Ολοένα και περισσότερο φαίνεται ότι γινόμαστε μια περίκλειστη, εσωστρεφής χώρα, ξεκομμένη από την ευρωπαiκή και την παγκόσμια πραγματικότητα. Πολλές φορές, σαν να ζούμε σε άλλο πλανήτη, ή μάλλον σ? ένα παράλληλο σύμπαν, χωρίς επικοινωνία με την τρέχουσα πραγματικότητα «του κόσμου τούτου». Δεν παρακολουθούμε τις ευρωπαϊκές και τις διεθνείς εξελίξεις, κι όταν τις παρακολουθούμε τις βλέπουμε μέσα από τα ελληνικά χρώματα και τους στρεβλωτικούς φακούς της δικής μας ιδεοληπτικής θεώρησης. Ακόμα και μέσα στα πανεπιστήμια, σε τμήματα που εξ ορισμού η κριτική παρακολούθηση των διεθνών εξελίξεων θα έπρεπε να αποτελεί αυτονόητη συνθήκη, δεν συμβαίνει επαρκώς κάτι τέτοιο. Μια θλιβερή μου διαπίστωση είναι ότι οι φοιτητές στα πανεπιστήμια (ακολουθώντας τη γενικότερη κοινωνία) δεν διαβάζουν στην πλειονότητά τους πολιτικές εφημερίδες οποιασδήποτε απόχρωσης. Δεν ενημερώνονται. Εχω φθάσει στο σημείο να προτείνω σε φοιτητές ότι, εάν πρόκειται να διαλέξουν να διαβάσουν μια πολιτική εφημερίδα ή ένα ακόμη βιβλίο, να προτιμήσουν να διαβάσουν την εφημερίδα (απευθύνομαι βέβαια σε φοιτητές ευρωπαϊκών και διεθνών σπουδών). Για να μην παρεξηγηθώ, προτείνω να διαβάσουν και τα δύο, βιβλίο και εφημερίδα, αλλά εφόσον πρέπει για οποιονδήποτε λόγο να κάνουν επιλογή, να προτιμήσουν την εφημερίδα.
Εχει πρωταρχική παιδευτική και γνωσιολογική αξία για έναν νέο να γνωρίζει τι ακριβώς συμβαίνει σήμερα στον κόσμο, ώστε να μπορεί να «συνδέσει» την παρουσία του, τον ρόλο του, την ταυτότητά του και τη χώρα του με την τρέχουσα πραγματικότητα, να θέτει τον εαυτό του στο ευρύτερο πλαίσιο του βαθύτερα αλληλεξαρτώμενου και δικτυούμενου κόσμου. Να καταλάβει ότι «η Ελλάδα, όπως και κάθε άλλη χώρα, κολυμπάει στην ίδια παγκόσμια θάλασσα». Είναι, ασφαλώς, αναγκαίο να έχει κανείς και τις απαραίτητες θεωρητικές γνώσεις που προκύπτουν από τα βιβλία για να κατανοήσει και να ερμηνεύσει κριτικά την πραγματικότητα. Προσφέρουμε στους φοιτητές δωρεάν συγγράμματα, και καλά κάνουμε. Αλλά θα έπρεπε παράλληλα να τους εξασφαλίζουμε και τη δυνατότητα να προμηθεύονται καθημερινά μια πολιτική εφημερίδα (οποιαδήποτε πολιτική εφημερίδα της επιλογής τους). Να επιδοτήσουμε ίσως ένα τέτοιο πρόγραμμα, έστω και με τη συρρίκνωση στη χορήγηση ενός κάποιου βιβλίου. Χρειάζεται να ενθαρρύνουμε την ανάγνωση της εφημερίδας.
Μπορεί βεβαίως να διατυπωθεί μια εύλογη ένσταση: τι χρειάζεται η εφημερίδα όταν υπάρχει σήμερα το Διαδίκτυο που προσφέρει σχεδόν ελεύθερη πρόσβαση σε κάθε είδους μαζική πληροφόρηση. Κι όμως, μια κάπως αυτοσχέδια έρευνά μου έδειξε ότι, δυστυχώς, οι φοιτητές δεν χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο όσο εκτεταμένα θα υπέθετε κάποιος για έγκυρη ενημέρωση (μόνο 4% από το πρόχειρο, ακατέργαστο δείγμα μου γνώριζε τα έγκυρα ελληνικά και διεθνή sites για ενημέρωση πάνω στις τρέχουσες υποθέσεις – current affairs). Ανεξάρτητα όμως από τον ρόλο του Διαδικτύου, η αξία της εφημερίδας ως πηγής γνώσης και κριτικού στοχασμού πιστεύω ότι παραμένει ανυπέρβλητη. Ας δημιουργηθούν, επομένως, για τους φοιτητές προϋποθέσεις να έχουν πρόσβαση και στο Διαδίκτυο και στην εφημερίδα.
Η αντίληψη της εσωστρέφειας και της περίκλειστης χώρας έχει βαθύτερες ρίζες και πολλαπλές αιτίες. Ολες, όμως, συμπυκνώνονται στο σύνδρομο του ελληνικού εξαιρετισμού (exceptionalism). Η δεινή οικονομική κρίση των τελευταίων χρόνων ανέδειξε τις οξύτερες, τις παθολογικές πτυχές του ελληνικού εξαιρετισμού, μαζί με τις νέες πολιτικές δυνάμεις που τον εκφράζουν. Η Ελλάδα έχει μοναδικά εξαιρετικά φαινόμενα που δεν έχει καμιά άλλη ευρωπαϊκή χώρα, είτε είναι σε πρόγραμμα διάσωσης είτε όχι. Εχει ένα νεοναζιστικό πολιτικό μόρφωμα που αναδεικνύει την ακραία τοξική μορφή του εξαιρετισμού. Εχει τρομοκρατία, φαινόμενο που έχει εξαφανιστεί από την υπόλοιπη Ευρώπη μερικές δεκαετίες. Εχει μια σειρά από άλλα παθογενή φαινόμενα, ειδικά καθεστώτα κ.λπ., που είτε στην εκδήλωσή τους ή στην έκτασή τους δεν απαντώνται στην υπόλοιπη Ευρώπη (έκταση διαφθοράς, φοροδιαφυγής, προστατευόμενων κλάδων της οικονομίας, υπερπροστατευόμενων συντεχνιών κάθε είδους…).
Αλλά, κυρίως, ο διαβρωτικός εθνολαϊκισμός διατρέχει σε παραλλαγές το σύνολο του πολιτικού και του κοινωνικού σώματος. Ολα αυτά τα φαινόμενα «νομιμοποιούνται» με την επίκληση της (δήθεν) ιδιαίτερης, εξαιρετικής περίπτωσης που συνιστά η χώρα. Πάντοτε υπάρχει ένας ειδικός, ξεχωριστός λόγος που δικαιολογεί για την Ελλάδα ένα ειδικό (κατά κανόνα αμαρτωλό) καθεστώς, σημαντικά διαφορετικό απ? αυτό που λειτουργεί στον υπόλοιπο κόσμο. Δικαιολογίες…