Σαράντα χρόνια μετά την ίδρυσή του, το ΠΑΣΟΚ φαντάζει πλέον σαν μια σκιά του εαυτού του. Τι συνέβη όμως και το άλλοτε κραταιό κόμμα της μεταπολίτευσης βρίσκεται στην τωρινή δεινή θέση; Το κυριότερο βέβαια συμβάν, που οδήγησε στην κατάρρευσή του, είναι η διάρρηξη των σχέσεων εκπροσώπησης με τις κοινωνικές τάξεις και κατηγορίες που εξέφραζε. Το ΠΑΣΟΚ υπήρξε θύμα μιας πανουργίας της Ιστορίας. Για να αντιμετωπίσει την επελαύνουσα κρίση, αναγκάστηκε ως κυβέρνηση να ανατρέψει όλο το μεταπολιτευτικό σύστημα των μισθών, των κοινωνικοοικονομικών παροχών και των εργασιακών σχέσεων που το ίδιο κυρίως δημιούργησε.

Παρόλο όμως που κληρονόμησε από την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας την εκτίναξη του δημόσιου χρέους και των ελλειμμάτων και παρόλο που δεν υπήρξε καμιά άλλη σοβαρή πρόταση για την έξοδο από την κρίση, εκτός από αυτή του μνημονίου, η παραλογισμένη κοινωνία το θεώρησε υπεύθυνο για τα όσα πρωτόγνωρα υφίστατο και το τιμώρησε πολλαπλά. Ενα άλλο σημαντικό αίτιο της καθίζησής του ήταν βέβαια το ηθικό πλήγμα που δέχθηκε από την αποκάλυψη της ακραίας διαφθοράς αρκετών υψηλόβαθμων κυβερνητικών και κομματικών του στελεχών. Η απουσία δε ενός στοιχειώδους κομματικού πατριωτισμού από αρκετούς, κυρίως αξιωματούχους του, επέτεινε ιδιαίτερα την απομείωσή του. Πολλοί, οι οποίοι τιμήθηκαν με θέσεις και αξιώματα και αποθέωναν την εξουσία του ΠΑΣΟΚ, μόλις είδαν την εκλογική του καταβύθιση, με μια πρωτοφανή επίδειξη πολιτικού αμοραλισμού, έφυγαν από αυτό προσβλέποντας στη δική τους σωτηρία. Στην πλέον δύσκολη στιγμή δεν έμειναν στο κόμμα τους για να το στηρίξουν και να αντιμετωπίσουν κριτικά και πολιτικά τη διαδρομή και την ήττα του.

Ολα αυτά δεν σημαίνουν φυσικά ότι το ΠΑΣΟΚ δεν διέπραξε λάθη και ότι είναι άμοιρο ευθυνών για τη σημερινή κατάσταση. Αλλο όμως αυτό και άλλο η ανιστόρητη δαιμονοποίησή του. Σήμερα το ΠΑΣΟΚ, παρά την πολλαπλή του μείωση και τον εγκλωβισμό του στην αναγκαιότητα της συγκυβέρνησης, είναι ο κεντρικός πόλος αναφοράς της Κεντροαριστεράς. Το πώς θα αναδείξει το μεταρρυθμιστικό μεταπολιτευτικό του έργο και το πώς θα ξεκόψει οριστικά από τις σκοτεινές πλευρές του, το πώς θα ανοιχτεί και θα συνομιλήσει με τις άλλες δυνάμεις της δημοκρατικής αριστεράς για μια νέα σύνθεση, το πώς θα συνδεθεί ξανά και με έναν άλλο τρόπο με την κοινωνία, το πώς, σε τελευταία ανάλυση, θα διατυπώσει ένα πολιτικό και πολιτισμικό σχέδιο για τη μετά την κρίση Ελλάδα θα καθορίσει και τη δυνατότητα υπέρβασης της δεινής σημερινής του κατάστασης. Και ίσως και τον δρόμο για ένα διαφορετικό πολιτικό και κοινωνικό μέλλον.