Ο Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Λογγοβάρδας στην Πάρο μιλάει με σηκωμένη τη γροθιά στη λαϊκή συγκέντρωση των κατοίκων της Πάρου, που έγινε στα τέλη Μαρτίου 2017. Τα ράσα του ανεμίζουν. Με στεντόρεια φωνή δηλώνει ότι «οι ανεμογεννήτριες θα περάσουν πάνω από τα πτώματά μας… Στα όπλα λοιπόν! Στα όπλα! Όλοι λοιπόν στον αγώνα! Όλοι στον αγώνα! … να μην μετατραπεί το Ιερό νησί της Πάρου σε ένα απέραντο εργοστάσιο ηλεκτρικής ενεργείας… Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή».

Πέραν των επικολυρικών εθνοπατριωτικών συνθημάτων, το επιχείρημα του Ηγουμένου είναι ότι «παραλάβαμε μία κληρονομιά την οποία αγαπούμε την οποία αγαπήσαμε απ’ τα νεανικά μας χρόνια. Τούτη η γη μυρίζει θυμάρι, ρίγανη, φασκομηλιά. Τόπος που ευωδιάζει. Δεν πρέπει αδελφοί μου να την παραδώσουμε και να την κάνουμε ένα βιομηχανικό πάρκο και μη παραμυθιαζόμαστε… Εμείς οι απόγονοι τέτοιων ηρωικών μορφών να παραδώσουμε την πατρίδα μας να παραδώσουμε την Πάρο μας να την παραδώσουμε στα χέρια αισχρών εκμεταλλευτών οι οποίοι δια τα τριάκοντα αργύρια δε διστάζουν να θυσιάζουν ένα ολόκληρο νησί έναν ολόκληρο λαό και να τον κάνουν μετανάστη να τον αναγκάσουν στην μετανάστευση; Γιατί όταν γίνει το αιολικό πάρκο κανένας μα κανένας απολύτως δεν θα μπορεί να σταθεί εδώ πέρα».

Στην ίδια συγκέντρωση μιλάει και ο βουλευτής Κυκλάδων του ΣΥΡΙΖΑ Νίκος Μανιός. Παρά τις αποδοκιμασίες από κάποιους από τους παρισταμένους που δεν θέλουν πολιτικούς στη συγκέντρωσή τους, συντάσσεται πλήρως με τον άγιο Ηγούμενο. Δηλώνει εμφατικά ότι σε κανένα από τα νησιά των Κυκλάδων δεν πρέπει να εγκατασταθεί αιολικό πάρκο και υπόσχεται ότι θα αγωνιστεί για να αποτρέψει την υλοποίηση αποφάσεων προηγούμενων κυβερνήσεων για εγκατάσταση ανεμογεννητριών σε οποιοδήποτε νησί στις Κυκλάδες.

Το σύνθημα που κυριαρχεί στη λαϊκή συγκέντρωση είναι «Λεύτερα νησιά, χωρίς αιολικά, ούτε στην Πάρο, ούτε πουθενά».

Λίγες ημέρες αργότερα η εξέγερση απλώνεται στην ηρωική και αδούλωτη Μάνη. Πολλοί κάτοικοι υποβάλλουν μηνύσεις στην Εισαγγελία Γυθείου υποστηρίζοντας ότι η εγκατάσταση των πρώτων 42 ανεμογεννητριών στην κορυφογραμμή του Σαγγιά «θα υποβαθμίσει τη Μάνη σε βιομηχανική περιοχή, επιφέροντας μη αναστρέψιμες συνέπειες στη φυσική και πολιτισμική κληρονομιά του τόπου». Το επιχείρημα επεκτείνεται και στην οικολογική διάσταση, δεδομένου ότι, όπως υποστηρίζουν οι μηνυτές, «η διάνοιξη δρόμων και τα εκτεταμένα έργα εκβραχισμών με τη χρήση ερπυστριοφόρων, μηχανικών σφυριών και δυναμίτη σε περίοδο αναπαραγωγής των πουλιών προκαλούν ανεπανόρθωτη βλάβη σε προστατευόμενο από διεθνείς συνθήκες οικοσύστημα». Για την ίδια υπόθεση έχουν καταθέσει προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας 28 τοπικοί σύλλογοι.

Παράλληλα, βλέπουν το φως της δημοσιότητας απόψεις ότι «η αιολική ενέργεια είναι κατάρα για το περιβάλλον και την οικονομία».

Πριν σχολιάσουμε τα ανωτέρω, είναι απαραίτητη μια μικρή ιστορική αναδρομή στις λαϊκές αντιδράσεις σε προσπάθειες που έγιναν στο παρελθόν για εκμετάλλευση άλλων μορφών ανανεώσιμων μορφών ενέργειας.

Η γεωθερμία που φέρνει την καταστροφή

Διεθνώς, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η γεωθερμία είναι μία από τις φιλικότερες προς το περιβάλλον μορφές ενέργειας. Η γεωθερμική ενέργεια είναι μια ανανεώσιμη σε πολύ μεγάλο βαθμό πηγή ενέργειας που έχει ιδιαίτερα σημαντικές χρήσεις. Ο όρος «γεωθερμική ενέργεια» χρησιμοποιείται σήμερα για να δηλώσει εκείνο το τμήμα της γήινης θερμότητας που μπορεί να ανακτηθεί και να αξιοποιηθεί από τον άνθρωπο.

Όπως συμβαίνει με μια σειρά φυσικών πόρων, και στη γεωθερμία η Ελλάδα είναι μια ιδιαίτερα προνομιούχα χώρα. Είμαστε μία από τις τέσσερις ευρωπαϊκές χώρες (οι άλλες είναι η Γαλλία, η Ιταλία και η Πορτογαλία) στις οποίες υπάρχουν πεδία υψηλής ενθαλπίας που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. Παράλληλα σε πάρα πολλές περιοχές του Αιγαίου, της Κεντρικής και της Βόρειας Ελλάδας έχουν βρεθεί πεδία μέσης ενθαλπίας που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε πληθώρα εφαρμογών.

Ο ελληνικός χώρος έχει επαρκώς χαρτογραφηθεί και το γεωθερμικό τοπίο είναι γνωστό. Αιχμή του δόρατος είναι τα σημαντικά γεωθερμικά πεδία υψηλής ενθαλπίας στη Μήλο και τη Νίσυρο με θερμοκρασίες που ξεπερνούν τους 300 βαθμούς Κελσίου και τα οποία θα μπορούσαν να στηρίξουν ηλεκτροπαραγωγικές μονάδες 250 MWe, κάτι που θα αντιστοιχούσε στο 3% της παγκόσμιας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από γεωθερμία που το 2000 ήταν 7.954 MWe.

Το 1984 η ΔΕΗ που τότε είχε το μονοπώλιο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ύστερα από έρευνες που είχαν προηγηθεί, ξεκίνησε την κατασκευή μιας πρόδρομης μονάδας παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος 2 MWe που ολοκληρώθηκε το 1986. Η μονάδα αντιμετώπισε σημαντικά τεχνικά προβλήματα που αντιμετωπίστηκαν με επιτυχία, εκτός από ένα: δεν είχε προβλεφθεί στις προδιαγραφές της μονάδας η δυνατότητα απομάκρυνσης του υδροθείου, κάτι που είναι τεχνικά πολύ εύκολο και οικονομικά αντιμετωπίσιμο. Αυτή η απίστευτη παράλειψη της ΔΕΗ οδήγησε στην ακύρωση της επένδυσης, αφού οι κάτοικοι κινητοποιήθηκαν και απαίτησαν το κλείσιμο της μονάδας, κάτι που πέτυχαν στις αρχές του 1989.

Ενδεικτικό είναι σχετικό δημοσίευμα της τοπικής εφημερίδας 24 Ώρες με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Το υδρόθειο καταστρέφει τα πάντα»:

Το υδρόθειο απλώνεται σε όλη την πεδιάδα, κοντά στην παλιά Χώρα της Μήλου, και καταστρέφει ό,τι βρίσκει στο δρόμο του. Δένδρα, ζώα, αέρας, θάλασσα διαβρώνονται και σύντομα πεθαίνουν από τις αναθυμιάσεις και την καυστικότητα του αερίου.

Η γεωθερμία που προορίζετο να δώσει ζωή στη Μήλο, φέρνει την καταστροφή. Οι Μήλιοι βρίσκονται σε απελπισία, αφού βλέπουν κάθε μέρα κάτι από το νησί τους να χάνεται. Οι μονάδες γεωθερμίας που υπάρχουν διάσπαρτες είναι μια μόνιμη απειλή για την υγεία τους αλλά και το περιβάλλον.

«Είμαστε αποφασισμένοι να δράσουμε δυναμικά. Δε θα αφήσουμε να γίνει γεωθερμία στην πόλη».

Η επιτροπή αγώνα για τη σωτηρία της Μήλου λέει : «Η δικαίωσή μας είναι ένα βήμα για τη συνέχιση του αγώνα μας. Δεν έχουμε τα μέσα, όμως έχουμε το δίκιο με το μέρος μας».

Το αυτονόητο αίτημα να λειτουργήσει η γεωθερμική μονάδα με την προσθήκη διαδικασιών απομάκρυνσης του υδροθείου, όπως γίνεται σε δεκάδες χώρες του κόσμου που παράγουν ηλεκτρική ενέργεια από γεωθερμία, στην ελληνική εκδοχή του αντικαταστάθηκε από το σύνθημα «Δε θα αφήσουμε να γίνει γεωθερμία στην πόλη». Ας αναφέρουμε, για την πληρότητα της παρουσίασης του θέματος, ότι έκτοτε έχουν περάσει 28 χρόνια και κανένας δεν έχει ασχοληθεί σοβαρά με το ζήτημα αυτό.

Το φυσικό αέριο είναι βόμβα θανάτου

Το φυσικό αέριο είναι η πλέον φιλική στο περιβάλλον μορφή μη ανανεώσιμης ενέργειας. Τα οφέλη του είναι πλέον γνωστά στους περισσότερους δεδομένου ότι έχει ιδιαίτερα επεκταθεί η οικιακή χρήση του.

Για να μπορέσουμε όμως να έχουμε τα ευεργετήματα του φυσικού αερίου είναι απαραίτητη η αποθήκευσή του σε υγροποιημένη μορφή. Αυτό γίνεται στη Ρεβυθούσα, ένα μικρό, ακατοίκητο νησάκι του Σαρωνικού που βρίσκεται στον κόλπο των Μεγάρων, κοντά στη Σαλαμίνα. Εκεί έχει δημιουργηθεί μια από τις σημαντικότερες εθνικές υποδομές της χώρας. Πρόκειται για τον Τερματικό Σταθμό Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (ΥΦΑ) Ρεβυθούσας που είναι ένας από τους δεκατρείς (13) αντίστοιχους σταθμούς υγροποιημένου φυσικού αερίου που λειτουργούν σήμερα σε όλο τον χώρο της Μεσογείου και της Ευρώπης. Έργο ζωτικής σημασίας για την αποθήκευση και διανομή φυσικού αερίου σε όλη την Ελλάδα. Το έργο άρχισε να υλοποιείται στις αρχές της δεκαετίας του ’90, από τη ΔΕΠΑ.

Εκείνο που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό είναι ότι με το που ανακοινώθηκε η δημιουργία των εγκαταστάσεων στη Ρεβυθούσα, κάτοικοι, κυρίως από τη Σαλαμίνα, και οικολόγοι ακτιβιστές, διοργάνωσαν σειρά κινητοποιήσεων κατά της λειτουργίας του σταθμού, καταγγέλλοντας ότι μια βόμβα θανάτου ήταν προ των πυλών. Διαδηλώσεις, αποκλεισμός του νησιού από βάρκες, δηλώσεις κατατρομοκράτησης του πληθυσμού, ολοσέλιδα ρεπορτάζ στα μέσα ενημέρωσης. Ευτυχώς, παρά τις αντιδράσεις, οι εγκαταστάσεις ολοκληρώθηκαν, τίποτα το επικίνδυνο δεν παρατηρήθηκε όλα αυτά τα χρόνια και όλοι σήμερα αναγνωρίζουν τη στρατηγική σημασία του έργου.

Καλώς ορίσατε στο Ανθρωπολογικό Μουσείο της Ευρώπης

 Τα τρία παραδείγματα αντιδράσεων και λαϊκών κινητοποιήσεων εναντίον ιδιαίτερα φιλικών για το περιβάλλον μορφών ενέργειας, είναι αρκετά για να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα.

Σίγουρα είμαστε η μοναδική χώρα της Ευρώπης όπου θεωρείται, με σημαντική λαϊκή υποστήριξη, ότι η αιολική ενέργεια οδηγεί στη μετανάστευση, ότι είναι κατάρα για το περιβάλλον και την οικονομία, ότι η γεωθερμία φέρνει την καταστροφή και ότι το φυσικό αέριο είναι βόμβα θανάτου.

Αυτές οι, προδήλως, αναχρονιστικές αντιλήψεις, που συμπυκνώνονται στο να μην αλλάξει τίποτα σε αυτή τη χώρα, μας επιφυλάσσουν μια ιδιαίτερα προβεβλημένη θέση στο Ανθρωπολογικό Μουσείο της Ευρώπης. Οχυρωμένοι στο παρελθόν βλέπουμε τους άλλους να σχεδιάζουν το μέλλον, ανίκανοι να ακολουθήσουμε.

Ο αναχρονισμός αυτών των αντιλήψεων διαπερνά οριζόντια τις πολιτικές πεποιθήσεις. Συναντάται σε όλο το πολιτικό φάσμα. Τις περισσότερες φορές ενδύεται οικολογικό ένδυμα, ή και αισθητικό, όπως στην περίπτωση των ανεμογεννητριών που πολλοί υποστηρίζουν ότι αλλοιώνουν το φυσικό κάλλος των Κυκλάδων. Στους τελευταίους έχει απαντήσει από το 2009 ο καθηγητής Θεοδόσης Π. Τάσιος σε άρθρο του με τίτλο «Ανεμογεννήτριες: Αισθητική και Αν-αισθησία», όπου υποστήριζε με θάρρος ότι «κανείς, ποτέ, δεν τόλμησε ευθέως να αμφισβητήσει την ομορφιά των ανεμογεννητριών καθεαυτών. Ετούτο το σπουδαίο τεχνούργημα διαθέτει πολλαπλή εκφραστικότητα: Η γοτθική ανάταση του εκλεπτυσμένου ύψους, συνδυασμένου με την τριγωνική συμμετρία των πτερύγων, αποκρίνονται σε βασικές ανάγκες της συνείδησης για ομορφιά. Η ανεμογεννήτρια ικανοποιεί βασικά θεωρήματα της Αισθητικής (τάξη και ηρεμία, κίνηση και ελευθερία), όπως απ’ την ίδια τη λειτουργία τους συμβαίνει με κάμποσα τεχνήματα μεγάλης κλίμακας (ορθότατα το επισημαίνει ο κ. Μπελαβίλας). Όταν, μάλιστα, αντικρίζετε ένα σύνολο από τέτοια καλλιτεχνήματα, τότε, για τους ίδιους λόγους, πάλι νιώθετε αισθητική ικανοποίηση: Η τάξη του συνόλου στη μεγάλη κλίμακα και η αταξία των ασύγχρονων περιστροφών στη μικρή κλίμακα είναι γνωστός αισθητικός συνδυασμός».

 Ευρύτερα μιλώντας, είναι θλιβερή αλλά πραγματική διαπίστωση. Δεν υπάρχει ούτε ένα σοβαρό δημόσιο έργο στην Ελλάδα που να μη συνάντησε ακραίες κοινωνικές αντιδράσεις. Ο κατάλογος που ακολουθεί είναι ενδεικτικός και μπορεί να συμπληρωθεί με εκατοντάδες παρόμοιες περιπτώσεις: κινητοποιήσεις και συγκρούσεις με την Αστυνομία πριν από δεκαετίες για να μην κατασκευαστεί το αεροδρόμιο στα Σπάτα. Οι ίδιοι φορείς που δεν ήθελαν το αεροδρόμιο τώρα προσφεύγουν στα δικαστήρια διεκδικώντας το 10% από την αξιοποίηση του αεροδρομίου του Ελληνικού. Απεργία πείνας οικολόγων ακτιβιστών για να μην κατασκευαστεί η περιφερειακή της Θεσσαλονίκης, που έδωσε τεράστια κυκλοφοριακή ανάσα στην πόλη. Δεκάδες προσφυγές «περιοίκων» για κάθε σημαντικό έργο πολιτισμού, όπως το Μουσείο της Ακρόπολης και το Τελλόγλειο στη Θεσσαλονίκη. Αντάρτικο στην Κερατέα. Λαϊκή κατακραυγή εναντίον αποτεφρωτηρίου στο Μαρκόπουλο, με καθοδήγηση της Εκκλησίας, κ.ο.κ. Λαϊκές εξεγέρσεις σε όλη την Ελλάδα για να μη δημιουργηθούν ΧΥΤΑ, χωρίς να υπάρχουν συγκεκριμένες αντιπροτάσεις. Η κυρίαρχη λογική ήταν και είναι το NIMB: Not in my backyard, δηλαδή «κάντε το όπου θέλετε, αλλά μακριά από τη δική μου αυλή».

Το τι πρέπει να γίνει, το περιγράφει ανάγλυφα ο Έντμουντ Φελπς στο βιβλίο του Πρόοδος για όλους: «τα έθνη θα πρέπει να απωθήσουν την επανεμφάνιση των παραδοσιακών αξιών που προκάλεσαν τόση ασφυξία τις τελευταίες δεκαετίες και να αναβιώσουν τις σύγχρονες αξίες που παρακίνησαν τους ανθρώπους να προχωρήσουν μπροστά με τόλμη για να ζήσουν γεμάτη ζωή. Τα έθνη μπορούν να ελπίζουν ότι θα αποκτήσουν την παλιά τους λάμψη αν έχουν τη θέληση να το κάνουν. Από αυτό εξαρτάται αν θα έχουν ένα μέλλον προόδου για όλους».

* Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στην Ελευθερία του Τύπου, στις 28 Μαΐου 2017