«Έτσι λοιπόν, η Ολλανδία βγάζει λεφτά από τα Πανεπιστήμιά της, προσφέροντας μια σχεδόν δωρεάν φοίτηση»- αυτό ήταν το τέλος της ιστορίας, που εγώ σας τη λέω ανάποδα, γιατί ακριβώς έτσι γαντζώθηκε και το δικό μου ενδιαφέρον. Είναι ποτέ δυνατόν η δωρεάν παιδεία να αποβεί κερδοφόρα; Μάλιστα, είναι!
Η αρχή της ιστορίας λέει, ότι η ΕΕ είχε ένα σχέδιο στο μυαλό της – να μπορεί ο Γιώργος να τελειώσει το σχολειό του στα Χανιά, να σπουδάσει στο βελγικό Παν/μιο της Louvain, να αποφοιτήσει από το Παν/μιο της Γλασκώβης (επειδή τα ενδιαφέροντά του έστριψαν, η Γλασκώβη του ταίριαξε περισσότερο και το σύστημα του επέτρεψε τη μεταφορά χωρίς να χάσει έτος σπουδών), να κάνει το μεταπτυχιακό του στο Μάαστριχτ , το διδακτορικό του στην Κοπεγχάγη και να επιστρέψει για δουλειά οίκαδε.(μιλάμε για την Προ Κρίσης εποχή)
Αυτό ήταν το σχέδιο – να διαμορφωθεί ένας ευρωπαϊκός χώρος ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης που θα υποστηρίζει τόσο την προαγωγή της γνώσης, όσο και την κινητικότητα των νέων. Η διαδικασία της Μπολόνια υιοθετήθηκε λοιπόν για να φέρει σε πέρας αυτό το σχέδιο, πλην όμως 14 χρόνια αργότερα διαπιστώθηκε, ότι λίγα πράγματα έγιναν. Μεταξύ άλλων διατηρήθηκε η ιδέα της κινητικότητας, η οποία όμως (στις μέρες μας) υποκινείται από δύο ειδών σκοπιμότητες: είτε γίνεται στη βάση του κριτηρίου που έχει να κάνει με την ευκολία αποδοχής σε αλλοδαπό πανεπιστήμιο (για παράδειγμα, πολλοί Γάλλοι φεύγουν προς Βέλγιο για να σπουδάσουν ιατρική ή κινησιοθεραπεία, καθώς έτσι αποφεύγουν δύσκολες εξετάσεις), είτε εξαιτίας οικονομικών σκοπιμοτήτων, συγκεκριμένα κρίνοντας το κόστος που έχουν τα δίδακτρα.
Σύμφωνα με τις πληροφορίες (στη «Monde» αλλά και σε σχετικό πίνακα του ΟΟΣΑ) τα βρετανικά Παν/μια έχουν ετήσια δίδακτρα που ξεπερνούν τα 10.000 ευρω, ενώ στην Ιρλανδία πολλά δημόσια Παν/μια έχουν δίδακτρα της τάξης των 2.250 ευρω. Στην Ολλανδία τα ετήσια δίδακτρα κυμαίνονται από 1.700- 2.900 ευρω, στην Ισπανία δεν ξεπερνούν τα 1.000 ευρω, στην Πορτογαλία τα 1.100, ενώ στη Τσεχία, τη Δανία, τη Φινλανδία και τη Σουηδία είναι δωρεάν η πανεπιστημιακή εκπαίδευση.
Για την προσέλκυση νέων φοιτητών, πολλές χώρες έκαναν αγγλόφωνα Παν/μια – «από το 2009 ο αριθμός των σπουδαστών στα αγγλόφωνα τμήματα τετραπλασιάστηκε» δήλωσε στη γαλλική εφημερίδα η διευθύντρια τμήματος του Παν/μίου του Μάαστριχτ, το 45% των φοιτητών του οποίου είναι ξένοι. Όμως, η προσέλκυση νέων φοιτητών σε συνδυασμό με τα χαμηλά ή τα ανύπαρκτα δίδακτρα έχει προκαλέσει ζωηρές δημόσιες συζητήσεις. Το επιχείρημα των μεν είναι φαινομενικά εύλογο: «γιατί να πληρώνουμε οι Ολλανδοί φορολογούμενοι τις πανεπιστημιακές σπουδές του βέλγου ή του έλληνα σπουδαστή, που τελειώνει εδώ και μεταφέρει τη γνώση του στη χώρα του;» ρωτούν. Και καταλήγουν: «δεν είναι μια κακή επένδυση;».
Κάποιοι απάντησαν συντηρητικά σε αυτό ερώτημα – όρισαν ποσοστώσεις. Στο Βέλγιο για παράδειγμα από το 2006 προβλέπεται, ότι το 70% των σπουδαστών στις ιατρικές ή παραϊατρικές σχολές θα είναι βέλγοι, ενώ και η Αυστρία ζητά από το 75% των φοιτητών στις ιατρικές και οδοντιατρικές σχολές να είναι απόφοιτοι αυστριακών σχολείων.
Κάποιοι άλλοι όμως, εμβάθυναν την απάντησή τους – «έχουμε υπολογίσει ότι το κόστος των πανεπιστημιακών σπουδών εξισορροπείται, όταν το 3% των ξένων φοιτητών μας παραμένουν και εργάζονται στην Ολλανδία» σημείωσε στέλεχος του υπουργείου Παιδείας της Χάγης και συμπλήρωσε: «σήμερα παραμένει στη χώρα και εργάζεται εδώ το 19% των ξένων σπουδαστών μας. Η Ολλανδία έχει επομένως ένα οικονομικό όφελος της τάξης των 740 εκ.ευρω»…
Η ανάλογη συζήτηση που έγινε στη Δανία είχε μεγαλύτερες προεκτάσεις – το έτος σπουδών ενός φοιτητή έχει υπολογιστεί ότι κοστίζει στο κράτος 9.000 ευρω. Ωστόσο, η φοίτηση είναι δωρεάν για όλους τους ευρωπαίους πολίτες, άρα το ισοζύγιο κόστους-οφέλους είναι ελλειμματικό – ή μήπως δεν είναι; «Ανοίξτε το μυαλό σας» λέει ένας Δανός πανεπιστημιακός. «Δείτε, ο δήμαρχος της Ρίγα, της πρωτεύουσας της Λεττονίας, αποφοίτησε από το πανεπιστήμιό μας. Δεν είναι φυσιολογικό να αναζητήσει εταίρους, για οποιαδήποτε δουλειά ή πρόγραμμα ή συνεργασία στη Δανία;»
Δεν θα σας πώ τι έχει γίνει σε αυτό το διάστημα στην Ελλάδα – ο Γ.Μαυρωτάς τα λέει εξαιρετικά και με πεντακάθαρη σκέψη από τούτη την ιστοσελίδα. Δεν θα σας πώ, γιατί είμαι κατά ένα τρόπο μέσα στο πρόβλημα, καθώς ζώ από κοντά τον ασίγαστο αγώνα των πανεπιστημιακών, που προσπαθούν να επιβιώσουν επιστημονικά σε ένα ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον, μέσ΄στη χλεύη της διάχυτης απαξίωσης, σε συνθήκες κρίσης και αδιάκοπων περικοπών, πασχίζοντας να μεταδώσουν μιαν έμπνευση στους φοιτητές τους και την επιθυμία να μπουν στον γοητευτικό κόσμο της γνώσης, Κόντρα τους ορθώνονται πλείστα όσα εμπόδια από κάθε λογής αντιδράσεις και ρητορικά στερεότυπα, που επιβεβαιώνουν τη διαχρονική αντοχή του Αρχιμήδειου (στείρου και άγονου) αποφθέγματος – «μη μου τους κύκλους τάραττε»… Στην Ολλανδία και τη Δανία αντίθετα, έχουν εκπαιδευτεί να τους «ταράσσουν».