Τα λεγόμενα «θεσμικά αντίβαρα» της οικονομικής κρίσης, έτσι όπως εξαγγέλθηκαν από τον πρωθυπουργό στην πρόσφατη φιέστα για τη συνταγματική αναθεώρηση,   διεκδικούν, υποτίθεται, την αναβάθμιση της άμεσης δημοκρατίας : απλή αναλογική, δημοψηφίσματα, εκλογή του ΠΤΔ από τη βάση, δημόσιες συνελεύσεις και συνεχείς λαϊκές διαβουλεύσεις για το «νέο σύνταγμα», τη «νέα μεταπολίτευση» και τη «νέα Ελλάδα». Τυπικά, οι προτάσεις αυτές προέρχονται μέσα από το διανοητικό οπλοστάσιο μιας αριστεράς που παραδοσιακά θεωρούσε τον —κάπως ακαθόριστο— «λαό» ως το κατεξοχήν πολιτικό υποκείμενο της δράσης της? άλλοτε για την κοινωνική επανάσταση, άλλοτε για το «αντιστασιακό έθνος», άλλοτε για την αντιμνημονιακή αγανάκτηση. Είναι όμως η νέα πολιτική ατζέντα του ΣΥΡΙΖΑ μια  ενίσχυση της άμεσης δημοκρατίας ή αποτελεί ένα ακόμη σύμπτωμα της κρίσης της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, μέσα από μια στρεβλή κολακεία της «λαϊκής κυριαρχίας»;

Πολλοί αριστεροί διανοούμενοι, ήδη από τη δεκαετία του ’60, κατέδειξαν τους κινδύνους που εμπεριέχει η «λατρεία του λαού» ως παρακμιακό κατάλοιπο ενός προλεταριακού σταλινισμού, ενώ επεσήμαναν έγκαιρα και έγκυρα ότι η υποκατάσταση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας από την άμεση δημοκρατία απειλεί το ίδιο το κεκτημένο των λαϊκών αγώνων. Με περισσή αγωνία, ο Νίκος Πουλαντζάς διατύπωνε κάποτε το γόνιμο ερώτημα του «δημοκρατικού δρόμου προς το σοσιαλισμό» ως εξής:  «Πώς να συλλάβουμε ένα ριζικό μετασχηματισμό του κράτους συναρθρώνοντας τη διεύρυνση και το βάθεμα των θεσμών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και των ελευθεριών με την ανάπτυξη των μορφών άμεσης δημοκρατίας στη βάση και τη διασπορά αυτοδιαχειριστικών εστιών;» Ας προσέξουμε τις λέξεις: συνάρθρωση και όχι υποκατάσταση? εστίες και όχι «συνταγματοποιημένες» διαδικασίες. Ακολουθώντας αυτή τη διανοητική και πολιτική γραμμή σκέψης, ο φίλος πανεπιστημιακός Στέφανος Δημητρίου σημείωνε, μεταξύ άλλων στη χθεσινή Αυγή, σχετικά με τα πρωτεία της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας: «Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία δεν είναι “κανονική” είναι κυριολεκτικώς κρίσιμη».[1] Και για αυτό το λόγο, υποστήριζε, πως πρέπει να «εκδημοκρατίσουμε» τη δημοκρατία μας, αν θέλουμε να τη θωρακίσουμε απέναντι στην αναδυόμενη ακροδεξιά. Προφανώς, ο τρόπος, οι προτάσεις και οι λύσεις διαφέρουν. Αλλά η δημοκρατική διαβούλευση για όλα αυτά είναι το μόνο πεδίο της διαρκούς κατοχύρωσης της στη δημόσια σφαίρα.

Η επιστροφή αυτών των ερωτημάτων στη δημόσια συζήτηση είναι επομένως ενδιαφέρουσα. Αυτό όμως που είναι άκρως ανησυχητικό είναι πως ο ΣΥΡΙΖΑ ανέλαβε σήμερα να γίνει ο μοναχικός και μοναδικός κομματικός εκφραστής μιας διαδικασίας, που συγχέει ρόλους, θεσμούς και σώματα εξουσιών, απομειώνοντας έτσι το δημοκρατικό κεκτημένο της μεταπολίτευσης. Τη σύγχυση την περιέγραψε με τα λόγια του ο ίδιος ο πρωθυπουργός, αναφερόμενος στην εκλογή του ΠΤΔ με απευθείας εκλογή από τη λαϊκή βάση: «Νομίζω ότι είναι ώριμο και το θέλει και ο ελληνικός λαός. Για τις αρμοδιότητες του το συζητάμε. Από την στιγμή που μπορεί να εκλέξει τον κάθε κοινοτάρχη, γιατί όχι και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας;». Αν ένας πρωθυπουργός δεν αντιλαμβάνεται τα όρια ανάμεσα στη γελοιοποίηση και την ασέβεια, όπως σωστά παρατήρησε ο Αντώνης Μανιτάκης,[2] τότε, ακόμη και το Σύνταγμα, μπορεί εύκολα να γίνει πολιτικό εργαλείο πολιτειακής εκτροπής.

«Είμαστε κάθε λέξη του Συντάγματος» έλεγε βουρκωμένος ο πρωθυπουργός στην εναρκτήρια κοινοβουλευτική ομιλία του, εξομοιώνοντας απρεπώς τη δημοκρατία (αλλά και την «Αριστερά της θυσίας») με τη δική του εθνολαϊκιστική αριστερά. Ωστόσο, όλα αυτά που εξήγγειλε πρόσφατα ο πρωθυπουργός μοιάζουν περισσότερο με την αναβίωση μιας «λαοκρατικής φαντασίωσης» παρά με μια εκσυγχρονιστική συναίνεση για την αναθεώρηση του Συντάγματος. Συνομιλώντας με το «λαό του», ο κ. Αλέξης Τσίπρας επινόησε και περιέγραψε ήδη μια «ριζοσπαστική λαϊκιστική δημοκρατία»[3] που θα λειτουργεί πλέον με το παλαιό «βασιλικό δόγμα»: «ισχύς μου, η αγάπη του λαού». Το πρόβλημα πλέον δεν είναι μόνο η υποκατάσταση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας με τα δημοψηφίσματα, αλλά ο νέο-λαϊκισμός που απειλεί την ίδια τη συνταγματική τάξη μέσω μιας υποθετικής —και δήθεν καλύτερης— «πραγματικής δημοκρατίας».

Το πρώτο επεισόδιο αυτής της επικίνδυνης διολίσθησης το είδαμε να παίζεται στη Βουλή με την πρόταση νόμου για την απλή αναλογική. Προς τιμήν της, σύσσωμη η Κεντροαριστερά, ακύρωσε εμπράκτως στη Βουλή αυτό το σχεδιασμό. Μετά το «Όχι» της Δημοκρατικής Συμπαράταξης και του Ποταμιού στο κυβερνητικό κόλπο της διόλου απλής και πάντως δόλιας αναλογικής, διαμορφώνεται ένα νέο πολιτικό σκηνικό. Ο ΣΥΡΙΖΑ απέτυχε στο να αλλάξει το πολιτικό προφίλ του και να αναζητήσει νέες «κεντροαριστερές» συμμαχίες, υπό την πλήρη ηγεμονία του. Το δεύτερο επεισόδιο  ξεκίνησε όταν, σε μια πρωτοφανή κομματική φιέστα, ο πρωθυπουργός εμφανίστηκε ως εγγυητής μιας πλατιάς λαϊκής διαβούλευσης (με πολλά δημοψηφίσματα) για το «νέο σύνταγμα», τη «νέα μεταπολίτευση» και τη «νέα Ελλάδα». Και πάλι τα αντανακλαστικά της Κεντροαριστεράς ήταν έγκυρα και έγκαιρα:  κατήγγειλε τον «συνταγματικό λαϊκισμό» και κυρίως προειδοποίησε τους πολίτες για τη νέα κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, που επιμελώς οργανώνεται από τον ΣΥΡΙΖΑ, οδηγώντας σταδιακά είτε στην αλλαγή «κυβερνητικού συστήματος» είτε στην υπόγεια «αλλαγή πολιτεύματος». Το τρίτο επεισόδιο θα είναι, άραγε, η αναγγελία ενός νέου «συμβουλευτικού δημοψηφίσματος»;

Σε κάθε περίπτωση, όλα αυτά είναι μια καλή αφορμή για να θυμηθεί η Κεντροαριστερά τη δική της αυτόνομη και διακριτή παρουσία : ότι, δηλαδή, δεν πρέπει να μπει στην πίσω σειρά της χορωδίας για ένα τραγουδήσει ένα φάλτσο «λαϊκό ορατόριο» αλλά θα πρέπει να υπερασπιστεί και να εμπλουτίσει το ίδιο «το μεγαλείο» της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας έναντι του νέο-λαϊκισμού των δημοψηφισμάτων. Σε τι συνίσταται αυτό το μεγαλείο ; Το περιγράφει συνοπτικά ο Νίκος Αλιβιζάτος στην Καθημερινή : «[σ]τη λήψη αποφάσεων χωρίς παρορμήσεις, ύστερα από διαβούλευση, σε δυσεπίλυτα προβλήματα, ελάχιστα από τα οποία μπορούν να αντιμετωπισθούν στη λογική του μαύρου και του άσπρου».[4]

[1] https://www.avgi.gr/article/10811/7326154/ta-proteia-tes-antiprosopeutikes-demokratias

[2] http://www.kathimerini.gr/869485/opinion/epikairothta/politikh/anamesa-sth-geloiopoihsh-kai-sthn-aseveia

[3] http://ekyklos.gr/sb/250-o-laikismos-kai-i-latreia-tou-laoy.html

[4] http://www.kathimerini.gr/869487/opinion/epikairothta/politikh/ta-dhmoyhfismata-toy-k-tsipra

Δημοσιεύεται και στο blog DimArt