Σε περιόδους κρίσης, όπως είναι η οικονομική κρίση ή η πανδημία του κορωνοϊού (Covid-19), ιδιαιτέρως στον χώρο της πολιτικής ευδοκιμεί ο λαϊκισμός με μεγαλύτερη ένταση και επικοινωνιακά εκφράζεται τόσο από πρόσωπα όσο και από κόμματα.
Η πολιτική ρητορική του λαϊκισμού στις μαζοποιημένες κοινωνίες στοχεύει στην διαμόρφωση κλίματος με ανάλογη επιλογή θεμάτων στον εκφερόμενο πολιτικό λόγο και στην ενεργοποίηση του συναισθήματος για την δημιουργία εντυπώσεων με στόχο την πολιτική αξιοποίηση τους για την διεύρυνση της εκλογικής επιρροής και την ανάληψη της διαχείρισης της κυβερνητικής εξουσίας.
Όταν βέβαια έχει ως αποδέκτη το συναίσθημα, η λογική, που τον διαπερνά, είναι η διαμόρφωση θετικών προσδοκιών για το μέλλον, οι οποίες βασίζονται στην εξιδανίκευση και στην ονειρική προσέγγιση της πορείας της κοινωνίας σε βάθος χρόνου.
Εκείνο, που δεν ενεργοποιείται στους πολίτες, είναι ο ορθολογισμός και η κριτική σκέψη, διότι αυτό θα σήμαινε, ότι οι πολιτικές επαγγελίες θα γίνονται αντικείμενο κριτικής προσέγγισης και παράλληλα θα διερευνάται, εάν πληρούνται οι προϋποθέσεις για την πραγμάτωση τους.
Για παράδειγμα η επιστροφή στην κανονικότητα, που επιδιώκεται για την μετά την πανδημία εποχή, σε ποιες παραμέτρους στηρίζεται, ώστε να μην επανεμφανισθούν πανδημικά φαινόμενα ή γενικότερα συνθήκες κρίσης στο μέλλον;
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι πολύ σημαντική, εάν συνδυασθεί με το εύρος των ανισορροπιών, που προκαλεί η ακολουθούμενη πολιτική και σε άλλους τομείς και τις προτεραιότητες, που τίθενται από το πολιτικό σύστημα.
Για παράδειγμα σε περιόδους κρίσης, όχι μόνο στον τομέα της υγείας αλλά γενικότερα, παρατηρείται αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων (π.χ. τα έσοδα της μεσαίας κοινωνικής τάξης μειώνονται, ενώ αυξάνεται η υποαπασχόληση, η ανεργία και η φτώχεια) και αποδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής με αποτέλεσμα την ευδοκίμηση του λαϊκισμού στον πολιτικό λόγο ανεξάρτητα από την ιδεολογική ταυτότητα των συστημικών κομμάτων. Ταυτοχρόνως αποκτούν μεγαλύτερη επιρροή πολιτικά σχήματα, που κινούνται στα όρια του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Ο λαϊκιστικός πολιτικός λόγος μπορεί βραχυπρόθεσμα να συμβάλλει στην αποφυγή ή στην σμίκρυνση του πολιτικού κόστους και στην διατήρηση ή αύξηση της πολιτικής επιρροής, μακροπρόθεσμα όμως έχει πολύ αρνητικές επιπτώσεις τόσο στην κοινωνία όσο και στο πολιτικό σύστημα.
Η δυναμική της εξέλιξης δεν είναι διαχειρίσιμη ούτε από τα κόμματα ούτε από τους πολίτες, όταν οι επιλογές τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο δεν στηρίζονται στην πολυδιάστατη προσέγγιση και ανάλυση της πραγματικότητας και στον διάλογο με εργαλείο τον ορθολογισμό και την κριτική σκέψη.
Εξάλλου σε περιόδους κρίσης, όταν οι πολίτες δεν στηρίζουν γενικότερα την στάση και τις επιλογές τους στην σφαιρική ενημέρωση και στην ορθολογική προσέγγιση της πραγματικότητας αλλά στην απλουστευτική συναισθηματικά οριοθετημένη οπτική της μαζοποιημένης κοινωνίας με αποτέλεσμα την άνοδο του βαθμού ανασφάλειας στους πολίτες, τότε η δυναμική της εξέλιξης δεν είναι ελεγχόμενη ως προς την κατεύθυνση της, ούτε διασφαλίζεται η σύνδεση της με το κοινωνικό συμφέρον.
Με αυτό τον τρόπο πριμοδοτείται ο λαϊκισμός των αυταρχικών πολιτικών μορφωμάτων, τα οποία σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης στην εποχή της γνώσης οδηγούν την κοινωνική πορεία στην οπισθοδρόμηση.
Παράλληλα συμβάλλουν στην προώθηση της εθνικής εσωστρέφειας και της ανάλογης οπτικής στους πολίτες. Ταυτοχρόνως συρρικνώνεται η δημοκρατική λειτουργία, ενώ οι πολίτες εργαλειοποιούνται με σημείο αναφοράς το συναίσθημα και την πρόκληση προσδοκιών για το μέλλον, οι οποίες έχουν ονειρικό περιεχόμενο χωρίς προοπτική.
Επίσης επειδή η πολιτική οπτική του λαϊκισμού και η ανάλογη ρητορική των κομμάτων, που την εκφράζουν, οριοθετούνται σε μεγάλο βαθμό από την βραχυπρόθεσμη δημιουργία θετικού κλίματος στις κοινωνίες, η διαχείριση της πραγματικότητας και ο σχεδιασμός της εξέλιξης εξαντλούνται στα όρια του βιολογικού χρόνου της εκλογικής κοινωνικής πλειοψηφίας, ώστε να επιτυγχάνεται η επιδιωκόμενη πολιτική στάση στους πολίτες.
Αυτή η πρακτική βέβαια δεν έχει μακροπρόθεσμη προοπτική, ούτε ανταποκρίνεται στις ανάγκες της παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας, στο πλαίσιο της οποίας η αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση των κοινωνιών οριοθετούν σε μεγάλο βαθμό και την βιωσιμότητα τους.
Ουσιαστικά ο λαϊκισμός σε περιόδους κρίσης βρίσκει πρόσφορο έδαφος για την ευδοκίμηση του, εάν οι πολιτικοί σχηματισμοί δεν στηρίζουν τον σχεδιασμό της πορείας των κοινωνιών σε μακροπρόθεσμη οπτική και στην ανάπτυξη διαλόγου με την κοινωνία πολιτών, ο οποίος εδράζεται στην πολυδιάστατη και σε βάθος ενημέρωση, με στόχο την ενεργοποίηση του ορθολογισμού και της κριτικής σκέψης σε αυτούς, ώστε να εκφρασθεί το κοινωνικό συμφέρον από πολίτες, που συνειδητοποιούν και αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους για τις επιπτώσεις των επιλογών τους.
Σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και υψηλού βαθμού πολυπλοκότητας αυτό δεν είναι εύκολο. Είναι όμως αναγκαίο. Ειδάλλως η πορεία στο μέλλον δεν θα είναι βιώσιμη, ενώ οι ανισορροπίες συνεχώς θα αυξάνουν. Άλλος δρόμος δεν υπάρχει.
Με εργαλείο τον λαϊκισμό η πορεία των κοινωνιών προς την ευημερία θα υποσκάπτεται και τα αδιέξοδα θα πληθαίνουν και θα αποκτούν γενικευμένη ισχύ, διότι ο κόσμος είναι πλέον ενιαίος, οι δε κοινωνίες που τον συνθέτουν, εξαρτώνται η μια από την άλλη σε όλους τους τομείς δραστηριοποίησης, από την πολιτική και την οικονομία μέχρι την υγεία και την εκπαίδευση. Η εθνική περιχαράκωση και εσωστρέφεια οδηγεί τις κοινωνίες στην περιθωριοποίηση και στην μεγέθυνση των προβλημάτων ιδιαιτέρως σε περιόδους κρίσης.
Εξάλλου το ιδεολογηματικό φορτίο του λαϊκισμού και η εφαρμογή των πολιτικών του επιλογών δεν επιλύουν τα γενεσιουργά αίτια των κρίσεων, διότι δεν στηρίζονται στην πολυδιάστατη ανάλυση της πραγματικότητας και στον μακροπρόθεσμο και με επιστημονική τεκμηρίωση σχεδιασμό της κοινωνικής δυναμικής στους διάφορους τομείς ανάπτυξης της.