Στις αρχές της δεκαετίας του ‘60, η Χάνα Αρεντ, παρακολουθώντας για λογαριασμό αμερικανικού περιοδικού τη δίκη του Αϊχμαν, είχε αποδώσει τα αποτρόπαια εγκλήματα του ναζισμού, πολύ λιγότερο στην προσωπικότητα ενός εκάστου των χιτλερικών αξιωματούχων και πολύ περισσότερο στο ότι το Τρίτο Ράιχ είχε καταφέρει να δημιουργήσει στους πολίτες την αίσθηση ότι όλα όσα συνέβαιναν ήσαν φυσιολογικά, δεν χρειαζόταν καν να τα σκεφτούν, αρκούσε μόνο να υπακούουν στις εντολές των ιεραρχικά προϊσταμένων. Ετσι το κακό γινόταν κοινότοπο, σύνηθες, απολύτως φυσιολογικό για τους υπάκουους πολίτες.
Στην Αρεντ, ο Αϊχμαν είχε φανεί ένας μέσος, κοινός Γερμανός πολίτης, που καμία σχέση δεν είχε με το ανθρωπόμορφο τέρας που προσπαθούσαν διάφοροι να τον παρομοιάσουν. Η Αρεντ κατηγορήθηκε για άρνηση της εγκληματικής φύσης του ολοκαυτώματος, ακόμα και για κεκαλυμμένη υποστήριξη των ναζί. Υπέφερε γι’ αυτό, αλλά δεν άλλαξε τις πεποιθήσεις της.
Κοιτάζοντας όσα συμβαίνουν τελευταία στην ελληνική κοινωνία, πολύ φοβάμαι ότι βαδίζουμε στον ίδιο ανεπαίσθητα ολισθηρό δρόμο: Ξεχνάς να δηλώσεις ένα εκατομμύριο, δεν πειράζει, θα κάνεις τελικά διορθωτική δήλωση και όλα εντάξει. Διατηρείς μαύρο ταμείο εκατομμυρίων, δεν βαριέσαι, όλοι το κάνουν, ειδικά σε περιόδους κρίσης. Σου χαρίζει η ΕΥΔΑΠ τον μισό λογαριασμό του νερού, δεν έγινε και τίποτα, για όλους ισχύει η εξυπηρέτηση αυτή, αρκεί βέβαια να είσαι κολλητός του δημάρχου ή να σε φοβάται. Φόρους δεν πληρώνουμε γιατί είναι άδικοι και θα καταργηθούν έτσι κι αλλιώς από την επόμενη κυβέρνηση. Αξιολόγηση δεν θέλουμε γιατί χαλάει την επίπλαστη ισότητα προς ένα όλο και πιο χαμηλό κοινό παρονομαστή. Εμείς είμαστε το έθνος των εκλεκτών του Θεού, ενώ οι ξένοι μας ζηλεύουν και μας επιβουλεύονται. Για όλα τα κακά που μας βρίσκουν φταίνε αυτοί και κανένας άλλος.
Ολα δικαιολογούνται γιατί έτσι έκαναν και οι προηγούμενοι, έτσι γινόταν όλα τα προηγούμενα χρόνια. Η εξήγηση είναι εύκολη και βολική. Δεν χρειάζεται καν να σκεφτείς. Ακολουθείς αδιαμαρτύρητα το τρένο της ζωής, ζεις και πράττεις τα αναμενόμενα χωρίς καν να τα συζητείς και πολύ περισσότερο να τα αμφισβητείς.
Αυτή όμως είναι η ολισθηρή και σχεδόν ανεπαίσθητη πορεία προς τον ολοκληρωτισμό, προς τη φασιστική λογική. Οταν το κακό μπαίνει στη ζωή μας ως κάτι σύνηθες και φυσιολογικό, τα χειρότερα δεν θα αργήσουν να έρθουν.