Ποια «κακοδαιμονία» συνοδεύει την ε/κ κοινωνία ώστε να οδηγείται σταδιακά στην περιθωριοποίηση; Πέρασε πάνω από ένας αιώνας όταν δύο ιεράρχες, ο Κιτίου Κύριλλος («Κιρίλλατσος») και ο Κυρηνείας Κύριλλος («Κυριλλούιν») συγκρούστηκαν το 1909 για το θρόνο- «ο Κιτίου ήταν υπέρ της άμεσης Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα, ενώ ο Κυρηνείας ήταν πιο μετριοπαθής» μάς ενημερώνει η Wikipedia. Μετά από περιπέτειες κέρδισε ο «Κιρίλλατσος». Τι μεσολάβησε από τότε και πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα; Η εκκλησία και το σχολείο ανέδειξαν ως κυρίαρχη ιδεολογία στην ε/κ κοινωνία την αναφορά στο «δίκαιο» και τις «ιστορικές μας παρακαταθήκες». Με αυτά ως κύρια επιχειρήματα η ε/κ κοινότητα μπήκε στο στίβο των διεθνών ανακατατάξεων και διεκδίκησε «εθνική αποκατάσταση» με υλικό από τον κόσμο του Πλάτωνα. Η αναφορά στο «δίκαιο του αγώνος» την έκανε να πιστεύει πως ήταν ικανή συνθήκη για να αλλάξει τα δεδομένα και να γυρίσει την στρόφιγγα της ιστορίας υπέρ της. Άλλες οι βουλές του Πλάτωνα και άλλες οι βουλές της πραγματικότητας. Έννοιες όπως συσχετισμοί δύναμης, τοπικοί και ευρύτεροι, ισορροπίες συμφερόντων, κοινά και αποκλείνοντα συμφέροντα, κατάλληλος, ή όχι, χρόνος, διεθνείς εμπειρίες, μακροπρόθεσμο πλάνο, ήταν όλα ψιλά γράμματα για την ε/κ ηγετική ομάδα. Η απόλυτη πεποίθηση ότι το δίκαιον παράγει αυτόματα θετικά αποτελέσματα προερχόταν από την παντελή άγνοια του τρόπου λειτουργίας του διεθνούς συστήματος-άγνοια πλήρως δικαιολογημένη καθότι το υλικό αυτό δεν διδασκόταν στις ιερατικές σχολές της νήσου. Έτσι,
1. Ακολούθησαν οι «καπετάνιοι». Τοπάρχες που απέκτησαν εξουσία μετά τον αγώνα του 55-59, μεθυσμένοι από την άσκηση της εξουσίας, τοπάρχες που έχοντας μηδενική γνώση γύρω από για τους συσχετισμούς δύναμης και, κυρίως, απαίδευτη περί την εξωτερική πολιτική, έβλεπαν τις ένοπλες ομάδες τους ως το εργαλείο για την πλήρη επικράτηση επί των τ/κ. Πίσω από αυτά ήταν διάφορες ασυναρτησίες του τύπου «η ελληνική ιστορία το απαιτεί», «να υποταχθούν σε πολύ λιγότερα από όσα η Ζυρίχη προέβλεπε» παρά το γεγονός πως οι συμφωνίες έφεραν τη σύμφωνη γνώμη τους-27 από του 35 της ε/κ αντιπροσωπείας στο Λονδίνο. Οι «καπενάνιοι» έβλεπαν την Κύπρο ως μια απομονωμένη νησίδα, χωρίς άλλες διαστάσεις ή διασυνδέσεις με γεωπολιτικά συμφέροντα. Πίστευαν ότι η Κύπρος ήταν μόνο γεωγραφία- από τον Απόστολο Ανδρέα μέχρι την Πάφο. Αγνοούσαν ότι είχε μια ευρύτερη διάσταση, γι? αυτό έπαιξαν στο γήπεδο που ευνοούσε τους πιο ακραίους κύκλους της Άγκυρας.
2. Η αντίστροφη μέτρηση άρχισε με τους βομβαρδισμούς στην Τηλλυρία-Αύγουστος 1964. Με την πολιτική του τύπου «ο εχθρός στη θάλασσα» οι καπετάνιοι έφεραν την Κύπρο κάτω από την στρατιωτική υπεροπλία της Τουρκίας. Η συνέχεια έφερε πολύ χειρότερες εξελίξεις-Εθνικό Μέτωπο, ΕΟΚΑ Β, πραξικόπημα, εισβολή. Μερικοί δε παράγοντες, παρέμειναν μέχρι τέλους δέσμιοι της μικρόνοιας των «γκαουντίλος» του Μεσοπολέμου. Μόνο ο Ε. Βενιζέλος (1931) έβλεπε «100 χρόνια μπροστά». Ζητούσε ως πρωθυπουργός της Ελλάδας όπως η Αθήνα μη παρέμβει στο κυπριακό, ώστε να μην αλλάξουν τα ισοζύγια ισχύος υπέρ της Τουρκίας. Θεωρούσε ότι οι ίδιοι οι κύπριοι, με ισχυρότερη δύναμη στους ε/κ, έπρεπε να ηγηθούν της προσπάθειας για σταδιακά, περισσότερες ελευθερίες σε διαπραγμάτευση με την Μ. Βρετανία. Η γεωγραφία, τοπικοί και περιφερειακοί συσχετισμοί δύναμης, η πληθυσμιακή σύνθεση της νήσου καθόρισαν τη θέση ενός μεγάλου πολιτικού και διπλωμάτη όπως ήταν ο Ε. Βενιζέλος. Η θέση Βενιζέλου δικαιώθηκε. Η ε/κ πολιτική τάξη πίστευε ότι γνώριζε τα πράγματα καλύτερα από τον Ε. Βενιζέλο, παρά τη διαρκή ήττα των κατά καιρούς αιτημάτων της.
3. Οι καπετάνιοι της εξουσίας ελέγχοντας τους μηχανισμούς της, καθόριζαν την αποκλειστική πολιτική ατζέντα. Καθόριζαν τις επόμενες εξελίξεις, τους διαδόχους και τη γραμμή τους. Πλην εξαιρέσεων, κυριαρχούσαν οι «Κυρίλλατσοι». Για να ελέγξεις το παιχνίδι έπαιζες στο γήπεδο της συνθηματολογίας και της δημαγωγίας-μια συνταγή που παρεμπόδιζε την κριτική αναζήτηση. Υπενθυμίζω ότι ο Γ. Ιακώβου για να μην υστερήσει σε ασυναρτησία του Γ. Κληρίδη (προεδρικές εκλογές, 1998) ήθελε να φέρει του S300 ακόμα πιο γρήγορα! Το τοπίο, βέβαια, δεν είναι μόνο γκρίζο. Οι εξαιρέσεις το βεβαιώνουν, όπως ήταν λ.χ η εξαιρετικά σημαντική εκλογή Βασιλείου στην προεδρία και η συντονισμένη προσπάθεια των δεινοσαύρων να επαναφέρουν την πολιτική μας ζωή στην «κανονικότητα» τους.
4. Αδίστακτοι τυχοδιώκτες, υπό το μανδύα μιας τυποποιημένης «ελληνικότητας», οδήγησαν την Κύπρο στο περιθώριο. Μέχρι σήμερα η κυρίαρχη αφήγηση παραμένει στα στερεότυπα: «όλα τα κάναμε σωστά», το «δίκαιο ήταν με το μέρος μας». Τίποτε το παράξενο σε αυτά: η επίκληση στο αλάθητο και στην πατρίδα, συχνά απέκρυβε τον πραγματικό στόχο: άσκηση πολιτικής επιρροής, διανομές από λάφυρα, διορισμούς των κολλητών, των συγχωριανών, παροχές από χαλίτικη γη, πλιάτσικο πάνω στις τ/κ περιουσίες, επαρχιακά «καπετανάτα».
Γιατί είμαστε στο ίδιο έργο θεατές; Το «μυστικό» μπορεί να διδαχθεί στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Οι «καπετάνιοι» της συρρίκνωσης κατέστησαν συνένοχη όλη την ε/κ κοινότητα. Έλεγξαν το κράτος, τα Μέσα και την σχολική ύλη, διαμόρφωσαν «αφήγημα» αυτοδικαίωσης. Απέδωσαν τα πάντα στην τουρκική κακοπιστία όταν οι ίδιοι έσβηναν τ/κ χωριά από το χάρτη και γέμιζαν πηγάδια με «αγνοούμενους». Μια κοινωνία που δεν μπορεί να δει κριτικά τη διαδρομή της, είναι επόμενο, παρά τη συμμετοχή μας στην ΕΕ, να μην μπορεί να οικοδομήσει μια στιβαρή πλειοψηφία υπέρ του ορθολογισμού. Γι? αυτό παραμένει αιχμάλωτη της «τέχνης» των «καπετάνιων» της. Κανένα δίδαγμα για το μέλλον, όπως δείχνει η σιωπή των «κληριδικών» αμνών απέναντι στη σημερινή τυχοδιωκτική πολιτική Αναστασιάδη-από το παρά ένα της λύσης το 2017, στο σημερινό εφ? όλης της ύλης χάος