Από την Ιρλανδία, ως την Ελλάδα και την Κύπρο, στις χώρες με τις δοκιμαζόμενες οικονομίες, η υποψία/ανακάλυψη πετρελαϊκών κοιτασμάτων έχει προκαλέσει συζητήσεις, προσδοκίες κι ελπίδες, έχει φουντώσει τη μυθοπλασία και την εμπέδωση αβάσιμων στερεότυπων. Αυτή η «φούσκα» είναι ήδη ορατή στην Κύπρο, ενώ δεν θα αποφύγουμε να τη δούμε και στην Ελλάδα. Σε μια κουβέντα καφενείου αναμειγνύονται ήδη γεωστρατηγικά συμφέροντα, φρούδες ελπίδες και πραγματικά δεδομένα, δημιουργώντας έναν αξεδιάλυτο χυλό. Η Κυπριακή περίπτωση είναι χαρακτηριστική – παρακολουθείστε τους μύθους που έχουν εμπεδωθεί.
Μύθος πρώτος: «μέσω των υδρογονανθράκων η Κύπρος συμμαχεί με το Ισραήλ διαμορφώνοντας ένα ισχυρό ενεργειακό ντουέτο στην περιοχή». Ποια είναι η πραγματικότητα: μετά από την ανακοίνωση που αφορούσε το κοίτασμα Λεβιάθαν, η ισραηλινή Delek (που εμπλέκεται στο Λεβιάθαν) έδειξε όντως ενδιαφέρον για μεταφορά και υγροποίηση του φυσικού αερίου στην Κύπρο. Στις πρώτες κρούσεις προς την κυβέρνηση Χριστόφια δεν υπήρξε συνέχεια και τελικά, η ισραηλινή επιτροπή σοφών που συστάθηκε, εισηγήθηκε να προτιμηθεί (σε πρώτη φάση) η δημιουργία υποδομών εντός του Ισραήλ. Τη θέση αυτή υιοθέτησε αργότερα η ισραηλινή κυβέρνηση – ενδεχομένως επειδή η έκρηξη στο Μαρί έπληξε την αξιοπιστία της Κύπρου σε θέματα ασφάλειας, αλλά επίσης επειδή η επένδυση έχει υψηλό κόστος προστασίας το οποίο δεν μπορεί να αναλάβει μια μικρή χώρα με τις ιδιαιτερότητες του Κυπριακού. Το αποτέλεσμα είναι, ότι σήμερα η «συνεργασία» εντοπίζεται στην κοινή επένδυση της Delek με τη Noble στο οικόπεδο 12 και σε μια πιθανότητα διμερούς συνεργασίας συνεκμετάλλευσης.
Μύθος δεύτερος: «η Τουρκία έχει έρθει σε δύσκολη θέση εξαιτίας της στρατηγικής συνεργασίας Κύπρου-Ισραήλ». Η πραγματικότητα τείνει να διαμορφωθεί ακριβώς αντίστροφα. Πιο συγκεκριμένα: η συνεργασία Κύπρου-Ισραήλ όπως είπαμε συζητείται ως προς τη συνεκμετάλλευση κοινών κοιτασμάτων. Όμως, είτε επειδή η γεώτρηση που έγινε (στην ισραηλινή πλευρά του κοιτάσματος «Αφροδίτη-2») δεν ήταν ενθαρρυντική, είτε επειδή υπάρχει εν εξελίξει μια διαδικασία προσέγγισης Τουρκίας-Ισραήλ, η συζήτηση δεν έχει καρποφορήσει. Το βέβαιο είναι ότι η ισραηλινή επιτροπή σοφών έχει εισηγηθεί την εξαγωγή του 53% των αποθεμάτων κι επειδή η Τουρκία έχει μεγάλο ενεργειακό έλλειμμα, εύλογα υποψιάζεται κάποιος μια διμερή συνεργασία. Η υποψία αυτή ενισχύθηκε όμως 1) από τις δηλώσεις του ισραηλινού απεσταλμένου για θέματα ενέργειας Μάικλ Λότεμ στην Τουρκία – μιλώντας σε μια διάσκεψη για το πετρέλαιο, ανέτρεξε στους «ιστορικούς δεσμούς» των δύο χωρών και τα «ισχυρά αμοιβαία συμφέροντα» για να καταλήξει, ότι «η Τουρκία προσφέρει μιαν επιλογή χαμηλού κόστους» για την προώθηση του ισραηλινού φυσικού αερίου στις διεθνείς αγορές. Η δήλωση αυτή, λίγες μέρες μετά από την ισραηλινή έκφραση συγγνώμης για την επίθεση στο τουρκικό πλοίο που πήγαινε στη Γάζα, όπως σημειώθηκε και στους «Financial Times» έστειλε ένα «καθαρό μήνυμα: η πόρτα του Ισραήλ είναι ανοιχτή σε μια ενεργειακή συμφωνία». Και 2) για όποιον δεν κατάλαβε, ο Γιόσι ΄Αμπου, μεγαλοστέλεχος της Delek σε δηλώσεις του («Financial Times» 14/4/13) υποστήριξε ότι «υπάρχει πραγματική ευκαιρία προμήθειας της τουρκικής αγοράς με φυσικό αέριο….. πιθανώς με υποθαλάσσιο αγωγό που θα περνά από την Κύπρο».
Κατά ορισμένους αναλυτές εξάλλου, η στρατηγική σύμπραξη Ισραήλ-Τουρκίας υπαγορεύεται από σοβαρά συμφέροντα και είχε αργήσει να εκδηλωθεί. Χαρακτηριστικά αναφέρεται, ότι στην πυρηνική απειλή του Ιράν σταθερός αντίπαλος είναι το Ισραήλ. Όμως, στην προσπάθεια του Ιράν χειραγώγησης του μουσουλμανικού κόσμου, αντίπαλος είναι η Τουρκία. Τούτη η τελευταία αντιπαλότητα εκδηλώθηκε καθαρά στην περίπτωση της Συρίας, όπου Τουρκία και Ιράν ανταγωνίζονται σκληρά για την κατάκτηση ενός ρόλου επιρροής. Στο σκηνικό αυτό, τόσο το Ισραήλ όσο και οι ΗΠΑ πριμοδοτούν την Τουρκία έναντι του Ιράν και άρα σε αυτή την περιοχή υπάρχει μια ταύτιση γεωπολιτικών συμφερόντων Τουρκίας-Ισραήλ.
Μύθος τρίτος: «Τα κοιτάσματα της Κύπρου προκάλεσαν παγκόσμιο ενδιαφέρον καταφέροντας πολιτικό πλήγμα στην Τουρκία». Αν σκεφτεί κάποιος ότι για τα κοιτάσματα του Λιβάνου εκδήλωσαν ενδιαφέρον 52 εταιρείες ( στις 18/4/13, ανάμεσά τους η Edison, ENI, Statoil, Lukoil, Repsol, Chevron, Exxon-Mobil, Shell), ενώ για τα Κυπριακά οικόπεδα εκδηλώθηκε ενδιαφέρον από 5 εταιρείες (οι κυριότερες των οποίων ήταν η Noble Energy, η ΕΝΙ και η Total) γίνεται αντιληπτή η κατάσταση. Ασφαλώς το χαμηλό διεθνές ενδιαφέρον για τα Κυπριακά κοιτάσματα πρέπει εν μέρει να αποδοθεί στις τουρκικές απειλές και τις πιέσεις προς τις μεγάλες διεθνείς εταιρείες, αλλά επίσης στο γεγονός ότι δεν είναι μόνο η Λευκωσία που διαχειρίζεται κοιτάσματα – και τα κατεχόμενα οριοθετούν ερευνητικά τεμάχια κι εκχωρούν δικαιώματα έρευνας και εκμετάλλευσης, αρχικά στην τουρκική εταιρεία TPAO.
Μύθος τέταρτος: «Η διεθνής κοινότητα στηρίζει την Κύπρο στην αναγνώριση της κυπριακής ΑΟΖ». Για την ακρίβεια, η διεθνής κοινότητα δεν θα μπορούσε να εξαιρέσει την Κύπρο από τους κανόνες της διεθνούς νομιμότητας, η πραγματικότητα όμως είναι ότι ναι μεν αναγνωρίζει την Κυπριακή ΑΟΖ, πλην όμως δεν αποδοκίμασε και τα κατεχόμενα – όταν αυτά οριοθέτησαν ερευνητικά τεμάχια επικαλύπτοντας μάλιστα ορισμένα οικόπεδα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ακόμη περισσότερο δε, όταν η Τουρκία έστειλε τον στόλο της (Σεπτέμβριο 2011) για να καλύψει το Πίρι Ρέις και το ερευνητικό του έργο, ούτε ο ΟΗΕ, ούτε η ΕΕ, ούτε η Ρωσία αποδοκίμασαν την Τουρκία. Προσέφυγαν απλά στην πάγια σχετική επωδό, που εξαντλείται στην υποστήριξη των ερευνών στην Κύπρο «εφόσον το αποτέλεσμά τους αποβεί προς όφελος όλων των Κυπρίων».
Μύθος πέμπτος: «Η Ρωσία υπερασπιζόμενη τα δικά της συμφέροντα στην Κύπρο, δεν θα επιτρέψει στην Τουρκία να ακυρώσει τα ενεργειακά σχέδια της Κύπρου». Στην πραγματικότητα η Τουρκία (που εισάγει το 95% των ενεργειακών αναγκών της από τη Ρωσία, το Ιράκ και το Ιράν) καταβάλει στη Ρωσία 2 δις.δολάρια τον μήνα για πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Την τουρκική αγορά η Μόσχα δεν θέλει να χάσει, όπως φάνηκε και από τις δηλώσεις του Ρώσου υπουργού Ενέργειας Αλ.Νόβακ στη «Χουρριέτ»(22/4/13) – «εμείς δεν θα διακινδυνεύσουμε τις σχέσεις μας με την Τουρκία, με την οποία έχουμε μια συνεργασία χρόνων, εξαιτίας κάποιων δύσκολων θεμάτων που σχετίζονται με τα ύδατα πέριξ της Κύπρου».
Συμπέρασμα: στην εύφλεκτη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, ορισμένες χώρες έχουν δώσει τα διαπιστευτήρια των προθέσεών τους. Το Ισραήλ λ.χ. θέλει να απεξαρτηθεί ενεργειακά από τους άραβες, να αποκτήσει την αυτονομία του και να αξιοποιήσει τα κοιτάσματά του για να αποκτήσει προβάδισμα στον υπό αναμόρφωση γεωπολιτικό χάρτη. Η Τουρκία θέλει να γίνει περιφερειακή δύναμη και να επαυξήσει την οικονομική της ισχύ. Εξαιτίας της ενεργειακής της αδυναμίας, προσπαθεί να απεξαρτηθεί απ΄το Ιράν και άρα πρέπει να ενισχύσει τις εναλλακτικές τροφοδοσίες της. Καταρχάς λοιπόν προχώρησε την ειρήνευση με το ΡΚΚ, συνεργάζεται με την αυτόνομη κυβέρνηση του κουρδικού Ιράκ (που ελέγχει τα πλούσια κοιτάσματα του Κιρκούκ), είναι σταθερός πελάτης της Ρωσικής αγοράς, προσεγγίζει το Ισραήλ κι έχει το βλέμμα της στραμμένο στην Κύπρο. Εκεί, όπου κατά ορισμένες εκτιμήσεις, τον Σεπτέμβριο θα αξιοποιήσει τη συγκυρία των ασκήσεων του στόλου της για να προχωρήσει τις έρευνες με το νέο της σκάφος «Barbaros». Εκεί, όπου κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει, ότι θα προσπαθήσει να διεισδύσει στα τεμάχια 12 και G (της Κυπριακής ΑΟΖ). Εκεί, όπου κατά ορισμένες εκτιμήσεις σχεδιάζει να δημιουργήσει τερματικό LNG.
Το πετρέλαιο είναι ένα εύφλεκτο υλικό και η ανακάλυψή του πάντα παραπέμπει στην κόψη του νομίσματος. Η ισορροπία θέλει τέχνη – αλλιώς το φάσμα, από την ευλογία ως την κατάρα, είναι ανοιχτό και η ολισθηρότητα επικίνδυνη.