Όλοι γνωρίζουμε, όλοι έχουμε βιώσει την έλλειψη συντονισμού της διοικητικής μηχανής. Όλοι την έχουμε υποστεί στο παρελθόν και στο παρόν, ιδίως όταν μια διοικητική πράξη απαιτεί την εμπλοκή περισσότερων του ενός υπουργείων: Από την έκδοση αδειών για επενδύσεις, τον υπολογισμό διαδοχικών συντάξεων, την τακτοποίηση μιας κληρονομιάς, μέχρι την πώληση μιας κατοικίας για να εξοφληθούν χρέη στην εφορία. Παρά τις προσπάθειες ετών και με διαδοχικές κυβερνήσεις, διάφορα προαφαιρούμενα του μηχανισμού στήριξης και το εργαλείο της πληροφορικής, σχεδόν κάθε μέτρο ή τεχνολογική εξέλιξη χειροτερεύει την έκδοση διοικητικών πράξεων. Ή έστω την απόρριψη ενός αιτήματος. Βρισκόμαστε με άλλα λόγια για τους θεωρητικούς σε μια κατάσταση αυξημένης εντροπίας. Για τους Ευρωπαίους και τους επενδυτές είναι η αχίλλειος πτέρνα της Ελλάδα. Το κατάλαβαν αργά, αλλά το κατάλαβαν.
Με αφορμή την τραγωδία στο Μάτι, θα περιοριστούμε στον ρόλο της δικής μας Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας που είναι υπεύθυνη. Τα ερωτήματα που θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε αφορούν στο τι οφείλεται η έλλειψη συντονισμού και στο τι πρέπει να γίνει. Υπογραμμίζουμε πάντως ότι στην περίπτωση φυσικών καταστροφών εμπλέκονται τα πιο οργανωμένα, πειθαρχημένα, τεχνολογικά εξοπλισμένα έμπειρα τμήματα του Κράτους. Ούτε ΚΑΣ, ούτε ‘’περάστε την άλλη εβδομάδα’’ χωράνε στην περίπτωση πυρκαγιάς. Και επιπλέον η Ε.Ε. έχει την αρμοδιότητα μέσω της υπηρεσίας πολιτικής προστασίας να αναλαμβάνει δράσεις συμπληρωματικές με τις εθνικές. Ας δούμε τον ρόλο του τριψήφιου αριθμού 112.
Το τηλέφωνο έκτακτης ανάγκης 112- Ευρωπαϊκός Αριθμός Κλήσης Εκτάκτων Αναγκών, άρχισε να μετατρέπεται δεκαετίας πριν σε ένα υποχρεωτικό μέσον για την προστασία των Ευρωπαίων πολιτών που κατά εκατομμύρια μετακινούνται στο εσωτερικό της Ένωσης είτε ως τουρίστες είτε ως κάτοικοι ή εργαζόμενοι της ‘’τρίτης ελευθερίας’’ του Μάαστριχτ. Όλες οι υπηρεσίες που διαθέτουν τριψήφιους ή και τετραψήφιους αριθμούς και εμπλέκονται στην αντιμετώπιση μιας φυσικής καταστροφής θα πρέπει να ενταχθούν στις εθνικές υπηρεσίες Πολιτικής Προστασίας. Κάποια από τα Ευρωπαϊκά Κράτη έχουν αντικαταστήσει τα τριψήφια τηλέφωνα έκτακτης ανάγκης με ένα μόνο τηλεφωνικό αριθμό, το 112 (στην Ελλάδα π.χ. το 100 για την αστυνομία, το 199 για την πυροσβεστική, το 166 για το ΕΚΑΒ, το 191 για την δασική υπηρεσία, το 108 του λιμενικού κ.ο.κ.).
Πέραν αυτών μια σειρά από νέες τεχνολογίες εισάγονται από τον εντοπισμό θέσεως ενός αυτοκινητικού δυστυχήματος και πολλά άλλα που έχουν ήδη περιγραφεί από τον καθηγητή κ. Π. Ιωακειμιδη στα ‘’ΝΕΑ’’ και από τον ειδικό στα θέματα προστασίας του πολίτη κ. Π. Αλεβαντή. Η Ελλάδα έχει προχωρήσει σε κάποια βήματα προς την κατεύθυνση που απαιτεί η Ε.Ε. , αλλά με ελλείψεις, καθυστερήσεις και πολλά άλλα.
Για την περίπτωση εκκένωσης κατοικημένων περιοχών προβλέπονται διαφόρων ειδών προειδοποιήσεις, όπως καμπάνες, ενημέρωση ατόμων με ειδικές ανάγκες, τηλεβόες κλπ.
Στην χώρα μας οι καθυστερήσεις αυτές υποκαθίστανται από τον ηρωισμό. Των κατοίκων, των πυροσβεστών, των εθελοντών κλπ. Είμαστε από την αρχαιότητα ένας λαός ηρώων, που δρουν ατομικά με τραγικό τρόπο και αυτοθυσία. Δεν κληρονομήσαμε όμως την αποτελεσματικότητα που προσφέρει ο ορθολογισμός στην ενεργοποίηση της κοινωνίας και των αρχών ως ενιαίο σύνολο, προς όφελος του κοινωνικού συνόλου.
Ωστόσο υπάρχει κάτι άλλο, που δεν λειτουργεί και που δεν είναι άλλο από τον ταχύτατο συντονισμό των υπηρεσιών. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Για να γίνει πιο κατανοητό τι φταίει και ποιος έφταιξε, θα σας διηγηθώ μια προσωπική εμπειρία.
Το 1999 επέστρεψα από τις Βρυξέλλες και η πρώην προϊσταμένη μου κ. Βάσω Παπανδρέου, που ήταν αρμόδια Υπουργός, μου ζήτησε να συνδράμω τον καθηγητή κ. Σιδερίδη στο έργο που είχε αναλάβει για τον συντονισμό όλων των δημοσίων φορέων και υπηρεσιών ενόψει του ‘’ιού του 2000’’. Θα θυμάστε, ότι τότε είχε προκύψει σοβαρό πρόβλημα σε σχέση την αλλαγή της ημερομηνίας για πολλούς φορείς που είχαν εγκαταστήσει παλαιότερα πληροφοριακά συστήματα. Αλλά και για προηγμένα συστήματα που χρησιμοποιούν π.χ. τα αεροπλάνα, υπήρχε φόβος για τα ‘’ενσωματωμένα συστήματά’’ τους που ήταν αδύνατον να ελεγχθούν ένα προς ένα. Έτσι, π.χ. η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας θα έπρεπε να είναι προετοιμασμένη για το χειρότερο σενάριο.
Όλη την επιχείρηση συντόνιζε, ήλεγχε και αξιολογούσε βήμα βήμα η Ε.Επιτροπή.
Στην πρώτη συνεδρίαση στην οποία συμμετείχαν όλοι οι Γενικοί Γραμματείς των Υπουργείων, δόθηκαν οι κατευθύνσεις των Βρυξελλών, τα χρονοδιαγράμματα που ζητήθηκαν και η καταγραφή των μέτρων έκτακτης ανάγκης από κάθε φορέα..
Παρά την έντονη κινητικότητα στα επί μέρους υπουργεία και τις ΔΕΚΟ που επόπτευαν, όταν προέκυπτε ζήτημα κοινής αρμοδιότητας μεταξύ Υπουργών, τα πράγματα σκάλωναν. Κάποιοι Υπουργοί ‘’προστάτευαν ‘’ τα φέουδά τους.
Πολύ σύντομα έγινε αντιληπτό, ότι ο απαραίτητος συντονισμός δεν μπορούσε να επιβληθεί από έναν υπουργό και καταλαβαίνετε όλοι το γιατί.
Οπότε ζητήθηκε η παρέμβαση του γραφείου του Πρωθυπουργού. Πράγματι ο τότε σύμβουλος του κ. Σημίτη , ο μετέπειτα Υπουργός Γ. Παπακωνσταντίνου, ανέλαβε να συγκαλεί στου Μαξίμου τις συνεδριάσεις όπου εμφανίζονταν διαφωνίες και καθυστερήσεις. Φυσικά ο συμβολισμός του χώρου υπήρξε καταλυτικός. Οι διαφωνίες εξαφανίζονταν και το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε με απόλυτη επιτυχία. Το βράδυ της Πρωτοχρονιάς του 2000 η Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας μετατράπηκε σε επιχειρησιακό κέντρο του ‘’ιού’’. Και οι πληροφορίες για επιτυχίες και αποτυχίες μεταδίδονταν από την Ν.Ζηλανδία και όλο δυτικότερα σε πραγματικό χρόνο. Και στην Ελλάδα από όλους τους Νομούς.
Ποια συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε από αυτό το παράδειγμα σε σχέση με τις πυρκαγιές;
- Στην Ελλάδα η δημόσια διοίκηση έχει ανάγκη τον Πρωθυπουργό της. Μόνο έτσι μπορεί να αντιμετωπιστεί ένα έκτακτο γεγονός που απαιτεί συντονισμό, ενώ κάποιοι Υπουργοί είναι εστίες καθυστέρησης ηθελημένης ή από άγνοια κινδύνου. Σε άλλες χώρες ο ρόλος, οι εξουσίες οι γνώσεις και το κύρος του Γραμματέα Πολιτικής Προστασίας παίζουν αυτονόητα τον ευαίσθητο για την ασφάλεια και τις ζωές των συμπολιτών μας και δεν απαιτείται η λειτουργική παρέμβαση . Στην Ελλάδα η επιλογή των προσώπων σε καίριες θέσεις γίνεται από την κομματική δεξαμενή με σπάνιες εξαιρέσεις.
- Οι συναρμόδιοι Υπουργοί ή οι Περιφερειάρχες συχνά αμελούν, αδιαφορούν ή ακόμη και αντιστέκονται στην λειτουργική υπαγωγή σε ένα υποδεέστερο κρατικό λειτουργό. Αυτό το σύστημα το στηριγμένο στην κομματική λογική εξασφαλίζει επιπλέον την διάχυση της ευθύνης.
- Το σύνδρομο της ‘’ψευδαίσθησης της γνώσης’’ είναι διάχυτο από την κορυφή μέχρι την βάση και ενισχύεται από την ανασφάλεια, τις παρωπίδες του ιδεολογικού προσανατολισμού και την ανάγκη επανεκλογής των πολιτικών μας. Η αξιολόγηση και η απόρριψη της αριστείας όπως αυτή ορίζεται από τα ευνομούμενα Κράτη, είναι εχθρικές έννοιες. Έτσι συχνά ακούμε άναυδοι την βεβαιότητα της γνώσης αρμοδίων , που δεν έχουν ιδέα για τι πράγμα μιλάνε και πώς φαντάζονται ότι λύνουν τα προβλήματα.
Σε αυτές τις συνθήκες υπεύθυνος για την αποτυχία του συντονισμού είναι ο εκάστοτε Πρωθυπουργός.
Ακούμε για παράδειγμα σήμερα τον Πρωθυπουργό να εξαγγέλλει διάφορα μέτρα, ποινές και άλλα μαγικά. Όμως αυτό που θα αντιμετώπιζε ριζικά το πρόβλημα είναι η συνειδητοποίηση της κατάστασης, όπως την περιγράψαμε, και η ανάληψη της λειτουργίας της ευαίσθητης Γενικής Γραμματείας, έστω για ένα χρονικό διάστημα μόνο, από το γραφείο του. Και βέβαια η επιλογή ως Γενικού Γραμματέα ανθρώπου διεθνούς και εθνικού κύρους, πράγμα που αντιβαίνει στην νοοτροπία της επικοινωνιακής διαχείρισης, με βάση την αρχή της πολιτικής οξύτητας. Συνεπώς , εκτός θαύματος της Παναγίας, και με την βοήθεια των έκτακτων βοηθημάτων, η επόμενη τραγωδία είναι αναπόφευκτη. Με τον παρόντα ή τον μέλλοντα Πρωθυπουργό να απορεί, να εξανίσταται και να καρατομεί για να κρύψει την ευθύνη του και την αυταπάτη του.