Λίγες μέρες πριν τις εκλογές και κατά τα φαινόμενα θα οδηγηθούμε σε μια νέα κυβέρνηση συνεργασίας, χωρίς βέβαια ακόμα να ξέρουμε ποια κόμματα θα την απαρτίζουν. Από τον Νοέμβριο του 2011 μέχρι και σήμερα, η χώρα έχει γνωρίσει μόνο κυβερνήσεις συνεργασίας, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε τις ένδοξες μέρες του δικομματισμού.
Η συμφωνία με τους εταίρους μας αποτελεί, ελλείψει εθνικού σχεδίου, τον οδικό χάρτη της διακυβέρνησης της χώρας και για τα επόμενα χρόνια. Η εμπειρία των τεσσάρων ετών κυβερνήσεων συνεργασίας μας βοηθά να αντλήσουμε χρήσιμα συμπεράσματα για τις πολιτικές και θεσμικές προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται για να λειτουργήσει αποτελεσματικά η νέα κυβέρνηση.
1. Στελέχωση:
Η διακυβέρνηση της χώρας είναι μια σοβαρή υπόθεση που πρέπει να την αναλαμβάνουν σοβαροί και ικανοί άνθρωποι.
Η εμπειρία έδειξε ότι 4 υπουργεία υψηλής έντασης, τα υπουργεία Οικονομικών, Ανάπτυξης, Εργασίας (και Κοινωνικής Ασφάλισης), Διοικητικής Μεταρρύθμισης σηκώνουν το βάρος υλοποίησης της συμφωνίας. Με βάση το νέο Μνημόνιο, διαπιστώνουμε ότι μεγάλο, διαρθρωτικό κυρίως, βάρος εναποτίθεται και στα Υπουργεία Υγείας και Παραγωγικής Ανασυγκρότησης με πολλές δράσεις και προαπαιτούμενα.
Επικεφαλής των 6 αυτών υπουργείων πρέπει να είναι τεχνοπολιτικά πρόσωπα με σαφέστατο ευρωπαϊκό προσανατολισμό που έχουν σχετική πείρα στο αντικείμενο και είναι κοινής αποδοχής. Σημαντικότερη προϋπόθεση είναι να μπορούν αυτοί οι 6 να συνεργάζονται πολύ καλά αφού θα χρειαστούν αρκετές διυπουργικές ενέργειες (νόμοι, δευτερογενής νομοθεσία, κοινές επιτροπές κοκ) προκειμένου να προχωρήσει η υλοποίηση των δεσμεύσεων. Απολύτως απαραίτητη είναι η συνεργασία όλων ειδικά με τον υπουργό Οικονομικών κατά τη διάρκεια των τριμηνιαίων επικαιροποιήσεων/αναθεωρήσεων του προγράμματος αλλά και κατά το σύνολο της κυβερνητικής θητείας αφού νόμοι και τροπολογίες καθώς και δευτερογενής νομοθεσία (ΥΑ, ΚΥΑ κοκ) είναι ικανές να ανατρέψουν το δημοσιονομικό πρόγραμμα της χώρας -και όχι μόνο- και να δημιουργήσουν πλείστα προσκόμματα στην προσπάθεια επίτευξης των στόχων.
Στις κορυφαίες αυτές θέσεις χρειάζεται να τοποθετηθούν πρόσωπα που είτε είχαν ευδόκιμη προϋπηρεσία τα τελευταία πέντε χρόνια είτε έχουν περάσει από τη δημόσια διοίκηση, κατέχουν το αντικείμενο και μπορούν γρήγορα να κατανοήσουν τις προτεραιότητες και τα προβλήματα του υπουργείου και να δράσουν αποτελεσματικά και πέραν των συμφωνημένων δεσμεύσεων της χώρας .
Κρίσιμες θέσεις στην Κυβέρνηση είναι επίσης οι:
• Γενικός Γραμματέας Κυβέρνησης: Σ’ αυτή τη θέση απαιτείται (και εκ του νόμου) νομικός που μπορεί, όμως, να μην μένει στο στενό γράμμα του νόμου αλλά είτε κατά τη διάρκεια του νομοπαρασκευαστικού έργου είτε κατά τη διαδικασία της νομοθέτησης να αντιλαμβάνεται τις πολιτικές προεκτάσεις, να επιμελείται των θεσμικών, πολιτικών και νομικών ενεργειών για τον καλύτερο συντονισμό των υπουργών και να μπορεί να έχει αίσθηση του επείγοντος και της πολιτικής ανάγκης.
• Γενικός Γραμματέας Συντονισμού: Ο Γενικός Γραμματέας Συντονισμού με βάση και το νέο πρόγραμμα θα έχει αυξημένες αρμοδιότητες αφού πέραν του συντονιστικού του ρόλου σε διυπουργικές δράσεις θα μπορεί πλέον να αναλαμβάνει και την επίβλεψη συγκεκριμένων δράσεων που περιλαμβάνονται στο Μνημόνιο. Η επιτυχία του εξαρτάται βέβαια από τον βαθμό συνεργασίας και αποδοχής που θα έχει από τους υπουργούς αλλά και από την ικανότητα λείανσης των αρτηριοσκληρώσεων της διοίκησης και των προβλημάτων που μπορεί να προκαλέσουν κομματικοί ανταγωνισμοί.
Αναλυτικότερα για το έργο, τη στελέχωση και τη λειτουργία της ΓΓΚ και της ΓΓΣ έχω αναφερθεί σεάρθρο μου στο protagon, λίγο μετά τη συμφωνία της 12ης Ιουλίου.
• Καίριες επίσης είναι οι θέσεις του Γενικού Γραμματέα Οικονομικών που έχει τη συνολική ευθύνη παρακολούθησης του Προγράμματος σε συνεργασία με τον πρόεδρο του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων του ΥπΟιΚ που εκπροσωπεί τη χώρα στα Euroworking Group αλλά και προϊσταται του ΣΟΕ που μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην χάραξη εθνικών οικονομικών πολιτικών. Σ’ αυτές τις θέσεις οι επιλογές θα ήταν χρήσιμο να είναι υπερκομματικές και να πληρούν τα εχέγγυα επιστημονικής επάρκειας που αυτές απαιτούν.
2.Διοίκηση/Υλοποίηση.
Είναι περιττό να θυμηθούμε πόσα χρόνια χρειάστηκε, ή μάλλον ακόμα χρειάζεται, η ελληνική πολιτεία για να καταλήξει σε συγχωνεύσεις και καταργήσεις οργανισμών, στον προσδιορισμό του ρόλου του κράτους, στην αλλαγή των αντικειμενικών τιμών, σε ενιαίο επενδυτικό πλαίσιο. Απόρροια, όμως, της αποτυχίας συνολικά του πολιτικού συστήματος να προχωρήσει σε όλα αυτά ήταν ότι φτάσαμε να συζητάμε για το ΦΠΑ στο σουβλάκι με τζατζίκι ή χωρίς. Οι λόγοι γνωστοί. Ανεπάρκεια, πελατειακό σύστημα, περιορισμένη πολιτική βούληση, έλλειψη οράματος κοκ.
Το πρώτο πεδίο, στο οποίο θα κριθεί η νέα κυβέρνηση είναι η ικανότητά της να φέρει εις πέρας τους δημοσιονομικούς στόχους και τις διαρθρωτικές αλλαγές που έχουν συμφωνηθεί με τους εταίρους. Μελετώντας κανείς τα κείμενα του «3ου Μνημονίου» θα διαπιστώσει ότι ειδικά στο πεδίο των διαρθρωτικών αλλαγών οι στόχοι είναι φιλόδοξοι και σημαντικοί. Ενδεικτικά αναφέρω:
Εντατικοποίηση των αλλαγών στον δημόσιο τομέα με έμφαση στην αξιολόγηση και εξέλιξη των υπαλλήλων και στον τρόπο προσέλκυσης, επιλογής και συνεχούς εκπαίδευσης και κατάρτισης όσων λαμβάνουν επιτελικές ανώτερες θέσεις, συνολική στρατηγική κατά της διαφθοράς, ανεξαρτητοποίηση της Γενικής Γραμματείας Δημοσίων Εσόδων με παράλληλη δημιουργία εσωτερικών μηχανισμών και δομών που θα εξασφαλίζουν την καλύτερη κατάρτιση των εργαζόμενων, την προσέλκυση στελεχών του ιδιωτικού τομέα και φυσικά την αποτελεσματικότερη είσπραξη των δημοσίων εσόδων, σημαντικές αλλαγές στο εθνικό σύστημα υγείας κυρίως προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης της πρωτοβάθμιας περίθαλψης με καθολική πρόσβαση ασφαλισμένων και ανασφαλίστων, επιτάχυνση των δομικών αλλαγών στον τομέα του κοινωνικού κράτους και ιδίως στην αναμόρφωση του συνταξιοδοτικού συστήματος, την μεταρρύθμιση του ΟΑΕΔ κ.α., εντατικοποίηση των ιδιωτικοποιήσεων, Κτηματολόγιο, τη ρύθμιση/απελευθέρωση επαγγελμάτων, την ενίσχυση των επενδυτικών κινήτρων κοκ.
Η πενταετής αυτή εμπειρία έδειξε ότι για να πετύχουν οι μεταρρυθμίσεις χρειάζεται να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις, όπως : Εθνική δέσμευση επί των μεταρρυθμίσεων για να υλοποιηθούν και να ευδοκιμήσουν, η δέσμευση επί των μεταρρυθμίσεων πρέπει να είναι μακρόπνοη και να μην στηρίζεται σε προσπάθειες που σταματάνε και ξαναρχίζουν ή σε εύκολες δήθεν λύσεις, καλός συντονισμός και παρακολούθηση σε διυπουργικά θέματα, ορισμός υπευθύνων για τις δεσμεύσεις που τρέχουν, καλή επικοινωνία των μεταρρυθμίσεων και καλή χρήση διαθέσιμων όρων.
Επομένως, για να προχωρήσουμε στην υλοποίηση του τρίτου Μνημονίου, που περιλαμβάνει κυρίως διαρθρωτικές αλλαγές, θα ήταν χρήσιμο η νέα κυβέρνηση να επενδύσει στην κατάλληλη προετοιμασία, παρακολούθηση και υλοποίηση των δεσμεύσεων και προς τούτο να αξιοποιήσει τους κατάλληλους ανθρώπους δημιουργώντας τις σχετικές δομές.
Μια ιδέα που κυοφορείται εδώ και καιρό είναι η δημιουργία μιας Υπηρεσίας/Υπουργείου Μεταρρυθμίσεων που θα αναλαμβάνει την παρακολούθηση, συντονισμό και πολλές φορές υλοποίησης δράσεων του Μνημονίου ακόμα και αν αυτό απαιτήσει συμβασιοποίηση αυτών δηλαδή προκήρυξή τους ως έργα και ανάθεσή τους για υλοποίηση σε δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς (ή και συμπράξεις) ανάλογα με το αντικείμενο αυτών. Η υπηρεσία αυτή θα μπορούσε επίσης να αποτελεί τη θεσμική μνήμη όλων των αλλαγών που έχουν γίνει ή γίνονται στη χώρα σε όλο το εύρος των διαρθρωτικών πολιτικών και να εκπονεί μελέτες ή και να εκπαιδεύσει στελέχη σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, προκειμένου να μπορεί η ελληνική δημόσια διοίκηση να παράγει πολιτικές με την τεχνοκρατική επάρκεια που απαιτούν οι νέες συνθήκες και να υλοποιεί πολιτικές με την αποτελεσματικότητα που πρέπει να διακρίνει ένα σύγχρονο κράτος.
Σημειώνω ότι με βάση τις δεσμεύσεις του νέου προγράμματος θα πρέπει να παραχθούν τους επόμενους μήνες δεκάδες μελέτες που θα αξιολογούν όσα έγιναν τα προηγούμενα χρόνια, προκειμένου να μπορούμε να σχεδιάσουμε καλύτερα το μέλλον και θα ήταν πολύ καλό να μπορούσαμε να το κάνουμε αυτό εμείς οι ίδιοι από το να διαθέτουμε πόρους σε τρίτους για την εκπόνηση αυτών των μελετών.
Επιπροσθέτως, τα κόμματα που θα απαρτίζουν τη νέα κυβέρνηση θα πρέπει να εντοπίσουν (και να καλέσουν) στελέχη του δημοσίου ή και του ιδιωτικού τομέα, τα οποία θα μπορούσαν να αναλάβουν επικεφαλής σημαντικών επιχειρησιακών σχεδίων προκειμένου αυτά να γίνουν γρήγορα και με τον τρόπο που επιβάλλουν οι σύγχρονες πρακτικές διοίκησης.
3. Πολιτικός συντονισμός:
Στις κυβερνήσεις συνεργασίας των προηγούμενων ετών παρατηρήθηκαν έντονα ευτελιστικά φαινόμενα του κοινοβουλευτικού μας πολιτεύματος λόγω των πιέσεων που ασκούνταν από μεμονωμένους βουλευτές ή στελέχη κομμάτων που εκμεταλλευόντουσαν τις ισχνές κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες.
Μια κυβέρνηση, όμως, δεν μπορεί να προχωρήσει έτσι.
Εξ αυτού του λόγου, χρειάζεται ένας (και όχι τρεις όπως σήμερα) Υπουργός Επικρατείας, ο οποίος σε συνεργασία με τον Γενικό Γραμματέα της Κυβέρνησης και τον Γενικό Γραμματέα Συντονισμού θα εξασφαλίζει ότι:
Α) Οι νόμοι και οι τροπολογίες που κατατίθενται εντάσσονται στο πλαίσιο δεσμεύσεων της χώρας και είναι συμβατές με το προγραμματικό πλαίσιο συμφωνίας που πρέπει να υπάρχει, ως συστατική πράξη μιας κυβέρνησης συνεργασίας. Τυχόν παρεκκλίσεις δεν θα πρέπει να φτάνουν στο ανώτερο επίπεδο των αρχηγών κομμάτων αφού αυτό δημιουργεί φθορά και τους εμποδίζει από το αναπτυχθεί συνεργατικό κλίμα εμπιστοσύνης.
Β) Οι πολιτικές των υπουργείων, όπως αυτές εκπονούνται και υλοποιούνται (ή και νομοθετούνται), έχουν λάβει υπόψη τους τις παρατηρήσεις κομμάτων στο στάδιο της διαβούλευσης και είναι συμβατές με τις υποχρεώσεις της χώρας.
Γ) Ο προγραμματισμός του κοινοβουλευτικού έργου πρέπει να λαμβάνει υπόψη πρώτα τις προτεραιότητες της χώρας και μετά τις κοινές επιδιώξεις των κομμάτων
Δ) Για όσες πολιτικές πρωτοβουλίες εκτυλίσσονται και υπάρχουν δομικές διαφωνίες των κομμάτων, θα πρέπει να ανατρέχουν στα συστατικά της συγκυβέρνησης προγραμματικά κείμενα ή να συγκεντρώνονται/ομαδοποιούνται αυτές και να λύνονται σε επίπεδο εντεταλμένων από τους αρχηγούς των κομμάτων στελεχών, και μόνο αν αυτές παραμένουν να παρεμβαίνουν οι πρόεδροι.
Η χώρα μας έχει μικρή πείρα σε κυβερνήσεις συνεργασίας. Είναι, όμως, ήδη σημαντική για να μπορούμε να αποφύγουμε τα ίδια λάθη και να επιτύχουμε ένα καλύτερο αποτέλεσμα.