Διανύουμε ήδη τον πέμπτο χρόνο της ύφεσης. Η χώρα μετρά μοναδικές στα παγκόσμια χρονικά απώλειες. Η ανεργία αυξήθηκε με μοναδική για την Ευρώπη ταχύτητα και σε διάρκεια τριών ετών (2009-2011) βρέθηκε από 10-11% στο 25-26%, παρά τη μείωση των αποδοχών, που στο διάστημα 2010-2012, εκτιμάται ότι σε μέσο επίπεδο θα περιορισθούν από 24% έως 26% (ΤτΕ, Έκθεση του Διοικητή). Ωστόσο, ακόμα και μετά την εφαρμογή μιας τέτοιας περιοριστικής πολιτικής, η Ελλάδα βρέθηκε να χάνει 6 θέσεις στην κατάταξη της ανταγωνιστικότητας μεταξύ 144 χωρών, κατρακυλώντας από την θέση 96 στη θέση 102, ενώ στο διάστημα των τελευταίων 6 ετών έχει χάσει συνολικά 30 θέσεις.

.

Οι αιτίες της παράτασης και της έκτασης της κρίσης

.

Οι αιτίες βρίσκονται αναμφισβήτητα στις αδυναμίες του πελατειακού πολιτικού συστήματος που επιτείνει τη μη ευελιξία της ελληνικής οικονομίας, όσο και στην ασφυκτική νομισματική πολιτική που επιβάλλει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και η σημερινή διάρθρωση οργάνωσης της ΕΕ, αλλά και η ολιγοπωλιακή δομή του ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις ψηφίζονται υπό το βάρος της πίεσης της τρόικας και μετά, δεν εφαρμόζονται υπό το βάρος της πίεσης των ειδικών συμφερόντων. Η στρεβλή οργάνωση των αγορών με τα κλειστά επαγγέλματα και τα ειδικά συμφέροντα, παραμένουν ακριβώς όπως πριν από την κρίση. Ωστόσο, το κοινωνικό κόστος των απεργιών επιβαρύνει τον πολίτη, ενώ το πολιτικό κόστος των απεργιών τροφοδοτεί την απαξία των πολιτικών από την ενδοτική στάση τους έναντι των απαιτήσεων συνδικαλιστών ή επιχειρηματιών – πολιτικών πελατών τους. Οι υπηρεσίες του δημοσίου παρέμειναν ίδιες, αν δεν επιδεινώθηκαν ακόμα περισσότερο στα χρόνια της κρίσης. Η δικαιοσύνη αποδομήθηκε περαιτέρω και οι καθυστερήσεις εκδίκασης και απονομής δικαιοσύνης, κορυφώθηκαν. Η παιδεία καταρρέει σε όλα τα επίπεδα και κάθε εκπαιδευτική χρονιά συνεχίζει να αποτελεί ένα ερωτηματικό εκπαίδευσης, με μόνη σταθερά τις δαπάνες κάθε νοικοκυριού για την παραπαιδεία. Η ανεργία επεκτείνεται και καταλαμβάνει σχεδόν κάθε ελληνική οικογένεια, χωρίς την παραμικρή κρατική πρόνοια για την αξιοπρεπή επανένταξη των ανέργων σε εργασία.  Και όλα αυτά, εν μέσω περιοριστικής νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, που δεν απελευθερώνει ρευστότητα στο σύστημα και ενώ οι ελληνικές τράπεζες ήδη από το 2007 μεταφέρουν ρευστότητα από τον ιδιωτικό τομέα στην χρηματοδότηση του δημοσίου και ο περιορισμός των ήδη χορηγημένων δανείων έχει καταστεί καθεστώς σε ένα περιβάλλον υψηλότατων επιτοκίων – μοναδικών ανάμεσα στα κράτη μέλη της ΕΕ που είναι ενταγμένα σε προγράμματα δημοσιονομικής σταθερότητας. Η επιδεινούμενη μη ευελιξία και οι περιορισμοί της ρευστότητας, δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο. Πτωχεύσεις και απαξία στην πραγματική οικονομία, οδηγούν σε αύξηση των τραπεζικών επισφαλειών, που με τη σειρά τους οδηγούν τις τράπεζες να περιορίζουν περισσότερο τη ρευστότητα και να αυξάνουν το κόστος χρήματος. Νέα επιδείνωση των συνθηκών στην αγορά, προκαλούν νέες πτωχεύσεις και περαιτέρω απαξία στην πραγματική οικονομία και ούτω καθεξής.

.

.

Την ίδια στιγμή, η «αστική» τάξη της χώρας, παραπαίει από την κατάρρευση του κράτους που συντηρούσε την κρατικοδίαιτη ανάπτυξή της, όσο και από την κατακρημνισθείσα πολιτική προστασία που αναπαρήγαγε την οικονομική τους εξουσία μέσω των πελατειακών πολιτικών σχέσεων. Το χειρότερο δε, εκφυλίσθηκε σε φυγάδες κεφαλαιούχους χωρίς να εκδηλώσει την παραμικρή πρωτοβουλία για να καταγράψει έστω τη διάθεσή της να ηγηθεί των εξελίξεων, κατευθύνοντας την οικονομία σε κάποια -έστω ιδιοτελή- διέξοδο.

.

Μπροστά σε αυτή τη διάλυση, οι εναλλακτικές που εγείρονται από το τρέχον πολιτικό σύστημα, αναλύονται σε δύο. Από τη μια, έχουμε τους υπέρμαχους της ανασυγκρότησης του συστήματος που δημιούργησε την κρίση, όσο και της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας των φορέων της, με την αναγκαία θεσμική θωράκιση που θα αποφεύγει τις εκτροπές του παρελθόντος. Από την άλλη, παρατίθεται το μέλλον ενός δραχμικού χάους που θα οδηγήσει σε ολοκλήρωση της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής αποδιάρθρωσης, που θα αποτελεί τη μήτρα του ριζοσπαστισμού και τελικά της «επανάστασης». Μόνο που δεν ξέρει κανείς ποιος θα επικρατήσει σε αυτήν την «επανάσταση», ώστε να προετοιμαστεί αναλόγως έναντι της ναζιστικής ή σταλινικής εκδοχής του μετεπαναστατικού ολοκληρωτισμού.

.

Τρίτος Δρόμος. Εθνικό Σχέδιο Προοδευτικής Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης

.

Και όμως, υπάρχει τρίτη εναλλακτική που προσδιορίζεται από την ανάγκη ενός Εθνικού Σχεδίου Προοδευτικής Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης. Το σχέδιο αυτό συγκροτείται στα πλαίσια της απαρέγκλιτης ευρωπαϊκής προοπτικής της χώρας. Ωστόσο, δεν μετατρέπει το μνημόνιο σε στρατηγική στόχευση, αλλά το αντιμετωπίζει ως ένα σύνολο μεταρρυθμίσεων, αναγκαίο βήμα άμεσης αντιμετώπιση της κρίσης, για την υλοποίηση του τελικού στόχου που είναι, (α) ο ανασχεδιασμός του πολιτικού συστήματος και η πλήρης αντικατάσταση των σημερινών πελατειακών σχέσεων, (β) η παραγωγική αναδιάρθρωση της οικονομίας και (γ) η οικοδόμηση ενός πραγματικού κράτους πρόνοιας, που μεριμνά γι’ αυτούς που έχουν πραγματικά ανάγκη, με αξιοπρέπεια και διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής.

.

Το εθνικό σχέδιο, αποτελεί στην ουσία ένα «αριστερό» μνημόνιο μακροπρόθεσμης προοπτικής, που συντίθεται από μια ολοκληρωμένη προσέγγιση αλλαγών έναντι της ολιστικής κρίσης του ελληνικού πολιτικού-οικονομικού και κοινωνικού σχηματισμού, που συνάμα είναι αναλυτικό, ώστε να καταλαμβάνει κάθε πτυχή της κρίσης. Επίσης, το εθνικό σχέδιο είναι συνεκτικό ώστε να ενισχύεται η δυναμική των αλλαγών και να μην επιτρέπονται περιθώρια αναστροφής της πορείας από τις υστερήσεις σε επιμέρους ενότητες. Τέλος, το σχέδιο είναι συναινετικό, καθώς διεκδικεί την ευρύτερη δυνατή συμμετοχή και συμφωνία των εκάστοτε εμπλεκόμενων εταίρων, με διαφάνεια έναντι της κοινωνίας, χωρίς υπονοούμενα και υπόγειες συνεννοήσεις. Το προτεινόμενο σχέδιο εξασφαλίζει την αναπτυξιακή διέξοδο προς μια νέα δομή δημοκρατίας και διάρθρωση της οικονομίας ακόμα και στα πλαίσια της νομισματικής πολιτικής που επιβάλλει η συμμετοχή μας στην ΕΕ. Στη συνέχεια, θα επικεντρωθούμε στη δεύτερη ενότητα του σχεδίου, για την παραγωγική αναδιάρθρωση.

.

Παραγωγική αναδιάρθρωση της οικονομίας

.

Η αναδιάρθρωση αναδεικνύει την επιχειρηματικότητα και τις επιχειρήσεις σε κεντρικό μοχλό λειτουργίας και ανάπτυξης της οικονομίας, με το κράτος και τις τράπεζες σε επικουρικό ρόλο. Η προτεινόμενη αναδιάρθρωση πρέπει ταχύτατα να αντικαταστήσει το σημερινό μοντέλο της κρίσης, με το οποίο, κράτος και τράπεζες αποτελούν το λειτουργικό κέντρο της οικονομίας, σε βάρος των επιχειρήσεων και των εργαζομένων που απλώς χρηματοδοτούν την αναπαραγωγή του στρεβλού συστήματος.

.

Παράλληλα, η αναδιάρθρωση βασίζεται στην ανάδειξη των ανοικτών και προσβάσιμων αγορών σε κυρίαρχο φορέα οργάνωσης της οικονομίας, σε αντικατάσταση της κυριαρχίας των ειδικών επιχειρηματικών ή συντεχνιακών συμφερόντων, με ταυτόχρονη ενίσχυση του ρόλου των ανεξάρτητων αρχών ρύθμισης και εποπτείας της ελεύθερης λειτουργίας τους.

.

Επιτελικό Κράτος

.

Αναδιάρθρωση του δημόσιου τομέα από μηδενική βάση, στη βάση των αναγκών εξυπηρέτησης των επιχειρήσεων και των πολιτών σε στιγμιαίο χρόνο, με τη χρήση διαδικτύου και την επέκταση των ΚΕΠ, ώστε να διεκπεραιώνουν τις εργασίες αυτές σε περιπτώσεις αδυναμίας ηλεκτρονικής πρόσβασης.  Όχι σε οριζόντια μέτρα δίχως αξιολόγηση και στρατηγική στόχευση, που εκτονώνουν πιέσεις στο εκάστοτε μαλακό υπογάστριο ενός σαθρού πελατειακού εποικοδομήματος. Ριζικός περιορισμός του δημόσιου τομέα, με αποκρατικοποιήσεις που στοχεύουν στη μεταβίβαση παραγωγικών μέσων στον ιδιωτικό και κοινωνικό τομέα, με κριτήρια την λειτουργία τους σε ένα ρυθμισμένο και εποπτευόμενο πλαίσιο ελεύθερων αγορών και την παραγωγική τους εκμετάλλευση που θα προσφέρει απασχόληση.

.

Φορολογικό σύστημα

.

Ανασχεδιασμός του φορολογικού συστήματος για την αποκατάσταση της κοινωνικής δικαιοσύνης και της σωρευμένης ανισοκατανομής των βαρών, με ειδικότερα χαρακτηριστικά (α) τη μείωση της έμμεσης φορολογίας που επιβαρύνει τα φτωχότερα εισοδήματα, (β) την ενίσχυση της φορολόγησης του πλούτου και θέσπιση ειδικού φορολογικού συντελεστή για υπερβάλλοντα, μη επανεπενδυόμενα κέρδη επιχειρήσεων. Καταλύτης, η απλοποίηση του συστήματος, ώστε να αποτελεί ευανάγνωστο πλαίσιο επιχειρηματικότητας, αλλά και αντικίνητρο διαφθοράς. Επιπλέον, άμεση οργανωτική ανασυγκρότηση με απευθείας σύνδεση όλων των ταμειακών μηχανών με τις εφορίες, αλλά και την σύνδεση των τελευταίων με τραπεζικούς λογαριασμούς, με την παράλληλη υποχρέωση διακίνησης μέσω τραπεζών κάθε συναλλαγής άνω ενός ορισμένου ποσού.

.

Δικαιοσύνη

.

Αλλαγές στο σύστημα απονομής της δικαιοσύνης, με ενίσχυση του θεσμού της διαιτησίας, αλλά και τη δημιουργία κλάδων που θα στηρίζονται στην ειδίκευση των δικαστικών λειτουργών. Στόχος μιας τέτοιας ρύθμισης είναι η επιτάχυνση της απονομής της δικαιοσύνης, αλλά και η εμβάθυνση της γνώσης επί των υποθέσεων εκδίκασης (οικογενειακές, οικονομικές, χρηματιστηριακές υποθέσεις κ.λπ.).

.

Τράπεζες και χρηματοπιστωτικό σύστημα

.

Η διέξοδος από το καθεστώς ελέγχου ρευστότητας από το τραπεζικό ολιγοπώλιο του παρελθόντος, που συνέτεινε στη δημιουργία αλλά και στην αναπαραγωγή και διεύρυνση της κρίσης, δεν είναι δυνατόν να οδηγήσει απλώς σε ένα ισχυρότερο τραπεζικό ολιγοπώλιο. Απαιτείται η ριζική αναδιάρθρωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, με απόλυτο κριτήριο τη μείωση του κόστους χρήματος και την διευκόλυνση της πρόσβασής του σε αυτό από τις επιχειρήσεις και τους πολίτες, σε ένα ασφαλές περιβάλλον μειωμένων κινδύνων. Σε αυτό συντείνει η απελευθέρωση της δυνατότητας ίδρυσης ιδιωτικών, μικρών, τοπικών και περιφερειακών τραπεζών και η εξυγίανση του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας των συνεταιριστικών. Στόχος είναι η δημιουργία πολλών, μικρών και μεγάλων, ιδιωτικών και συνεταιριστικών τραπεζών, που θα διευκολύνουν την εμπορία του χρήματος με ανοικτό ανταγωνισμό, ώστε να περιορισθεί επιτέλους το κόστος χρήματος στη χώρα και να προσεγγίσει τα μέσα επίπεδα των κρατών μελών της ΕΕ. Η προσπάθεια για περισσότερο ανταγωνισμό, συνοδεύεται με την ενίσχυση της ανεξαρτησίας της Τράπεζας της Ελλάδος, ώστε να διασφαλίζει την ασφάλεια της λειτουργίας του συστήματος σε ένα ανταγωνιστικό πλαίσιο. Επιπλέον, η αναδιάρθρωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος πρέπει να συντείνει στον περιορισμό του ρόλου των τραπεζών στη  λειτουργία της οικονομίας, ώστε να διευκολυνθούν οι επιχειρήσεις στην αναζήτηση χρηματοδοτικών κεφαλαίων απευθείας από τους επενδυτές, υπό ένα καθεστώς διαφάνειας και εγγυήσεων που θα εποπτεύει η αναβαθμισμένη Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς.

.

Μικρές και Μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ)

.

Στο πλαίσιο λειτουργίας ελεύθερων αγορών, η ανάδειξη ισχυρών επιχειρήσεων με όρους ανταγωνισμού, είναι μια υγιής εξέλιξη, με τον όρο της προαναφερθείσας φορολόγησης τυχόν υπερβάλλουσας μη επανεπενδυόμενης κερδοφορίας. Ωστόσο, η κατεύθυνση της οικονομικής ανασυγκρότησης είναι η πραγματική στήριξη της πολύ μικρής, μικρομεσαίας και μεσαίας επιχείρησης, με θέσπιση κινήτρων που θα αφορούν στη διευκόλυνση της ανάπτυξής τους και την εξασφάλιση προτερημάτων οικονομιών κλίμακας μέσω της διάχυσης των ωφελειών από τις δημόσιες και κοινοτικές υποδομές.

.

«Έξυπνη» κλαδική πολιτική

.

Η αντιμετώπιση της κρίσης δεν μπορεί να γίνει με την «άνεση» της «φυσικής επιλογής» των αγορών. Χρειάζεται η επιτάχυνση των  εξελίξεων και η ενίσχυση των θετικών πολλαπλασιαστικών αποτελεσμάτων. Χωρίς παρεμβάσεις που θα θίγουν το ευρωπαϊκό κεκτημένο, είναι δυνατόν να εξασκηθούν πολιτικές που εμμέσως θα διευκολύνουν συγκεκριμένες κλαδικές επιλογές, όπως η ανάπτυξη δικτύων που θα διευκολύνουν τις εξαγωγές, η ενίσχυση υποδομών σε περιοχές με συγκέντρωση εξαγωγικών βιομηχανικών μονάδων, η βελτίωση της εκπαίδευσης και κατάρτισης εργαζομένων (π.χ., ναυτιλία και τουρισμό) κ.λπ.

.

Αγροτική πολιτική

.

Το σύγχρονο πλαίσιο αγροτικής πολιτικής της ΕΕ, παρά τις βελτιώσεις που έχει επιφέρει, δεν έχει οδηγήσει στην απελευθέρωση της δυναμικής της αγροτικής παραγωγής. Στόχος πρέπει να είναι η διεύρυνση της αγροτικής εκμετάλλευσης και η αύξηση της προστιθέμενης αξίας του κλάδου. Καταλύτης για μια τέτοια εξέλιξη, είναι η έμμεση απαγόρευση εξαγωγών χύδην αγροτικών προϊόντων αρίστης ποιότητας, μέσω φορολογικών αντικινήτρων. Με τον τρόπο αυτό, τα ελληνικά αγροτικά προϊόντα είτε θα διοχετεύονται στην εγχώρια αγορά, είτε θα εξάγονται αποδίδοντας στην ελληνική οικονομία τον πλούτο που διαφεύγει σε χώρες που εκμεταλλεύονται την αδράνεια των ελλήνων παραγωγών και των συνεταιρισμών. Η πολιτική αυτή θα αποτελέσει και το όχημα της αναμόρφωσης και εξυγίανσης των αγροτικών συνεταιρισμών και την υπέρβαση της παθογένειας που έχει οδηγήσει σε μαρασμό και σώρευση ζημιών.

.

Η Προοδευτική Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση είναι ο ελληνικός δρόμος

.

Το πλαίσιο οικονομίας αγορών με πολλές τράπεζες, με πολλές ΜΜΕ, με ισχυρές ρυθμιστικές αρχές και επιτελικό μικρό κράτος, με νέο πολιτικό σύστημα διαφανές, ανανεώσιμο με θεσμικά αντερείσματα εξουσιών και πραγματική κοινωνική πρόνοια, συνιστά εναλλακτική με διακριτά όρια ανάμεσα στον κρατισμό και τον φιλελευθερισμό, αλλά και με αναγνώριση της ελληνικής ιδιαιτερότητας που δεν προσδιορίζεται από την παραδοσιακή εκσυγχρονιστική στρατηγική της κακέκτυπης ανάπτυξης.

.

Η προαναφερθείσα στρατηγική δεν επαφίεται αποκλειστικά στο φθηνό κόστος εργασίας και στην εισροή ξένων κεφαλαίων, ως διέξοδο ανταγωνιστικότητας. Αντίθετα, κινητοποιεί το εθνικό κεφάλαιο σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, με την ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και την δημιουργία τοπικών τραπεζών, με σχέδιο, συνεργασία και όραμα. Σε ένα τέτοιο ανανεωμένο πλαίσιο, αναδεικνύονται νέοι φορείς, νέοι επιχειρηματίες, νέα στελέχη σε ηλικία και ιδέες και κυρίως με εντιμότητα συνεισφοράς στο παρελθόν, με διαφάνεια συμπεριφοράς και ενεργειών, με διάθεση προσφοράς για το μέλλον.

.

Το Εθνικό Σχέδιο Προοδευτικής Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, μπορεί να μετατρέψει τη χώρα από παρία της διεθνούς οικονομικής κοινότητας, σε εναλλακτικό πρότυπο ανάπτυξης με ανθρωπιά, ισότιμο εταίρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση και προοδευτικό προπύργιο ΟΧΙ για την Ευρώπη των διαρθρωτικών ανισοτήτων βορρά – νότου, αλλά για την ΕΥΡΩΠΗ των ΛΑΩΝ.

.

.

.

Ο Γιάννης Τσαμουργκέλης είναι Διδάκτωρ της Οξφόρδης  και Επίκουρος Καθηγητής της Διεθνούς Οικονομικής στο Παν/μιο του Αιγαίου. Email:i.tsam@aegean.gr. Ιδρυτικό μέλος στην κίνηση πολιτών Π80. Το κείμενο αποτέλεσε τοποθέτηση στην εκδήλωση των 6 κινήσεων πολιτών στο Γκάζι τη τετάρτη 28/11/2012 στην ενότητα «Ανταγωνιστικότητα και Ανάπτυξη της Ελληνικής Οικονομίας».