Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος, ένας μετριοπαθής ιεράρχης κατά γενική ομολογία, εξεμάνη από τις επιχειρούμενες από το υπουργείο Παιδείας αλλαγές στο μάθημα των θρησκευτικών στα σχολεία. Αυτό που επιχειρείται είναι η αλλαγή της διδασκαλίας των θρησκευτικών από ομολογιακό σε μάθημα γνώσης των θρησκειών, όπου η Χριστιανική θρησκεία θα συνεχίζει να έχει σημαντική και πρωτεύουσα θέση.
Αυτές είναι οι προθέσεις του υπουργείου Παιδείας, όπως τις διατύπωσε ο κ. Φίλης και είναι σύμφωνα με το γράμμα και το πνεύμα του ισχύοντος Συντάγματος που κάνει λόγο για ανεξιθρησκία, αν και αναγνωρίζει πως η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία είναι «επικρατούσα θρησκεία».
Η ευθύνη για τα προγράμματα σπουδών ανήκει, σύμφωνα με τον νόμο, στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής.
Που οφείλεται η οργή του μετριοπαθούς ιεράρχη, ο οποίος μίλησε για «μεγάλη ζημιά στην Παιδεία και την κοινωνία»;
Η απάντηση βρίσκεται στην διαπλεκόμενη σχέση Κράτους και Εκκλησίας (της Ορθόδοξης Εκκλησίας), που στην πράξη σημαίνει πως η Ορθόδοξη Εκκλησία θεωρεί ότι μπορεί και πρέπει να εμπλέκεται στις υποθέσεις του κράτους και να συνδιαμορφώνει τις πολιτικές και τις υποθέσεις που ανήκουν, σύμφωνα με το Σύνταγμα, στο κράτος. Έτσι και στην περίπτωση αυτή, η Εκκλησία θεωρεί ότι έχει δικαίωμα να συνδιαμορφώνει και σε ακραίες περιπτώσεις να ορίζει αυτή το περιεχόμενο και το πρόγραμμα σπουδών στην εκπαίδευση.
Από πολλούς έχει διατυπωθεί η ανάγκη διαχωρισμού Κράτους και Εκκλησίας, κυρίως στο χώρο της Κεντροαριστεράς, αλλά όχι μόνον. Ωστόσο, -όπως και σε πολλά άλλα θέματα- δεν κατορθώσαμε στη χώρα αυτή να κάνουμε έναν νηφάλιο και εποικοδομητικό διάλογο.
Η ιδέα του διαχωρισμού Κράτους και Εκκλησίας έχει υιοθετηθεί σε αρκετά κράτη, αν και οι βαθμίδες διαχωρισμού διαφέρουν.
Η βασική θέση που επικρατεί είναι πως οι δύο θεσμοί που στο παρελθόν ταυτίζονταν, στις σύγχρονες κοινωνίες δρουν ως ανεξάρτητοι θεσμοί.
Η νομοθετική εξουσία ανήκει στο κράτος, όπως και η εκτελεστική και η δικαστική. Και το κράτος έχει την ευθύνη της ίσης μεταχείρισης των πολιτών, ανεξαρτήτου θρησκείας. Η Εκκλησία ενδιαφέρεται για τους πιστούς της και τις πνευματικές τους ανησυχίες, χωρίς αυτό να αποκλείει τη δυνατότητά της να ασκεί κοινωνικό έργο, τόσο προς τους πιστούς της, όσο και σε αλλόθρησκους.
Οι πολίτες απευθύνονται στο κράτος για τις «κοσμικές» τους υποθέσεις και όσοι το επιθυμούν, στην Εκκλησία για τις πνευματικές τους υποθέσεις και ανησυχίες. Σε αρκετές μάλιστα χώρες, όπως η Γερμανία και οι Σκανδιναβικές, οι πολίτες δηλώνουν στη φορολογική τους δήλωση εάν επιθυμούν να πληρώνουν ένα ειδικό τέλος υπέρ της Εκκλησίας, ενώ όσοι δεν το επιθυμούν ή δεν νιώθουν θρησκευόμενοι, δεν υποχρεώνονται να πληρώνουν φόρους σε έναν φορέα που δεν τους προσφέρει τίποτε.
Πολλοί, εκτιμούν πως η κυβέρνηση δια του υπουργού Παιδείας «άνοιξε » αυτό το θέμα και προκάλεσε τη σύγκρουση, τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, με στόχο να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη από την υπόθεση των τηλεοπτικών αδειών, της μείωσης των συντάξεων κλπ, τα οποία την έχουν φέρει σε δεινή θέση.
Η αλήθεια είναι πάντως, πως για όλες τις κυβερνήσεις, το θέμα του διαχωρισμού Κράτους – Εκκλησίας -που ας σημειωθεί είναι προγραμματική θέση του ΣΥΡΙΖΑ- είναι ένα καυτό θέμα και καμιά κυβέρνηση ως τώρα -παρά τις αρχικές διακηρύξεις- δεν τόλμησε να το αγγίξει. Η δε Εκκλησία, λόγω και του αυξημένου θρησκευτικού συναισθήματος που υπάρχει στη χώρα, νιώθει παντοδύναμη και για το λόγο αυτό, κάθε φορά που ανακινείται ανάλογο θέμα, επεμβαίνει δυναμικά… Οι παλιότεροι θα θυμούνται τι συνέβη με το θέμα της εκκλησιαστικής περιουσίας και το θέμα των ταυτοτήτων. Στην πρώτη περίπτωση -τη δεκαετία του ’80- ο Α. Παπανδρέου υποχώρησε, στη δεύτερη περίπτωση, ο Κ. Σημίτης δεν υποχώρησε ούτε στην πίεση της Εκκλησίας με τη συγκέντρωση 2 εκ. υπογραφών, ούτε στις πιέσεις ακόμη και των βουλευτών του και επέβαλε την μη υποχρεωτική αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες. Για την ιστορία, να υπενθυμίσουμε ότι κατά την συγκέντρωση των υπογραφών που διοργάνωσε τότε η Εκκλησία, με πρωτοβουλία του τότε αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου, προσήλθε μετά της συζύγου του και υπέγραψε και ο τότε αρχηγός της αντιπολίτευσης Κώστας Καραμανλής.
Ο κ. Φίλης θα μείνει στην ιστορία ως ο υπουργός που ξήλωσε όποιες μεταρρυθμίσεις έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια στο χώρο της Παιδείας, επιβάλλοντας αναχρονιστικές και ιδεοληπτικές αλλαγές στην εκπαίδευση. Απομένει να δούμε εάν ο ίδιος και η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ θα επιμείνουν στη θέση τους για αλλαγή στη διδασκαλία των θρησκευτικών, ή θα υποχωρήσουν ατάκτως για να συνεχιστεί ο εδώ και δύο αιώνες ασφυκτικός εναγκαλισμός του Κράτους, από την Ορθόδοξη Εκκλησία.