Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο κορωνοϊός συνιστά τη μεγαλύτερη απειλή, αλλά και πρόκληση, για τις φιλελεύθερες δημοκρατίες, μετά το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου.
Το ίδιο το κεκτημένο της νεωτερικότητας τίθεται σε αμφισβήτηση. Τα θεμελιώδη του κοινωνικού συμβολαίου θρυμματίζονται. Οι κανόνες της κοινωνικής συμβίωσης καταργούνται. Οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης είναι η νέα κανονικότητα. Οι ατομικές ελευθερίες, τα ανθρώπινα και τα κοινωνικά δικαιώματα τίθενται υπό περιορισμό. Ενα μεγάλο μέρος του πλανήτη είναι σε κατ οίκον περιορισμό. Η ζωή στις πόλεις μοιάζει να έχει παγώσει στον χρόνο.
Παράλληλα, όπως επισημαίνει η Αν Απλμπάουμ «οι επιδημίες έχουν τον δικό τους τρόπο να αποκαλύπτουν υποδόριες αλήθειες για τις κοινωνίες στις οποίες έχουν επιπτώσεις».
Ισως τίποτα δεν συμπυκνώνει καλύτερα τις παραπάνω διαπιστώσεις από μια ανατριχιαστική είδηση από την Ουγγαρία: Πολίτες κάνουν ουρές έξω από καταστήματα που πουλάνε όπλα χωρίς να χρειάζεται άδεια. Ο θάνατός σου, η ζωή μου. Ο νόμος της ζούγκλας.
Μέσα σε αυτό το κλίμα, λαϊκιστές ηγέτες επιχειρούν τη νομοθέτηση μέτρων που οδηγούν σε αντιδημοκρατικές, αυταρχικές, ενδεχομένως και σε ολοκληρωτικές, πρακτικές. Δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι εκείνες του Ορμπαν και του Νετανιάχου.
Ο Ορμπαν καταργεί το Κοινοβούλιο μέχρι τα τέλη του 2020, αποκτά εξουσίες δικτάτορα, καταργεί τη δυνατότητα δημοψηφισμάτων ή επαναληπτικών εκλογών, ενώ θα μπορεί να στέλνει στη φυλακή, για μέχρι 5 χρόνια, όσους διαδίδουν ψευδείς ειδήσεις, κατά την κρίση του βέβαια.
Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Νετανιάχου, μπροστά στον κίνδυνο φυλάκισής του, παρότι ηττήθηκε στις εκλογές, προσπαθεί με κάθε τρόπο να παρατείνει την εξουσία του, καταργώντας το Κοινοβούλιο, στο όνομα της αντιμετώπισης του ιού αλλά και της «τρομοκρατίας».
Το πρώτο μάθημα λοιπόν είναι ότι πρέπει όλα αυτά τα έκτακτα μέτρα, που ορθά παίρνουν οι κυβερνήσεις, να αρθούν αμέσως μόλις τελειώσει η πανδημία. Οπως εύστοχα επισημαίνει ο Κας Μούντε, η φιλελεύθερη δημοκρατική τάξη έχει μόνον προσωρινά ανασταλεί. Ο ίδιος μελετητής υποστηρίζει ότι ακόμα και η πολεμική ορολογία για την αντιμετώπιση του ιού, πρέπει να χρησιμοποιείται με περίσκεψη. Αλλιώς οδηγεί σε επικίνδυνες καρικατούρες, όπως εκείνη του Τραμπ, που γεμάτος υπερηφάνεια δήλωσε ότι αισθάνεται σαν «πρόεδρος σε εποχή πολέμου».
Δεύτερο μάθημα, θα πρέπει να επανεξετάσουμε τη σχέση ανάμεσα στο κράτος και τους πολίτες, το δημόσιο και το ιδιωτικό, το τοπικό και το παγκόσμιο, θέτοντας σαφή όρια. Σ ένα διεισδυτικό κείμενό του ο Γιουβάλ Νώε Χαράρι, επισημαίνει ότι «η βιομετρική παρακολούθηση θα καθιστούσε την κυβερνοπειρατεία στα δεδομένα της Cambridge Analytica να μοιάζει βγαλμένη από την Εποχή του Λίθου». Ο ίδιος διανοητής επισημαίνει την ανάγκη μιας διεθνούς συνεργασίας δεδομένου ότι έχουμε να διαλέξουμε ανάμεσα στην εθνικιστική απομόνωση και την παγκόσμια αλληλεγγύη. Ο ισπανός πρωθυπουργός ζητάει ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ για την Ευρώπη.
Τρίτο μάθημα, πολύ σημαντικό, ο επαναπροσδιορισμός της έννοιας της αλληλεγγύης ανάμεσα στους κατοίκους αυτής της χώρας, αλλά και του πλανήτη. Ο Νίκος Αλιβιζάτος μάς υπενθύμισε ότι στο Σύνταγμά μας, στο άρθρο 25, γίνεται ρητή αναφορά στην «κοινωνική αλληλεγγύη».
Οι κοινωνίες της νεωτερικότητας ταλαντεύτηκαν πολύ συχνά ανάμεσα σε δύο έννοιες, εκείνες της Ελευθερίας και της Ισότητας. Μήπως ήρθε η στιγμή να αναστοχαστούμε και για την τρίτη έννοια του τριπτύχου της Γαλλικής Επανάστασης, εκείνη της Αδελφότητας;
Πηγή: www.tanea.gr