Μετά από κάθε καταστροφή το θέμα της ανικανότητας του κράτους επανέρχεται με ορμή στο προσκήνιο καιως συνήθωςο δημόσιος διάλογος κάνει ένα τεράστιο άλμα από την λογική της συλλογής αξιόπιστων δεδομένων και της ανάλυσης τους, ώστε να παραχθεί μια ευκρινής εικόνα, στην απόδοση ευθυνών. Φταίνε οι δημόσιοι υπάλληλοι που είναι τεμπέληδες, φταίει το ένα φταίει το άλλο, και στο τέλος φταίνε οι πάντες και τα πάντα και ουσιαστικά κανένας.Και βεβαίως η συζήτηση έχει και την λύση ανάλογα με τις αντίστοιχες ιδεοληψίες, να αρθεί η μονιμότητα, η αξιολόγηση είναι η λύση, να κάνουμε απολύσεις κλπ. Μόλις ολοκληρωθεί η συζήτηση επανερχόμεθα στην πρότερη κατάσταση μέχρι την επόμενη καταστροφή όπου θα ξεκινήσουμε εκ νέου την ίδια συζήτηση χωρίς όμως στο ενδιάμεσο να έχει αλλάξει το παραμικρό.
Ας δούμε όμως με όσο πιοαπλό και κατανοητό τρόπο γίνεται τι ακριβώς συμβαίνει με το κράτος στην χώρα μας.
Τι σημαίνει ότι δεν λειτουργεί το κράτος;
Σημαίνει ότι μιλάμε για μια χαοτικού τύπου δόμηση και λειτουργία όλων των συστημάτων του κράτους, τα οποία δεν εξυπηρετούν κανέναν, ούτε την οικονομία, ούτε τους πολίτες.
Τι σημαίνει όμως αυτό πρακτικά;
Πρακτικά σημαίνει ότι η δημόσια διοίκηση της χώρας μας έχει μια σειρά δομικών προβλημάτων τα οποία ουδείς αντιμετωπίζει με αποτελέσματα να παραμένει καθηλωμένη στο χθες. Για παράδειγμα δεν διαθέτει ένα αξιόπιστο σύστημα αξιολόγησης με συνέπεια να αδυνατεί να αξιολογήσει τόσο τα στελέχη της όσο και το παραγόμενο έργο. Δεν διαθέτει επίσης αξιόλογες βάσεις δεδομένων(μέχρι την κρίση δεν γνωρίζαμε καν τον αριθμό των δημοσίων υπαλλήλων) με αποτέλεσμα να μην γνωρίζει την πραγματικότητα στην οποία καλείται να παρέμβει κάθε φορά (πώς να αλλάξεις μια πραγματικότητα την οποία κατ’ουσίανδεν γνωρίζεις;). Δεν διαθέτει τέλος εμπειρογνώμονες (δηλαδή στελέχη που να γνωρίζουν σε βάθος έναν τομέα δημόσιας πολιτικής) με αποτέλεσμα να μην μπορεί να σχεδιάσει και να υλοποιήσει ποιοτικές παρεμβάσεις.
Υπάρχουν και άλλα προβλήματα εκτός από αυτά;
Προφανώς. Πρόβλημα υπάρχειεπίσης με μια σειρά άλλων θεμάτωνόπως για παράδειγμα με την τρελή κινητικότητα των υπαλλήλων η οποία δεν έχει ως στόχο την βελτίωση των υπηρεσιών, αλλά ρουσφετολογικού χαρακτήρα διευθετήσεις (όπως έγινε με τον αχθοφόρο ο οποίος μετατάχθηκε στον ΟΣΕκαι ταυτόχρονα αναβαθμίστηκε σε σταθμάρχη).
Το πρόβλημα της διοίκησης είναι συστημικό.
Τι σημαίνει αυτό;
Σημαίνει ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνο η αξιολόγηση, η κακή νομοθέτηση, η έλλειψη βάσεων δεδομένων, η έλλειψη εμπειρογνωμόνων, η ανυπαρξία ενός ποιοτικού συστήματος προσλήψεων, η αναξιοκρατία και πάει λέγοντας,το πρόβλημα είναι όλα αυτά μαζί.Όλα αυτά μαζί έχουν δημιουργήσει αυτό το απερίγραπτο χάος. Η αντιμετώπιση ενός ή ορισμένων εξ’αυτών δεν μπορεί να επιφέρει την λύση, πρέπει να αντιμετωπιστούν όλα ταυτόχρονα ως πτυχές ενός ενιαίουπροβλήματος.
Και με το ανθρώπινο δυναμικό τι γίνεται;
Συμβαίνει αυτό στο οποίο κατέληξε μία έκθεση της taskforce για την Ελλάδα για το ανθρώπινο δυναμικό του τομέα της υγείας η οποία είδε το φως της δημοσιότητας το 2013: ‘’η Ελλάδα δεν γνωρίζει ποιος εργάζεται που, πως εργάζεται, πόσο εργάζεται, ποια είναι η ποιότητα της εργασίας του, ποια είναι αποδοτικότητα των εργαζόμενων, τα σχέδια εξέλιξης της καριέρας τους, το επίπεδο κινήτρων και ικανοποίησης. Απλώς δεν είναι εφικτό να λειτουργήσει ένας σύγχρονος τομέας υγείας με αυτά τα δεδομένα’’.(Assessment Mission Report: Human Resources for Health, November 2013).
Δενυπάρχουναξιόλογοιδημόσιοιυπάλληλοι;
Προφανώς και υπάρχουν, σε αυτούς στηρίζεται άλλωστε το σύστημα για να μην καταρρεύσει. Η προηγούμενη διαπίστωση σημαίνει απλώς ότι δεν υφίσταται σύστημα διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού σε κανένα από τα υποσυστήματα της διοίκησης. Αν υπήρχε δεν θα ακούγαμε για παράδειγμα ότι για την έλλειψη προσωπικού σε νευραλγικές υπηρεσίες της διοίκησης φταίνε οι χρονοβόρες διαδικασίες του ΑΣΕΠ. Αν οι προσλήψεις προγραμματίζονταν εγκαίρως δεν θα υπήρχε πρόβλημα με τις διαδικασίες του ΑΣΕΠ. Αξιόλογοι υπάλληλοι υπάρχουν λοιπόν αλλά παραμένουν αόρατοι, δεν τους βλέπεις συνήθως σε θέσεις ευθύνης.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Εξ’ αιτίας του κομματικού κράτους. Εδώ βρίσκεται ο σκληρός πυρήνας του προβλήματος. Tα κόμματα έχουν επιλέξει ως κυρίαρχο χώρο αναπαραγωγής τους το ίδιο το κράτος. Ο εναγκαλισμός τους με αυτό είναι ασφυκτικός. Δεν αφήνουν τον παραμικρό βαθμό αυτονομίας στην διοίκηση και δεν κάνουν το παραμικρό για να την βελτιώσουν, επιδίδονται όμως με μεγάλη ευκολία σε πελατειακού τύπου ρυθμίσεις και εξυπηρετήσεις.
Κάθε φορά που έχουμε αλλαγή κόμματος στην εξουσία έχουμε εκτεταμένες αλλαγές των διοικήσεων των διαφόρων φορέων του κράτους, παρεμβάσεις στην τοποθέτηση προϊσταμένων στις διάφορες υπηρεσίες, αλλαγή προτεραιοτήτων και πολλά άλλα.Αυτό το παιχνίδι των κομματικών τοποθετήσεων διαχέεται με τρομακτική ταχύτητα προς τα κάτω. Ο κάθε διοριζόμενος αναπαράγει το μοντέλο στο χώρο του. Στηρίζει ανθρώπους της ιδίας αντίληψης, ικανότητας και κομματικής τοποθέτησης με αυτόν, προκειμένου να τον στηρίξουν και αυτοί με την σειρά τους και όλοι μαζί ουδετεροποιούν τους υπόλοιπους. Η αναξιοκρατία έχει γίνει κάτι σαν δεύτερη φύση μας. Το χάος που παράγει αυτή η γενικευμένη πρακτική είναι απερίγραπτο.
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο είναι σχεδόν αδύνατον να ληφθούν ορθολογικές αποφάσεις αλλά ακόμη και αν ληφθούν, τίποτα δεν διασφαλίζει ότι το ίδιο θα συμβεί και την επόμενη φορά. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο ουδείς έχει αντικειμενικό συμφέρον να επενδύσει στην γνώση και στην σκληρή προσπάθεια για να ανέλθει στην διοικητική ιεραρχία αφού γνωρίζει πολύ καλά ότι αυτοί που θα χρησιμοποιήσουν τον ασφαλή και ανώδυνο δρόμο της επένδυσης στους κομματικούς μηχανισμούς θα τον ξεπεράσουν με μεγάλη ευκολία.
Πως αντιμετωπίζεται όλο αυτό το χάος; Υπάρχει λύση;
Καταρχάς πρέπει να κατανοήσουμε ότι χρειάζεται μια συστηματική, συνεχής και σε βάθος χρόνου προσπάθεια, δεν υπάρχουν εύκολες, μοναδικές και αμέσου αποδόσεως λύσεις. Πρέπει επίσης να γίνει κατανοητό ότι απαιτούνται νέες παρεμβάσεις και νέα εργαλεία. Όλες οι προσπάθειες και τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες απέτυχαν παταγωδώς.
Τι θα μπορούσε να γίνει;
Για να αντιμετωπιστεί όλο αυτό το χάος η χώρα χρειάζεται ένα ισχυρό, ικανό και ανεξάρτητο εργαλείο, προφυλαγμένο από τις κομματικές παρεμβάσεις.Μια ανεξάρτητη αρχή μεταρρύθμισης του κράτουςκατ’ουσίαν η οποία να διαθέτει επαρκή αυτονομία δράσης, ισχυρή θεσμική κατοχύρωση, ισχυρές αρμοδιότητες (και κυρωτικές), υψηλής ποιότητας ανθρώπινο δυναμικό και επαρκείς πόρους.
Ένα άλλο σημείο που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής είναι ο τρόπος με τον οποίο θα δομηθεί αυτό το εργαλείο (ανεξάρτητες αρχές φτιάχνουμε πολλές σε αυτή τη χώρα αλλά με τον βαλκανικό τρόπο). Αν ακολουθήσουμε την πεπατημένη δηλαδή να βάλουμε ωςεπικεφαλή ένα κομματικό στέλεχος με ορισμένους υπαλλήλους από δίπλα αξιολογώντας αποκλειστικά και μόνο τα τυπικά τους προσόντα το εγχείρημα θα πεθάνει πριν ακόμη γεννηθεί.
Χρειάζεται λοιπόν να καλέσουμε ένα μικρό αριθμό ξένων εμπειρογνωμόνων και αυτοί να αποφασίσουν ποια και πόσαστελέχηχρειάζονται για να κάνουν την δουλειά τους.
Τα κόμματα ως μόνα αρμόδια για να λάβουν μία τέτοια απόφαση θα το κάνουν;
Πολύ αμφιβάλλω. Η οικοδόμηση μιας αξιόπιστης διοίκησης σημαίνει ταυτόχρονα ότι τα κόμματα θα απωλέσουν ένα μεγάλο κομμάτι εξουσίας που διαθέτουν. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι θα περιοριστούν δραστικά οι διορισμοί, τα ρουσφέτια, οι πελατειακές διευθετήσεις και μια σειρά άλλων πραγμάτων. Κατά συνέπεια το ερώτημα που τίθεται είναι πολύ απλό: διαθέτουν τα κόμματα τον βαθμό ωριμότητας που απαιτείται ώστε να λάβουν μια τέτοια απόφαση; Πολύ αμφιβάλλω.
Οπότε;
Πάμε και όπου βγει