Στο πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα, που διανύει η ανθρωπότητα, άρχισε να γίνεται έντονα ορατό, ότι βρίσκεται σε συνθήκες κρίσης τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό πεδίο, οι οποίες διαμορφώνουν μια πραγματικότητα υψηλής διακινδύνευσης.
Η δυναμική της εξέλιξης δεν ελέγχεται ως προς τις παρενέργειες της ούτε και ως προς την κατεύθυνση της από το πολιτικό σύστημα. Στο κοινωνικό πεδίο οι πολίτες αντιδρούν και διαμορφώνουν στάσεις χωρίς να συμμετέχουν στην οριοθέτηση της κατεύθυνσης της εξέλιξης ως συλλογικά ή ατομικά υποκείμενα.
Και στις δύο περιπτώσεις λειτουργούν είτε με λογική προώθησης σκοπιμοτήτων είτε χωρίς γνώση των συνεπειών των επιλογών τους στην βιωνόμενη πραγματικότητα από όλους. Η κυρίαρχη οπτική εξαντλείται στην λειτουργικότητα της συμβολής τους στα διάφορα κοινωνικά συστήματα, που δραστηριοποιούνται, ώστε να «απολαμβάνουν» την πραγματικότητα σύμφωνα με τα διοχετευόμενα πρότυπα, τα οποία προσδίδουν νόημα στην ζωή των πολιτών, ενώ παράλληλα διασφαλίζουν το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης.
Εκείνο, που δεν γίνεται, είναι η σύνδεση της κατεύθυνσης της πορείας με την μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των κοινωνιών με σημείο αναφοράς την ανθρώπινη οντότητα και το φυσικό περιβάλλον. Αντιθέτως κυριαρχεί ο προσανατολισμός στην αξιοποίηση και των δύο αυτών παραγόντων για την αναπαραγωγή μη βιώσιμων συνθηκών ζωής.
Επίσης δεν συνειδητοποιείται, ότι στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης οι κοινωνίες εξαρτώνται η μια από την άλλη και ότι η πορεία προς το μέλλον είναι κοινή.
Η πραγματικότητα σε πλανητικό επίπεδο είναι το καλύτερο παράδειγμα. Σύμφωνα με μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature Climate Change, την οποία έκαναν επιστήμονες από το Potsdam-Institut für Klimafolgenforschung (Ινστιτούτο Έρευνας για τις Κλιματικές Επιπτώσεις του Potsdam) και το βρετανικό πανεπιστήμιο του Exeter, οι ανισορροπίες, που δημιουργούνται από την αποψίλωση του τροπικού δάσους του Αμαζονίου και τις πυρκαγιές, δεν αντιμετωπίζονται και αυτό σημαίνει την σταδιακή καταστροφή του.
Το αποτέλεσμα θα είναι η επιτάχυνση της ανόδου της θερμοκρασίας παγκοσμίως. Παράλληλα εξαφανίζονται πολλά είδη, που ζουν στο δάσος. Επίσης θα υπάρξουν και άλλες επιπτώσεις σε πλανητικό επίπεδο με την αύξηση των ξηρασιών και των πλημμυρών. Το 2017 είχε ήδη καταστραφεί το 17% του δάσους στον Αμαζόνιο.
Οι ευθύνες δεν περιορίζονται μόνο στην Βραζιλία λόγω της ακολουθούμενης πολιτικής από τον πρόεδρο της χώρας Jair Bolsonaro. Ακόμη και η Ευρώπη ευθύνεται με την εισαγωγή κρεάτων και τροφής από Soja για τα ζώα στην γηραιά ήπειρο σύμφωνα με την Μη Κυβερνητική Οργάνωση Greenpeace. Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και το World Wildlife Fund (Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση, WWF).
Αποτελεσματικές αντιδράσεις όμως από τις κοινωνίες δεν καταγράφονται, διότι οι πολίτες δεν συνδέουν αυτά τα φαινόμενα με την πραγματικότητα, που βιώνουν στην τοπική κοινωνία αναφοράς τους. Μπορεί ορισμένες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις να θέτουν αυτές τις ανισορροπίες για συζήτηση στο πλαίσιο του δημόσιου διάλογου, όμως ακόμη δεν αναπτύσσεται κοινωνική δυναμική.
Βέβαια δεν είναι μόνο οι επιπτώσεις της καταστροφής του τροπικού δάσους του Αμαζονίου επικίνδυνες λόγω της συμβολής τους στην άνοδο της θερμοκρασίας. Οι παρενέργειες της ανθρώπινης δραστηριότητας είναι πολυδιάστατες.
Σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασσαχουσέττης (Massachusetts Institute of Technology, MIT) στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Proceedings of the National Academy of Sciences, η ένταση των δασικών πυρκαγιών και ο καπνός, που απελευθερώνουν, προκαλούν αλυσιδωτές αντιδράσεις στην ατμόσφαιρα.
Τον Μάρτιο του 2020 προκλήθηκε 1% απώλεια του στρώματος του όζοντος και ιδιαιτέρως η Αυστραλία αντιμετωπίζει μεγάλο πρόβλημα λόγω των μεγάλων πυρκαγιών αυτή την περίοδο, διότι εξαιτίας αυτού του φαινομένου ο πληθυσμός εκτίθεται στην επικίνδυνη υπεριώδη ακτινοβολία, η οποία αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του δέρματος.
Η κοινωνικοπολιτική κρίση είναι επίσης εμφανής και στην δομή των κοινωνιών. Σύμφωνα με την οργάνωση για τα ανθρώπινα δικαιώματα Amnesty International τα δικαιώματα των γυναικών και των κοριτσιών συρρικνώθηκαν τους 12 μήνες, που πέρασαν (2021), ενώ οι παγκόσμιες κρίσεις (π.χ. πανδημία κορωνοϊού, Covid-9) δεν είχαν τις ίδιες επιπτώσεις σε όλους.
Πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι κοινωνικές ανισότητες, η μεγάλη αβεβαιότητα ως προς την εργασιακή απασχόληση των γυναικών, η αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας και γενικότερα η βία κατά των γυναικών, η οποία έχει αυξηθεί πολύ.
Ακόμη ένα τραγικό παράδειγμα είναι οι συνθήκες, που διαμορφώθηκαν στο Αφγανιστάν μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν. Οι γυναίκες και τα κορίτσια αντιμετωπίζονται ως πολίτες Β΄ κατηγορίας.
Γενικά η ανθρώπινη οντότητα φαίνεται, ότι σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιείται ως εργαλείο στο πλαίσιο της πολιτικής διαχείρισης της πραγματικότητας χωρίς προσανατολισμό σε αξίες με ηθικό φορτίο.
Στην πολεμική σύγκρουση στην Ουκρανία, που προκάλεσε η εισβολή του ρωσικού στρατού, σύμφωνα με την Wall Street Journal (6.3.2022) οι Ρώσοι στρατολογούν μισθοφόρους από την Συρία για να πολεμήσουν για αυτούς εναντίον των Ουκρανών. Αυτές οι πληροφορίες προέρχονται από αμερικανούς αξιωματούχους. Από την άλλη πλευρά σύμφωνα με ανακοίνωση του ρωσικού στρατού σκοτώθηκαν από τους Ρώσους 180 ξένοι μισθοφόροι, που πολεμούσαν για τους Ουκρανούς κοντά στα σύνορα με την Πολωνία (ΑΠΕ, 13.3.2022).
Επίσης ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (World Health Organisation, WHO) στις 8.3.2022 ανακοίνωσε, ότι οι επιθέσεις εναντίον νοσοκομείων, ασθενοφόρων και άλλων υγειονομικών εγκαταστάσεων στην Ουκρανία έχουν αυξηθεί με ταχύτατους ρυθμούς, ενώ προειδοποίησε, ότι εξαντλούνται οι ζωτικής σημασίας ιατρικές προμήθειες.
Αυτές οι συνθήκες διαμορφώνουν μια πολύ ρευστή και επικίνδυνη πραγματικότητα για όλες τις κοινωνίες, που συνθέτουν την παγκόσμια κοινότητα. Σίγουρα ο χώρος της πολιτικής έχει μεγάλες ευθύνες για την συσσώρευση επικίνδυνων ανισορροπιών, οι οποίες απειλούν την προοπτική της εξέλιξης, όπως διαμορφώνεται από την οπτική, που διαπερνά το πολιτικό σύστημα και τις μαζοποιημένες κοινωνίες.
Δεν αρκεί όμως να αποδίδονται μόνο ευθύνες, διότι έτσι δεν αλλάζει κατεύθυνση η ακολουθούμενη πορεία. Πρέπει και οι πολίτες να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να λειτουργούν ως ατομικά ή συλλογικά υποκείμενα, τα οποία δεν κάνουν επιλογές ανάλογα με την επικοινωνιακή πραγματικότητα, που βιώνουν στην καθημερινότητα τους στις τοπικές κοινωνίες, αλλά στηρίζονται στην πολυδιάστατη και με επιστημονική τεκμηρίωση ενημέρωση και την προσέγγιση της με εργαλείο τον ορθολογισμό.
Αυτή η οπτική μπορεί να γίνει πραγματικότητα, εάν αναπτυχθεί η κοινωνία πολιτών χωρίς πολιτικές εξαρτήσεις, αλλά με στόχο την έκφραση του κοινωνικού και του ανθρώπινου συμφέροντος βασιζόμενη σε αξίες με ηθικό φορτίο (στο πλαίσιο του οποίου ισορροπούν το ατομικό με το κοινωνικό και το ανθρώπινο συμφέρον σε βιώσιμες συνθήκες) και όχι στην λογική του συστημικού πραγματισμού (αυτή κυριαρχεί στα διάφορα κοινωνικά συστήματα και ιδιαιτέρως στο πολιτικό και έχει οδηγήσει σε ανισορροπίες, που απειλούν την βιωσιμότητα του ανθρώπου και της βιοποικιλότητας).
Στην σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα η δραστηριοποίηση των δομών της κοινωνίας πολιτών θα πρέπει να έχει ανάλογο προσανατολισμό και με εργαλείο την δημιουργία θεματικών δικτύων (π.χ. περιβαλλοντικά, πολιτιστικά κ.λ.π.) να κινείται όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο.
Ειδάλλως τα πλανητικών διαστάσεων προβλήματα, από την κλιματική αλλαγή, την επακόλουθη μαζική μετακίνηση πληθυσμών, τις κοινωνικές ανισότητες έως και την καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, θα οδηγήσουν στην διαμόρφωση πολύ δύσκολα διαχειρίσιμων συνθηκών και στην αποδυνάμωση της προοπτικής εξόδου από την κοινωνικοπολιτική κρίση.