Κυρίαρχα χαρακτηριστικά της σύγχρονης πολύπλοκης παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας είναι η υποκατάσταση των κοινωνικών αξιών από καταναλωτικά πρότυπα και η μαζοποίηση των κοινωνιών, ο υψηλός βαθμός κινητικότητας των ανθρώπων, η εργαλειοποίηση τους στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης τους, οι πλανητικής εμβέλειας ανισορροπίες με επιπτώσεις σε όλες τις κοινωνίες της παγκόσμιας κοινότητας, η μεγάλη ταχύτητα της εξέλιξης με την συνδρομή της τεχνολογίας και η μη συμπόρευση της ευημερίας με την δημογραφική πορεία των κοινωνιών.
Οι συνθήκες, που δημιουργούνται, με τις παρενέργειες τους τόσο στο εθνικό όσο και στο πλανητικό πεδίο απειλούν την βιώσιμη πορεία των κοινωνιών στο μέλλον, ενώ ταυτοχρόνως επιβάλλουν την ενεργοποίηση τους για την οικοδόμηση αναχωμάτων βιωσιμότητας.
Αυτό σημαίνει, ότι οι πολίτες στο πλαίσιο της λειτουργίας τους ως ατομικών και συλλογικών υποκειμένων στις δομές της κοινωνίας πολιτών θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν την μη βιώσιμη κατεύθυνση της κοινωνικής πορείας και να δρομολογήσουν διαδικασίες ενημέρωσης και διαλόγου με στόχο την αναζήτηση διεξόδων με την συνδρομή της επιστημονικής κοινότητας, οι οποίες θα διασφαλίζουν την σύνδεση του κοινωνικού συμφέροντος με την προοπτική του μέλλοντος.
Συγκεκριμένα στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και της αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών τόσο στους τομείς της οικονομίας και της εργασίας όσο και στην διαχείριση του ελεύθερου χρόνου αναπτύσσεται μεγάλη κινητικότητα. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση και η κινητικότητα, που κυριαρχεί όχι μόνο στο χώρο της εργασιακής απασχόλησης αλλά και στον ελεύθερο χρόνο με την τουριστική κίνηση ανάλογα με τον τομέα οικονομικής ανάπτυξης του κάθε κράτους-μέλους. Οι Έλληνες αναζητούν εργασία σε άλλες χώρες της Ευρώπης και οι Ευρωπαίοι κάνουν διακοπές στην Ελλάδα.
Κινητικότητα όμως αναπτύσσεται και λόγω των συνθηκών, που διαμορφώνουν η μη ισορροπημένη ανάπτυξη σε παγκόσμιο επίπεδο και οι ανθρώπινες παρεμβάσεις στις φυσικές ισορροπίες (κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της, π.χ. ξηρασίες, πλημμύρες). Αρκεί να ληφθούν υπόψη οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, οι οποίες εγγίζουν την παγκόσμια κοινότητα και προκαλούν την σταδιακή συρρίκνωση των κοινωνιών προέλευσης τους.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η εργαλειοποίηση της ανθρώπινης οντότητας στους διάφορους τομείς κοινωνικής δραστηριοποίησης με στόχο την διασφάλιση της λειτουργικότητας και οικονομικής απόδοσης των κοινωνικών συστημάτων, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι αρνητικές παρενέργειες στην προσπάθεια αποκατάστασης βιώσιμων συνθηκών σε λειτουργικό χρόνο.
Πολύ αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι η συνεχώς αυξανόμενη καθυστέρηση σε σχέση με τον μηδενισμό της εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου και τις επιπτώσεις στο κλίμα και τις συνθήκες ζωής των πολιτών.
Αν και τα ακραία καιρικά φαινόμενα διαρκώς πληθαίνουν και οι παρενέργειες τους γίνονται όλο και πιο οδυνηρές (π.χ. πλημμύρες στην Γερμανία τον Ιούλιο του 2021 με πολλούς νεκρούς και υψηλό οικονομικό κόστος), οι αναγκαίες αλλαγές καθυστερούν (αντιδράσεις κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμπεριλαμβανομένης και της Γερμανίας, ως προς τον χρόνο επίτευξης της ουδετερότητας της ΕΕ σε σχέση με την εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα για να μην θιγούν οι βιομηχανίες παραγωγής αυτοκινήτων).
Είναι δε αντιφατική και εντελώς βραχυπρόθεσμη αυτή η στάση, αν συνυπολογίσουμε, ότι σύμφωνα με το Ινστιτούτο Karney το κόστος από τις φυσικές καταστροφές την τελευταία 10ετία έφτασε τα 3 τρισεκατομμύρια δολάρια. Επίσης στον Καναδά η λίμνη Great Salt Lake στην Utah κυριολεκτικά εξαφανίσθηκε λόγω της ξηρασίας και της υψηλής κατανάλωσης νερού, με αποτέλεσμα βέβαια την αύξηση του βαθμού διακινδύνευσης τόσο των ανθρώπων όσο και της βιοποικιλότητας στην περιοχή. Παράλληλα υπάρχουν πολύ αρνητικές παρενέργειες και στην οικονομία.
Ανάλογες επιπτώσεις βιώνει και ένα μεγάλο τμήμα της ανθρωπότητας λόγω των πλανητικής εμβέλειας ανισορροπιών και της αδυναμίας διαχείρισης τους με ανάλογων διαστάσεων οπτική.
Για παράδειγμα η ανεπάρκεια τροφίμων εντάθηκε το 2020 σε πολλά μέρη του κόσμου. Σύμφωνα με έκθεση της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης OXFAM το 2020 υπέφεραν από την πείνα έξι (6) φορές περισσότεροι άνθρωποι σε σύγκριση με το 2019. Τα γενεσιουργά αίτια είναι εκτός από την πανδημία του κορωνοϊού (Covid-19) οι πολεμικές συγκρούσεις και η κλιματική αλλαγή. Συνολικά επλήγησαν 155 εκατομμύρια άνθρωποι από την πείνα. Αυτό επιβεβαιώνεται και από το World Food Programm (WFP) του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
Σε πλανητικό επίπεδο καταγράφεται άνοδος των τιμών των τροφίμων. Εκτιμάται δε από το WFP, ότι το 2021 θα πληγούν από την πείνα 270 εκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή 40% περισσότεροι από την προηγούμενη χρονιά. Πολύ φυσιολογική παρενέργεια θα είναι και η όξυνση του φαινομένου της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών, το οποίο ακόμη δεν αντιμετωπίζεται λειτουργικά και με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα σε πλανητικό επίπεδο.
Στις ανεπτυγμένες χώρες του Βορρά καταγράφεται επίσης μια πολύ σημαντική ανισορροπία στο πλαίσιο του ισχύοντος μοντέλου κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης. Είναι η μη συμπόρευση της ευημερίας με την δημογραφική πορεία των κοινωνιών.
Για παράδειγμα, έως το 2100 ο πληθυσμός της Ελλάδας θα μειωθεί κατά 40% σύμφωνα με τον επενδυτικό οίκο HSBC (Investment banking company, Λονδίνο, Ηνωμένο Βασίλειο). Ανάλογη πληθυσμιακή μείωση θα γίνει στην Ιταλία και στην Ισπανία.
Επίσης έως το 2050 πάνω από το 35% του ελληνικού πληθυσμού θα είναι πάνω από 65 ετών. Οι γεννήσεις στην Ελλάδα είναι μειωμένες. Αντιστοιχούν 1,2 παιδιά ανά γυναίκα.
Στην Ευρώπη έως το 2030 τα άτομα, που μπορούν να εργασθούν, θα είναι 20 εκατομμύρια λιγότερα. Οι συνταξιούχοι θα αυξηθούν κάθετα (1% κάθε χρόνο μέχρι το 2030). Αυτό βέβαια συνεπάγεται πολύ μεγάλα προβλήματα ως προς τις συντάξεις και το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης γενικότερα.
Τέλος η δυναμική της εξέλιξης με την μεγάλη ταχύτητα, που της προσδίδει η τεχνολογία και ιδιαιτέρως η ψηφιακή, δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμη ούτε σε λειτουργικό βαθμό ελεγχόμενη ως προς τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην σύνθετη συνεχώς μετασχηματιζόμενη πραγματικότητα τόσο στο πολιτικό πεδίο όσο και σε άλλα κοινωνικά συστήματα (π.χ. οικονομικό, υγείας κ.λ.π.).
Μερικά πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα ορυκτά καύσιμα για την παραγωγή ενέργειας και οι επιπτώσεις στο κλίμα, καθώς και η χρησιμοποίηση πλαστικού και οι παρενέργειες στο περιβάλλον και ιδιαιτέρως στα διάφορα είδη ζώων αλλά και στον άνθρωπο μέσω της τροφικής αλυσίδας.
Η παραγωγή γνώσης και η αξιοποίηση της στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης των κοινωνιών δεν ελέγχεται ως προς τις μακροπρόθεσμες παρενέργειες της στον ανθρώπινο παράγοντα και στην βιοποικιλότητα. Το πιο σημαντικό κριτήριο είναι η συμβολή της στην υψηλού βαθμού λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων, στα οποία χρησιμοποιείται.
Σε αυτό το μήκος κύματος κινείται και η οικοδόμηση της δομής του πολιτικού συστήματος και ο προσανατολισμός του, με αποτέλεσμα να μην είναι λειτουργική η διαχείριση του χρόνου. Είναι πολύ αργή και αναποτελεσματική, ενώ δεν διασφαλίζει την πραγμάτωση του κοινωνικού και του ανθρώπινου συμφέροντος.
Είναι εμφανές, ότι οι σύγχρονες μαζοποιημένες κοινωνίες στα μεγάλα αστικά κέντρα πρέπει να επαναπροσδιορίσουν τον προσανατολισμό τους (με την αποστασιοποίηση από την λογική της κοινωνίας του θεάματος και των καταναλωτικών προτύπων από το ένα μέρος και από το άλλο την παραγωγή και ενεργοποίηση κοινωνικών αξιών με σημείο αναφοράς την βιωσιμότητα του ανθρώπου και της βιοποικιλότητας) με εργαλείο κατά κύριο λόγο τις δομές της κοινωνίας πολιτών, ενώ θα πρέπει να κινηθεί ανάλογα και το πολιτικό σύστημα.
Τα χρονικά περιθώρια για αυτή την ριζική αλλαγή της κατεύθυνσης και του τρόπου οργάνωσης των κοινωνιών σε συνθήκες πολυπλοκότητας και υψηλού βαθμού αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης μεταξύ τους στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης είναι οριακά. Ήδη το κόστος της αργής διαχείρισης του χρόνου πληρώνεται ακριβά από την ανθρωπότητα (πείνα, ακραία καιρικά φαινόμενα, πανδημίες κ.λ.π.).
Η προσπάθεια όμως πρέπει να γίνει, διότι η οικοδόμηση κοινωνικού αναχώματος με την δρομολόγηση γενικευμένου διαλόγου για την ανάγκη επαναπροσανατολισμού της κατεύθυνσης της πορείας και την αποφασιστική ενεργοποίηση της κοινωνίας πολιτών αποτελεί βασική προϋπόθεση τόσο για την συμπόρευση του πολιτικού συστήματος (ώστε να λαμβάνονται λειτουργικές αποφάσεις) όσο και την βιωσιμότητα του ανθρώπου και της βιοποικιλότητας σε βάθος χρόνου.