Στο χρονικό διάστημα από 10 έως 14 Ιουνίου 2022 πραγματοποιήθηκε έρευνα πανελλαδικά σε δείγμα 1001 ατόμων από την εταιρεία about people για την αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία «Σημείο για την Μελέτη και Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς» με θέμα την δημοκρατία στην Ελλάδα.
Τα ευρήματα της έρευνας έχουν ενδιαφέρον ως προς την σύγχρονη δημοκρατική λειτουργία και την οπτική, που διαμορφώνεται στους πολίτες.
Το 83% των ερωτηθέντων δέχεται, ότι δεν υπάρχει καλύτερο πολίτευμα. Προκαλεί όμως σκεπτικισμό το εύρημα, ότι στους νέους ηλικίας 17 έως 34 ετών το 25% διαφωνεί με την γνώμη του συνόλου. Πολύ ανησυχητικό είναι, ότι το 23,5% πιστεύει, ότι η δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967 δεν έκανε μόνο κακό στη χώρα. Κύρια χαρακτηριστικά αυτών, που θεωρούν, ότι η δικτατορία είχε και «θετικές πλευρές», είναι το χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο, τα χαμηλά εισοδήματα και ότι ζουν εκτός Αττικής.
Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας τα βασικότερα προβλήματα για την δημοκρατία στην Ελλάδα είναι η διαφθορά (49,1%), το κομματικό/πελατειακό κράτος (40,8%), η έλλειψη ανεξαρτησίας στα Μαζικά Μέσα Ενημέρωσης (35,9%), η παρέμβαση των κυβερνήσεων στην δικαιοσύνη (29,3%).
Ανεξάρτητα από τα συμπεράσματα, που μπορούν να εξαχθούν στο πολιτικό πεδίο, πολύ μεγάλη σημασία και χρησιμότητα για την αντιμετώπιση των επικίνδυνων ανισορροπιών στην πολιτική και δημοκρατική λειτουργία των πολιτών έχουν οι επιπτώσεις των κοινωνικών συνθηκών στην οριοθέτηση τους.
Η υποκατάσταση των κοινωνικών αξιών από μονοδιάστατα καταναλωτικά πρότυπα με λογική κοινωνίας του θεάματος δεν προωθεί την λειτουργία των πολιτών με σημείο αναφοράς την κοινωνική ευθύνη και την συλλογική ενεργοποίηση στο πλαίσιο της κοινωνίας πολιτών, ώστε να εκφράζεται το κοινωνικό συμφέρον. Το νόημα στη ζωή δεν αναζητείται μέσα από την κοινωνική ενεργοποίηση και την ενσυναίσθηση, αλλά επιδιώκεται μέσα από τον ατομικισμό και την αυτοπαρουσίαση με λογική θεάματος με στόχο την επιβεβαίωση και την κοινωνική αποδοχή.
Ιδιαιτέρως στις μαζοποιημένες κοινωνίες στα μεγάλα αστικά κέντρα αντί οι πολίτες να προσεγγίζουν ο ένας τον άλλον, οδηγούνται σε συνθήκες αλλοτρίωσης. Στο πλαίσιο των κοινωνικών ρόλων (π.χ. εργασιακό, καταναλωτή κ.λ.π.), που διεκπεραιώνουν, οικοδομούνται διαδικασίες αποξένωσης ακόμη και από τον ίδιο τους τον εαυτό. Ενισχυτικά λειτουργεί και η εργαλειοποίηση τους με την αξιοποίηση των καταναλωτικών προτύπων. Με αυτά τα δεδομένα δεν μπορούν να δραστηριοποιούνται κοινωνικά ως ατομικά ή συλλογικά υποκείμενα, όπως αρμόζει σε δημοκρατικά πολιτεύματα.
Παράλληλα η σύνθετη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα, με τον υψηλό βαθμό αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών, για να είναι προσεγγίσιμη νοητικά και κατανοητή από τον απλό πολίτη προϋποτίθεται, ότι έχει προηγηθεί η ανάλυση της από το σύστημα ενημέρωσης με την αξιοποίηση των επιστημών και η απλοποίηση των πληροφοριών. Αυτό βέβαια, για να είναι εφικτό, προϋποθέτει ένα διαφορετικό σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και πολιτικής λειτουργίας, το οποίο στηρίζεται στην ενεργό συμμετοχή των πολιτών στις κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες.
Ταυτόχρονα πρέπει να αντιμετωπισθούν οι παρενέργειες της ταχύτατης ροής του χρόνου, διότι από το ένα μέρος παράγεται πολυπλοκότητα λόγω της παραγωγής πολύ περισσότερων πληροφοριών και από το άλλο συρρικνώνονται τα χρονικά όρια της ενασχόλησης των πολιτών με την δημοκρατική λειτουργία, επειδή η διεκπεραίωση των κοινωνικών ρόλων απαιτεί περισσότερο χρόνο (π.χ. η μετακίνηση με τα μέσα μαζικής μεταφοράς και όχι μόνο, στα σύγχρονα μεγάλα αστικά κέντρα).
Αποτέλεσμα αυτής της δυναμικής είναι και η μεγαλύτερη ταχύτητα στην ενημέρωση, ενώ αυξάνεται παράλληλα ο όγκος των διοχετευόμενων πληροφοριών και δεν είναι επεξεργάσιμος σε λειτουργικό χρόνο.
Εάν συνυπολογισθεί, ότι το πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα δεν συμβάλλει επαρκώς στην δημοκρατική λειτουργία, διότι δεν καταθέτει για διάλογο πολυδιάστατο, μακροπρόθεσμο με ολιστική οπτική σχεδιασμό της πορείας στο μέλλον, αλλά αρκείται σε εξαγγελίες, που βασίζονται σε ιδεοληπτική προσέγγιση της πραγματικότητας, ενώ παράλληλα έχουν βραχυπρόθεσμη προοπτική, τότε οι κοινωνικές συνθήκες επιβαρύνονται σε υψηλό βαθμό και αποδυναμώνεται η δημοκρατική λειτουργία.
Όταν η πολιτική στο πλαίσιο της δημοκρατίας δεν έχει μακροπρόθεσμη οπτική, η οποία υπερβαίνει τον βιολογικό χρόνο όχι μόνο μιας αλλά περισσότερων γενιών, τότε υποσκάπτει την προοπτική σε βάθος χρόνου, διότι η δυναμική της εξέλιξης δεν είναι ελεγχόμενη, ενώ οι παραγόμενες ανισορροπίες είναι πλέον πλανητικών διαστάσεων και δύσκολα διαχειρίσιμες, οπότε είναι εύκολο να προκαλούνται κοινωνικές αναταράξεις και να αναδύονται μη δημοκρατικές οπτικές.
Αυτός ο κίνδυνος είναι και τώρα ορατός, διότι οι πολιτικές αποφάσεις σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο εξαντλούνται στην βραχυπρόθεσμη διαχείριση προβλημάτων, όπως είναι η εισβολή των Ρώσων και ο πόλεμος στην Ουκρανία σε συνδυασμό με την επιβολή κυρώσεων και τις παρενέργειες της κλιματικής αλλαγής, επειδή οι γεωπολιτικοί παίκτες δίδουν προτεραιότητα στην αποφυγή ενεργειακής κρίσης με επιπτώσεις στην οικονομία (π.χ. επιστροφή στην παραγωγή ενέργειας με ορυκτά καύσιμα). Δεν προέβλεψαν όμως τις αρνητικές παρενέργειες στην οικονομία, στον επισιτισμό και τις προεκτάσεις τους με την δρομολόγηση νέων κυμάτων μαζικής μετακίνησης πληθυσμών.
Ιδιαιτέρως στην Ελλάδα οι κοινωνικές συνθήκες με την καθοριστική συμβολή και του πολιτικού συστήματος έχουν οικοδομηθεί με τέτοιο τρόπο, που λειτουργούν αρνητικά τόσο σε σχέση με την δημοκρατία όσο και σε σχέση με τις ανάγκες, οι οποίες δημιουργούνται από την δυναμική της σύγχρονης εξέλιξης.
Η διαφθορά, το κομματικό/πελατειακό κράτος, η παρέμβαση των κυβερνήσεων στην δικαιοσύνη και τα υπόλοιπα ευρήματα της έρευνας, τα οποία από τους πολίτες θεωρούνται τα βασικότερα προβλήματα για την δημοκρατία στην Ελλάδα, πρέπει να αντιμετωπισθούν ριζικά και άμεσα με την άρση των γενεσιουργών τους αιτίων.
Ειδάλλως στην εποχή της γνώσης και της σύνθετης παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας με τον υψηλό βαθμό αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών η πορεία προς το μέλλον δεν θα είναι εύκολη. Θα κυριαρχούν οι κοινωνικές ανισότητες, ενώ θα διαμορφώνονται θετικές συνθήκες για κοινωνικές αναταράξεις. Σε αυτή την περίπτωση θα αυξάνεται ο βαθμός διακινδύνευσης σε ό,τι αφορά την δημοκρατία και την στάση των πολιτών.
Οι παθογένειες του παρελθόντος πρέπει να αναιρεθούν άμεσα τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό πεδίο, ώστε να συμπορεύεται η δημοκρατία με την κοινωνική δικαιοσύνη και να ανταποκρίνεται στις ανάγκες, που δημιουργούν η δυναμική της εξέλιξης και η αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης και της τεχνολογίας (π.χ. ψηφιακής) στους διάφορους τομείς κοινωνικής δραστηριοποίησης.
Με αυτό τον τρόπο η δημοκρατία αποκτά τα αναγκαία εργαλεία στο επίπεδο της νοητικής προσέγγισης και επεξεργασίας της πραγματικότητας, ώστε οι πολίτες να έχουν γνώση των επιπτώσεων των επιλογών τους στην προοπτική του χρόνου και να λειτουργούν ως ατομικά ή συλλογικά υποκείμενα και όχι ως θεατές.