Η σύγχρονη πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από το ένα μέρος από την μη παραγωγή κοινωνικών αξιών στο επίπεδο της τοπικής κοινωνίας και την ανάδειξη του καταναλωτισμού και της λογικής του θεάματος σε βασικών εργαλείων αυτοπαρουσίασης και ανάληψης κοινωνικών ρόλων, οι οποίοι υπερβαίνουν τα όρια αυτών, που υπηρετούν λειτουργικές ανάγκες των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων (π.χ. εργασιακό, θρησκευτικό, εκπαιδευτικό κ.λ.π.), αλλά συνθέτουν την «προσωπική ζωή».
Από το άλλο μέρος η πολιτική διαχείριση της πραγματικότητας έχει νομιμοποιητικό ρόλο σε σχέση με τις επιλογές και τις αποφάσεις του οικονομικού συστήματος και των ελίτ, που το υπηρετούν και νέμονται την κερδοφορία του.
Αυτές οι συνθήκες έχουν ως αποτέλεσμα, οι πολίτες να γενικεύουν την λειτουργία τους ως καταναλωτών στο πλαίσιο του οικονομικού συστήματος και σε άλλους τομείς, όπως είναι ο πολιτικός.
Ταυτοχρόνως η κοινωνία μετατρέπεται σε μάζα, η οποία αντιδρά ανάλογα με τα μηνύματα, που διοχετεύονται από το πολιτικό σύστημα, χωρίς να αναρωτιέται για τις επιπτώσεις τους σε βάθος χρόνου.
Σημαντικό κριτήριο είναι ο βαθμός ενεργοποίησης και ικανοποίησης του καταναλωτικού δυναμικού και των δυνατοτήτων αυτοπαρουσίασης των ατόμων στον κοινωνικό χώρο δραστηριοποίησης τους.
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εξαγγελία και πραγματοποίηση αυξήσεων των εσόδων σε ατομικό επίπεδο, ώστε να διευρύνεται η ικανοποίηση καταναλωτικών δραστηριοτήτων, οι οποίες μορφοποιούνται με εργαλείο τα πρότυπα, που διαρκώς διοχετεύονται από τον επικοινωνιακό χώρο του θεάματος και συμβάλλουν στην υψηλή απόδοση του οικονομικού συστήματος στο πλαίσιο του ισχύοντος μοντέλου κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης, χωρίς όμως να εξετάζεται η βιωσιμότητα της προκαλούμενης «υλικής ευημερίας» μακροπρόθεσμα (π.χ. διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα της κοινωνικής ασφάλισης, αν ληφθούν υπόψη η γήρανση των κοινωνιών και η αύξηση των συνταξιούχων με παράλληλη μείωση των εργαζομένων, όσο περισσότερο αξιοποιείται η τεχνητή νοημοσύνη στον εργασιακό τομέα).
Η πραγματικότητα εξαντλείται στο εύρος της ατομικής βίωσης της και στην διάρκεια του ατομικού χρόνου ζωής. Γι’ αυτό και η πολιτική λειτουργία, πολιτών και πολιτικού συστήματος, δεν υπερβαίνει τα όρια του μεσοπρόθεσμου, το πολύ, σχεδιασμού του μέλλοντος και ανάλογης αντιμετώπισης των συνθηκών ζωής με την λήψη δεσμευτικών πολιτικών αποφάσεων.
Σε συνδυασμό μάλιστα και με την μη παραγωγή κοινωνικών αξιών στις τοπικές κοινωνίες, την μη ισόρροπη ανάπτυξη σε πλανητικό επίπεδο και το κενό, που δημιουργείται σε σχέση με την κοινωνική συνοχή και την ικανοποίηση των βασικών αναγκών του ατόμου και των κοινωνιών στο πλαίσιο του ανθρωπισμού, αναπτύσσονται επικίνδυνες δυναμικές, όπως είναι ο λαϊκισμός, ο εθνικισμός, ο ρατσισμός και η ξενοφοβία.
Σε αυτές τις περιπτώσεις ευδοκιμεί η λεγόμενη αντισυστημική λογική στις τοπικές κοινωνίες με πολύ αρνητικές επιπτώσεις στην διαμόρφωση πολιτικών στάσεων στους πολίτες. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ευδοκίμηση του εθνικιστικού λαϊκισμού σε γενικευμένο βαθμό. Είναι πολύ πρόσφατες οι πολιτικές εξελίξεις στην Σουηδία, στην Ιταλία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες με αφετηρία την μαζική μετακίνηση πληθυσμών από τον φτωχό Νότο προς τον ανεπτυγμένο Βορρά.
Δυστυχώς ευνοείται η μη ανάληψη ευθυνών για διαμορφωνόμενες συνθήκες τόσο από το πολιτικό σύστημα όσο και από τους πολίτες. Και οι δύο συνιστώσες δεν λειτουργούν ως υποκείμενα.
Δεν είναι τυχαίο, ότι η ευθύνη για την πραγματικότητα «χάνεται» μέσα στη ροή του χρόνου και στην εναλλαγή των πολιτικών προσώπων σε θέσεις ευθύνης, χωρίς να αλλάζουν οι συνθήκες. Αρκεί να ληφθεί υπόψη η κινητικότητα σε προσωπικό επίπεδο, που παρατηρείται στις κομματικές ηγεσίες, όταν τα κόμματα αποτυγχάνουν στις εκλογές. Δεν αλλάζει το παραμικρό στην δομή τους και στην πολιτική προσέγγιση της πραγματικότητας, αλλάζουν όμως οι κομματικές ηγεσίες.
Για τους πολίτες αυτό είναι αρκετό. Αρχίζουν να ελπίζουν για ένα καλύτερο μέλλον, αρκεί να ενεργοποιείται επιτυχώς το συναίσθημα και να οικοδομείται σχέση «ιδεατής εμπιστοσύνης» για τις «δεσμεύσεις» του πολιτικού συστήματος σε σχέση με την πραγματοποίηση τους.
Με άλλα λόγια διαμορφώνεται με εργαλείο τον γενικευτικό και ιδεοληπτικό λόγο το κατάλληλο κλίμα στην τοπική κοινωνία για την ευδοκίμηση της ηθικολογίας και της κάλυψης της απουσίας ουσιαστικής πολιτικής με μακροπρόθεσμο σχεδιασμό της πορείας της χώρας.
Η μη παραγωγή κοινωνικών αξιών στο τοπικό επίπεδο επιτρέπει την χωρίς κοινωνική αναφορά διακίνηση υπερεθνικών διαστάσεων καταναλωτικών προτύπων, τα οποία συμβάλλουν στην αναπαραγωγή του ισχύοντος μοντέλου κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης, ενώ η επικοινωνιακή λειτουργία το υπηρετεί, επειδή με αυτό τον τρόπο διασφαλίζεται η ικανοποίηση των οικονομικών της αναγκών.
Εξάλλου η μεγάλη πυκνότητα του χρόνου σε δεδομένα και προϋποθέσεις λόγω του ταχύτατου και διαρκούς μετασχηματισμού της πραγματικότητας δεν αφήνει πολλά περιθώρια για την νοητική επεξεργασία και κατανόηση της από τους πολίτες, ενώ ωθεί το πολιτικό σύστημα σε γενικευτικό λόγο και καλλιέργεια αυταπατών, διότι δεν πληροί τις οργανωτικές προϋποθέσεις, ούτε διαθέτει τα κατάλληλα μεθοδολογικά εργαλεία για την ανάλυση και τον σχεδιασμό του γίγνεσθαι μακροπρόθεσμα.
Γίνεται εμφανές, ότι η μη παραγωγή κοινωνικών αξιών σε τοπικό επίπεδο σε συνδυασμό με την μαζική διοχέτευση προτύπων, που υπηρετούν τον καταναλωτισμό και την συστημική λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση, ενώ ταυτοχρόνως απομακρύνουν την κοινωνική δραστηριοποίηση από την ικανοποίηση των βασικών ανθρώπινων αναγκών, θέτει ένα ζωτικής σημασίας δίλημμα για την βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας.
Θα συνεχισθούν η καθοδική πορεία των κοινωνιών και η αδυναμία πολιτικής διαχείρισης της πραγματικότητας με επακόλουθο την μεγάλη άνοδο του βαθμού διακινδύνευσης της βιωσιμότητας του μέλλοντος ή θα αναζητηθούν λύσεις, οι οποίες απαιτούν την αλλαγή του μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης, ώστε σταδιακά να αποκατασταθούν λειτουργικές ισορροπίες;
Δεν μπορεί να συνεχίζεται η κυριαρχία της λογικής της με κάθε τρόπο ατομικής οικονομικής ευημερίας και μάλιστα σε βάρος της κοινωνικής δικαιοσύνης, ενώ παράλληλα υποσκάπτεται η προοπτική της παγκόσμιας κοινότητας και του φυσικού περιβάλλοντος.
Πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η ανεύθυνη πολιτική της γερμανικής κυβέρνησης σε σχέση με την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, στην δημιουργία της οποίας η Γερμανία έχει παίξει σημαντικό ρόλο με την ρύπανση του περιβάλλοντος. Στο κρατίδιο του Nordrhein-Westfalen (Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία) η εταιρεία παραγωγής ενέργειας RWE από τον Οκτώβρη θα συνεχίσει να καταστρέφει το δάσος του Hambach για την εξόρυξη άνθρακα (Petra Pinzler, «Was den regierenden wichtig ist», Zeit online, 6.9.2018). Με εντολή μάλιστα της τοπικής κυβέρνησης η αστυνομία απομακρύνει βιαίως τους πολίτες, που διαμαρτύρονται με την ανάπτυξη δραστηριοτήτων στο δάσος, οι οποίες στοχεύουν στην προστασία του.
Αν αυτή η στάση της γερμανικής κυβέρνησης είναι αρνητική και δείχνει απουσία ηθικής με αναφορά στην ανθρώπινη οντότητα, ενώ μεταθέτει την λήψη μέτρων στο μέλλον χωρίς όρια στον χρονικό ορίζοντα, δεν είναι λιγότερο αρνητική και επίσης απαράδεκτη η θετική στάση της ελληνικής κυβέρνησης και γενικότερα του πολιτικού συστήματος απέναντι στην εξόρυξη και χρήση ορυκτών καυσίμων, αν και οι ΑΠΕ (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας) θα μπορούσαν να καλύψουν τις εθνικές και όχι μόνο, ανάγκες με καθαρή ενέργεια.
Η ευθύνη για αυτή την κατάσταση βαρύνει τόσο το πολιτικό σύστημα όσο και την κοινωνία πολιτών και τις δομές της.
Η έλλειψη αξιών με τοπική αναφορά και η παράλληλη κυριαρχία προτύπων, τα οποία υπηρετούν την συστημική λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση και όχι τις κοινωνικές σχέσεις των πολιτών, αφήνει ελεύθερο το πεδίο για την αντιμετώπιση της κοινωνίας ως καταναλωτικής μάζας και την χειραγώγηση της.
Ταυτοχρόνως η ψηφιακή τεχνολογία παρέχει τα απαραίτητα εργαλεία για την ευδοκίμηση της κοινωνίας του θεάματος και την μαζική διοχέτευση προτύπων στους πολίτες.
Θετικά προς την ίδια κατεύθυνση αξιοποιείται και το μοντέλο της παγκοσμιοποίησης, που προωθείται, το οποίο εκτός από τον οικονομικό αρχίζει να διαπερνά και τον πολιτισμικό τομέα με τις αξίες και τα πρότυπα, που κατακλύζουν τις κοινωνίες και οριοθετούν σε μεγάλο βαθμό την λειτουργία τους. Ο προσανατολισμός τους όμως υποβαθμίζει την πολιτική λειτουργία και την μετατρέπει σε τυπική διεκπεραιωτική διαδικασία, η οποία στοχεύει στην παγίωση των συστημικών ισορροπιών και την αποφυγή επικίνδυνων ανατροπών για την κατεστημένη πραγματικότητα.