Τα σύγχρονα πλανητικής εμβέλειας προβλήματα και οι επιπτώσεις τους στην πραγματικότητα δείχνουν, ότι η διαχείριση τους τόσο στο ατομικό όσο και στο συλλογικό και πολιτικό επίπεδο «σκοντάφτουν» στην ηθικολογικού χαρακτήρα σχέση κοινωνικών αξιών και ατομικής ευθύνης.
Το αποτέλεσμα είναι η συρρίκνωση της κοινωνικής συνοχής και η διαμόρφωση συνθηκών πόλωσης, οι οποίες δημιουργούν προσκόμματα στην πολιτική διαχείριση της εξέλιξης, διότι οι πολίτες δεν ανταποκρίνονται επαρκώς στις εκκλήσεις για την ανάληψη της ατομικής ευθύνης, ώστε να καταστεί εφικτή η πραγμάτωση του κοινωνικού συμφέροντος.
Η πανδημία του κορωνοϊού (Covid-19) και η κλιματική κρίση είναι δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Η διαχείριση τους τόσο στο ατομικό-κοινωνικό όσο και στο πολιτικό πεδίο αποτυπώνει το εύρος των ανισορροπιών και τους κινδύνους, που δημιουργούνται.
Η επίκληση της ατομικής ευθύνης, ως βασικής παραμέτρου για τον εμβολιασμό των πολιτών και την απόκτηση ανοσίας στις κοινωνίες, αποτελεί σημαντικό επικοινωνιακό εργαλείο. Το ίδιο ισχύει και για την αποφυγή συνθηκών, που συμβάλλουν στην μεταδοτικότητα του Covid-19 και ιδιαιτέρως των επικίνδυνων μεταλλάξεων (Δέλτα).
Σχετικά με την κλιματική κρίση το πρόβλημα προσλαμβάνει ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις ως προς την αξιοποίηση της ατομικής ευθύνης για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της και την πραγματοποίηση των αναγκαίων αλλαγών στον τρόπο ζωής και στο μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης, διότι και τα δύο θα ανατρέψουν όχι μόνο την ατομική οπτική βίωσης της πραγματικότητας αλλά και τις οργανωτικές δομές των κοινωνιών.
Με αυτά τα δεδομένα της πραγματικότητας το φορτίο των ριζικών αλλαγών, που απαιτούνται στην ατομική και στη συλλογική στάση και λειτουργία είναι πολύ βαρύ και απαιτεί την ανάπτυξη κοινωνικής δυναμικής. Στις σύγχρονες μαζοποιημένες καταναλωτικές κοινωνίες είναι πολύ δύσκολο να δρομολογηθεί σε λειτουργικό χρόνο, διότι οι συνθήκες δεν προωθούν την λειτουργία των πολιτών ως ατομικών και συλλογικών υποκειμένων στις απαραίτητες διεργασίες για την παραγωγή κοινωνικών αξιών και τον μετασχηματισμό της πραγματικότητας.
Με αυτό τον τρόπο έχει απενεργοποιηθεί το βασικό εργαλείο για την επίτευξη αυτού του στόχου (παραγωγή κοινωνικών αξιών), το οποίο είναι προϊόν της κοινωνικής δραστηριοποίησης και οριοθετεί την συμπεριφορά και την στάση των ανθρώπων στην κοινωνική τους λειτουργία με σημείο αναφοράς τις ανάγκες, που προκύπτουν στο πλαίσιο της ανθρώπινης υπόστασης τους και της συμβίωσης στις τοπικές κοινωνίες, με συνυπολογισμό βέβαια και των απαραίτητων βιώσιμων ισορροπιών στο φυσικό περιβάλλον.
Η δυναμική της εξέλιξης στη σύγχρονη πραγματικότητα όμως δεν στηρίζεται σε πολίτες, οι οποίοι λειτουργούν με σημείο αναφοράς κοινωνικές αξίες, που οριοθετούνται από το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον, αλλά σε άτομα, που κινούνται ανάλογα με τα καταναλωτικά πρότυπα (που έχουν υποκαταστήσει τις κοινωνικές αξίες) στο πλαίσιο της κοινωνίας του θεάματος και της διασφάλισης της λειτουργικότητας και της οικονομικής απόδοσης των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων (από το οικονομικό μέχρι το υγείας και κοινωνικής ασφάλισης).
Η επίκληση της ατομικής ευθύνης έχει μόνο τότε νόημα, όταν στηρίζεται σε κοινωνικές αξίες, που οριοθετούνται από τις ανάγκες των ανθρώπων στο πλαίσιο της συμβίωσης στις τοπικές κοινωνίες ή της παγκοσμιοποίησης με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον στις πλανητικές τους διαστάσεις.
Για την επίτευξη αυτού του στόχου πολύ σημαντικές προϋποθέσεις είναι η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης (ο πολίτης να μπορεί να μπαίνει στη θέση του συνανθρώπου του και να κατανοεί και τις δικές του ανάγκες) καθώς και της κοινωνικής συνείδησης και ευθύνης, ώστε να συνειδητοποιούν οι πολίτες, ότι πρέπει να συμβάλλουν ως άτομα για την διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής και της βιωσιμότητας.
Τα μονοδιάστατα καταναλωτικά πρότυπα σε συνδυασμό με τον ατομικισμό και τον υλικό ευδαιμονισμό, ως βασικών κριτηρίων για την πρόσδωση νοήματος στη ζωή και την «κατάκτηση» αποδοχής στις σύγχρονες κοινωνίες του θεάματος, δεν οδηγούν στην συνειδητοποίηση της ατομικής ευθύνης για την συλλογική ευημερία και βιωσιμότητα.
Ιδιαιτέρως ο ατομικισμός είναι μια ηθική στάση και κοινωνική οπτική, στο πλαίσιο της οποίας το συμφέρον του ατόμου είναι πάνω από το συλλογικό και γενικότερα κοινωνικό. Γι? αυτό η ηθικολογική επίκληση της ατομικής ευθύνης από θεσμούς πολιτειακούς, πολιτικούς ή και θρησκευτικούς δεν είναι αποτελεσματική.
Αυτό γίνεται εμφανές, αν ληφθούν υπόψη οι συνωστισμοί με προσανατολισμό την διασκέδαση και γενικότερα τον ατομικό ευδαιμονισμό ή η αδυναμία των πολιτών να πιέσουν το πολιτικό σύστημα για σχεδιασμό και εφαρμογή βιώσιμων πολιτικών, αλλά και οι ίδιοι να αλλάξουν ριζικά τον τρόπο ζωής με στόχο την αναστροφή της κλιματικής αλλαγής και τον τερματισμό της ρύπανσης του περιβάλλοντος σε λειτουργικό χρόνο.
Αρνητική παράμετρος σε σχέση με την διαμόρφωση στάσης από τους πολίτες, ως ατόμων ή και ως συνόλου που συνθέτουν ένα κοινωνικό μόρφωμα, είναι και η αδυναμία κατανόησης των επιπτώσεων της αναπτυσσόμενης κοινωνικής δυναμικής. Από το ένα μέρος δεν ενημερώνονται ή δεν διαθέτουν τα κατάλληλα μεθοδολογικά εργαλεία για την ανάλυση των πληροφοριών και από το άλλο δεν προλαβαίνουν να επεξεργασθούν την πραγματικότητα λόγω της μεγάλης ταχύτητας της εξέλιξης και την πολυπλοκότητα, που παράγει.
Αυτές οι συνθήκες επιβάλλουν την αλλαγή προσανατολισμού και την αναδιοργάνωση του μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης χωρίς καθυστερήσεις. Παράλληλα ο σχεδιασμός της πορείας στο μέλλον θα πρέπει να είναι μακροπρόθεσμος, ενώ η οπτική του ανθρώπου θα πρέπει να διευρύνει τα όρια της και πέραν του βιολογικού χρόνου ακόμη και δύο ή τριών γενεών.
Εάν πληρούνται όλες αυτές οι προϋποθέσεις ως προς το μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης και την κατεύθυνση της δυναμικής της εξέλιξης, τότε θα είναι εφικτή η παραγωγή λειτουργικών κοινωνικών αξιών, οι οποίες θα εκφράζουν τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες, ενώ οι πολίτες ως ενσυνείδητα ατομικά υποκείμενα θα μπορούν να αναλαμβάνουν τις ευθύνες, που τους αναλογούν, στο πλαίσιο της κοινωνικής τους δραστηριοποίησης και της πολιτικής τους λειτουργίας.