Η ειδησεογραφία με θέμα την νεανική βία είναι σχεδόν καθημερινή και δείχνει, ότι τόσο στο κοινωνικό όσο και στο θεσμικό πεδίο τίθενται ερωτήματα για την αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου με ηθικολογική οπτική, χωρίς να αναζητούνται τα αίτια στις κοινωνικές συνθήκες και στις ανισορροπίες, που τις διαπερνούν.
Ιδιαιτέρως ανησυχητική είναι η συνεχής άνοδος των περιστατικών βίαιης στάσης και συμπεριφοράς στα σχολεία. Σύμφωνα με έρευνα του οργανισμού «Το χαμόγελο του παιδιού», που έγινε σε δείγμα 2.293 παιδιών από όλη την Ελλάδα, το σχολικό έτος 2022 – 2023 ένα στα τρία έχει δεχθεί Bullying. Τα περιστατικά ενδοσχολικής βίας και σχολικού εκφοβισμού βιώνονται από τα παιδιά σε όλη την χώρα.
Το 32,4% των μαθητών δηλώνουν, ότι έχουν δεχθεί βία. Ο σχολικός εκφοβισμός ασκείται περισσότερο σε κορίτσια και σε φτωχά παιδιά. Το ίδιο ευάλωτα είναι και παιδιά, που έχουν μεταναστεύσει στην Ελλάδα από άλλες χώρες.
Βέβαια η άσκηση βίας δεν περιορίζεται μόνο στα σχολεία, αλλά ευδοκιμεί γενικότερα και στον κοινωνικό χώρο. Το καταδεικνύουν στοιχεία από τις αστυνομικές αρχές με τις βίαιες αντιπαραθέσεις «συμμοριών» νέων, οι οποίοι μάλιστα συμφωνούν, που και πότε θα συγκρουσθούν με στόχο «την κυρίαρχη παρουσία» στην περιοχή.
Και ενώ αυτά τα βίαια φαινόμενα καταγράφονται στο κοινωνικό πεδίο από το ένα μέρος, από το άλλο έχουμε μείωση των γεννήσεων στην Ελλάδα και αύξηση της ανεργίας στην ηλικιακή ομάδα 15 έως 24 ετών.
Συγκεκριμένα το 2022 σημείωσαν μείωση 10,3% οι γεννήσεις στην Ελλάδα, οι οποίες ανήλθαν σε 76.541 (39.558 αγόρια και 36.983 κορίτσια), ενώ το 2021 ήταν 85.346 (43.998 αγόρια και 41.348 κορίτσια). Εάν ληφθεί υπόψη, ότι οι θάνατοι το 2022 ανήλθαν σε 140.801 (70.802 άνδρες και 69.999 γυναίκες), ενώ το 2021 ήταν 143.923 (73.420 άνδρες και 70.503 γυναίκες), δηλαδή μείωση 2,2% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, αποτυπώνεται μια εικόνα σταδιακής γήρανσης της ελληνικής κοινωνίας και δημογραφικής ανισορροπίας.
Παράλληλα στην ηλικιακή ομάδα 15 έως 24 ετών το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το 2022 σε 28,5% (από 26,3%), ενώ στην ηλικιακή ομάδα 25 έως 74 ετών μειώθηκε σε 10,8% (από 12,6%).
Αυτές οι συνθήκες αποτυπώνουν μια επικίνδυνη ανισορροπία στην ελληνική κοινωνία, η οποία στην προοπτική του χρόνου θα υποσκάπτει την κοινωνική συνοχή και θα ενισχύει την αύξηση της νεανικής βίας, διότι ενισχύεται η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια για το μέλλον των νέων και την ευημερία τους.
Τα αίτια βέβαια για την νεανική βία είναι πολύ περισσότερα και εκτείνονται σε πολλούς τομείς κοινωνικής δραστηριοποίησης, διότι οι ανισορροπίες τόσο στον οργανωτικό όσο και στον λειτουργικό τομέα είναι πολλές και συνεχώς πληθαίνουν.
Πολύ σημαντικός παράγων για την ενεργοποίηση βίαιων στάσεων στους νέους είναι η ανεπάρκεια των φορέων κοινωνικοποίησης και διαπαιδαγώγησης (π.χ. σχολεία) να ανταποκριθούν στον ρόλο τους σε συνδυασμό με την μη συστηματική προώθηση της κριτικής σκέψης ως εργαλείου για την διαμόρφωση θέσεων και οπτικών, που καταλήγουν σε αποφάσεις σε σχέση με την πορεία προς το μέλλον. Για αυτό σε μεγάλο βαθμό η λογική υποκαθίσταται από το συναίσθημα και την παρόρμηση.
Βέβαια στο κοινωνικό πεδίο ανιχνεύονται επίσης ως αιτίες ο κοινωνικός αποκλεισμός και οι διακρίσεις, που οδηγούν σε αντικοινωνική συμπεριφορά, η οποία μπορεί να καταλήξει και στην άσκηση βίας ως αντίβαρου στην βιωνόμενη υποβάθμιση στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης, από το σχολείο μέχρι την συμβίωση στις γειτονιές των τοπικών κοινωνιών.
Εξάλλου συχνά λειτουργούν ενισχυτικά στην ανάπτυξη βίαιων συμπεριφορών και στάσεων το μη λειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον, όπως γονείς με ψυχικές διαταραχές, ενδοοικογενειακή βία, τιμωρητική ή αδιάφορη στάση των γονέων, αλλά και η μη οικοδόμηση ενσυναίσθησης και κοινωνικής συνείδησης.
Ιδιαιτέρως σε σχέση με την μη οικοδόμηση κοινωνικής συνείδησης βασικές αιτίες είναι από το ένα μέρος η μη παραγωγή κοινωνικών αξιών στο πλαίσιο της συμβίωσης των ανθρώπων στα σύγχρονα μαζοποιημένα μεγάλα αστικά κέντρα και η υποκατάσταση τους από πρότυπα, που προωθούν τον εντυπωσιασμό για την επίτευξη κοινωνικής αποδοχής, ακόμη και αν αυτό συνεπάγεται την χρήση βίας.
Από το άλλο μέρος η μη ανάπτυξη συλλογικής δραστηριότητας από την παιδική ηλικία στις γειτονιές των τοπικών κοινωνιών δεν συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση και στην οικοδόμηση κοινωνικής συνείδησης μέσα από την καθημερινή βίωση της πραγματικότητας.
Τέλος θετικό πεδίο για την έκφραση λεκτικής βίας προσφέρει το διαδίκτυο. Με τον τρόπο, που αξιοποιείται και την οπτική της εικονικής προσέγγισης της πραγματικότητας, που οριοθετεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για την χρησιμοποίηση του διαδικτύου με στόχο την άσκηση λεκτικής βίας, η οποία συνδυάζεται και με την λογική της κοινωνίας του θεάματος ως μέσου για την επίτευξη ακόμη και στοχεύσεων χωρίς ηθικό φορτίο.
Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη, ότι σύμφωνα με έκθεση της Ελληνικής Αστυνομίας (ΕΛΑΣ) γίνονται 18 συλλήψεις νέων ημερησίως και παράλληλα τα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία για την νεανική βία τους 4 πρώτους μήνες του 2023 είναι ανησυχητικά, τότε επείγει η συνειδητοποίηση των επικίνδυνων διαστάσεων, που λαμβάνει το πρόβλημα και η λειτουργική αντιμετώπιση του τόσο στο θεσμικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο.
Συγκεκριμένα από τον Ιανουάριο μέχρι και τον Απρίλιο του 2023 η αστυνομία χειρίσθηκε 1.963 υποθέσεις με δράστες 2.117 ανηλίκους. Η ποιοτική ανάλυση των στατιστικών στοιχείων παραπέμπει σε ανθρωποκτονίες, βιασμούς, ληστείες, εκβιασμούς, ναρκωτικά, προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας, πορνογραφία, κλοπές και εμπρησμούς.
Η αντιμετώπιση του προβλήματος δεν θα είναι αποτελεσματική, αν συνεχίσει να διαπερνάται από την λογική της καταστολής. Πρέπει να αναζητηθούν τα αίτια, τα οποία σχετίζονται με το σύστημα οργάνωσης και λειτουργίας της κοινωνίας και να αρθούν. Η διαχείριση των επιπτώσεων των κοινωνικών ανισορροπιών στους νέους πρέπει να διαπερνάται από προληπτική οπτική.
Τόσο το πολιτικό σύστημα όσο και η κοινωνία επιβάλλεται να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης και λειτουργίας άμεσα. Αυτό βέβαια σημαίνει βαθιές τομές και αλλαγές, οι οποίες είναι πολύ πιθανό να προκαλέσουν αναταράξεις, διότι η κοινωνία δεν είναι προετοιμασμένη. Έχει συνηθίσει σε ένα τρόπο ζωής, τον οποίο πρέπει να αλλάξει, ενώ ταυτόχρονα βιώνει πολλές ανισορροπίες ταυτοχρόνως, όπως είναι τα ακραία καιρικά φαινόμενα, η μείωση των υδάτινων πόρων και πολλά άλλα, με αποτέλεσμα να διαμορφώνονται ασφυκτικές συνθήκες.
Δεν υπάρχει όμως άλλος δρόμος, ενώ η ροή του χρόνου έχει μεγάλη ταχύτητα και επιβάλλει ανάλογη ταχύτητα στη λήψη πολιτικών αποφάσεων, οι οποίες θα δεσμεύουν την πορεία προς το μέλλον για όλα τα κοινωνικά συστήματα. Παράλληλα πρέπει να ενεργοποιηθεί και η κοινωνία πολιτών, έστω και με τις ανεπαρκείς δομές, που διαθέτει και να συμβάλλει στην διαμόρφωση λειτουργικών ισορροπιών στις τοπικές κοινωνίες.