Στην σύγχρονη πραγματικότητα με τον υψηλό βαθμό πολυπλοκότητας και ταχύτατης εξέλιξης σε συνδυασμό με το κενό, που καταγράφεται στην δυνατότητα της πολιτισμικής πορείας των κοινωνιών να λειτουργούν συνεκτικά και με βιώσιμη προοπτική σε σχέση με την δυναμική της εξέλιξης, διαμορφώνονται συνθήκες κοινωνικής ρευστότητας χωρίς σταθερά σημεία προσανατολισμού ιδιαιτέρως για την νέα γενιά.
Αυτό διαπιστώνεται τόσο στο εσωτερικό των κοινωνιών όσο και στις μεταξύ τους σχέσεις αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης. Είναι δε ιδιαιτέρως ορατό στην λειτουργία της νέας γενιάς και τα δομικά στοιχεία της πορείας της προς το μέλλον, τα οποία ουσιαστικά διαφοροποιούν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης οντότητας σε σχέση με την μέχρι τώρα ιστορική της διαδρομή.
Τα εμπειρικά δεδομένα είναι αποκαλυπτικά. Για παράδειγμα στον τομέα της παραβατικότητας ανηλίκων 13 έως 17 ετών με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία ο δείκτης τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα κυμαίνεται από 4% έως 8%. Παρατηρείται όμως αύξηση των εγκλημάτων βίας.
Σύμφωνα με στοιχεία, που παρουσίασε το 2021 ο καθηγητής εγκληματολογίας των πανεπιστημίων Αθηνών και Λευκωσίας Νέστωρας Κουράκης, ενώ το 2000 η νεανική παραβατικότητα κυμαινόταν στο 7%, το 2020 μειώθηκε στο 4,5%. Καταγράφεται όμως αύξηση στα σκληρά εγκλήματα. Το 2020 έγιναν 16 ανθρωποκτονίες με πρόθεση, ενώ το 2000 ήταν 7. Επίσης το 2020 έγιναν 32 βιασμοί και 486 ληστείες, ενώ το 2000 καταγράφηκαν 6 βιασμοί και 62 ληστείες.
Έχει ενδιαφέρον η επισήμανση της εγκληματολόγου Έλενας Συρμαλή, ότι «η βία σε πολλές περιπτώσεις μοιάζει με εργαλείο επιβολής και επιτυχίας στον κύκλο των συνομηλίκων», διότι παραπέμπει στις σύγχρονες κοινωνικές αξίες, οι οποίες δεν προωθούν την οικοδόμηση κοινωνικής συνείδησης και ενσυναίσθησης αλλά τον ατομικισμό, τον καταναλωτισμό και την οπτική της κοινωνίας του θεάματος ως μέσων για την πρόσδωση νοήματος στην ζωή και την επίτευξη κοινωνικής αποδοχής.
Οι παράγοντες κινδύνου, που οδηγούν στην παραβατική συμπεριφορά, εκτείνονται από τις ψυχικές διαταραχές, την χρήση ουσιών, το κακοποιητικό οικογενειακό περιβάλλον, το χαμηλό βιοτικό επίπεδο, την μη ισορροπημένη σχέση με τους γονείς, την προβληματική ανατροφή, τις χαμηλές επιδόσεις στο σχολείο, την απουσία ενδιαφερόντων μέχρι και την κοινωνικοποίηση μέσω παραβατικών συνομηλίκων. Όλοι αυτοί οι παράγοντες έχουν κοινωνικό και αξιακό υπόβαθρο, το οποίο στη ροή του χρόνου διαμορφώνει ένα μη συνεκτικό κοινωνικό πλαίσιο και συνθήκες υψηλής ρευστότητας.
Αυτό επιβεβαιώνεται και από τον τρόπο αξιοποίησης της τεχνολογίας και ιδιαιτέρως της ψηφιακής στο κοινωνικό πεδίο και την σχέση εξάρτησης, που δημιουργείται από την εικονική επικοινωνιακή πραγματικότητα των κοινωνικών δικτύων.
Σύμφωνα με έρευνα της Μονάδας Εφηβικής Υγείας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) πριν από την πανδημία (Covid-19) καταγράφηκαν πολύ υψηλά ποσοστά εθισμού των νέων στο Internet (30% έως 40% του εφηβικού πληθυσμού), ενώ το ποσοστό εξάρτησης ήταν 8%.
Κατά την διάρκεια της πανδημίας τα ποσοστά έφτασαν το 50% έως 60% ως προς τον εθισμό και το 15% ως προς την συμπεριφορά εξάρτησης. Ως προς τον εθισμό στα κοινωνικά δίκτυα το μεγαλύτερο πρόβλημα επικεντρώνεται στο Instagram και στο Tik Tok.
Ιδιαιτέρως ανησυχητικό είναι, ότι μειώνεται η ηλικία των παιδιών, που μπαίνουν στα κοινωνικά δίκτυα. Ουσιαστικά απομακρύνονται από την βίωση της ζωής στις πραγματικές της διαστάσεις στο κοινωνικό και φυσικό πεδίο (π.χ. περιβαλλοντικές δραστηριότητες, άθληση, κοινωνική ενεργοποίηση, στην παρέα κ.λ.π.) και κινούνται σε μια εικονική πραγματικότητα, όπως διαμορφώνεται από το κοινωνικό δίκτυο.
Αυτός ο τρόπος διαχείρισης της ζωής στο πλαίσιο ενός ψηφιακού μέσου και των κοινωνικών δικτύων δείχνει την αποστασιοποίηση από την αναζήτηση και πρόσδωση νοήματος στη βίωση της πραγματικότητας σύμφωνα με τις ανθρώπινες και τις κοινωνικές ανάγκες και την ταυτόχρονη εργαλειοποίηση της ανθρώπινης οντότητας στο πλαίσιο και τα όρια της ψηφιακής τεχνολογίας.
Και ενώ αυτά συμβαίνουν στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, η κλιματική αλλαγή προχωρεί και στην Ελλάδα ακάθεκτη, αλλά η ενεργοποίηση στο πλαίσιο της κοινωνίας πολιτών με σημείο αναφοράς την προστασία του κλίματος είναι υπερβολικά αδύναμη.
Και αυτό συμβαίνει, αν και σύμφωνα με επικαιροποιημένες μελέτες της Τράπεζας της Ελλάδος το 40% της χώρας, κυρίως στα ανατολικά και στα νότια τμήματα, κινδυνεύει με ερημοποίηση μέχρι το 2100. Επίσης η μέση ετήσια θερμοκρασία έχει ήδη αυξηθεί 1,5 βαθμούς Κελσίου και οι βροχοπτώσεις στην δυτική Ελλάδα έχουν μειωθεί 20%.
Τις ολέθριες παρενέργειες αυτών των φαινομένων, αν δεν αντιμετωπισθεί εγκαίρως η κλιματική αλλαγή, θα τις υποστούν οι νέοι και οι γενιές, που έρχονται. Αυτή η κατάσταση διαμορφώνει συνθήκες κοινωνικής ρευστότητας και αβεβαιότητας.
Αν συνυπολογισθούν και οι επιπτώσεις από την γενικότερη πορεία της παγκόσμιας κοινότητας, τότε η ρευστότητα αποκτά επικίνδυνες διαστάσεις ιδιαιτέρως για την νέα γενιά.
Συγκεκριμένα σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών ο παγκόσμιος πληθυσμός ξεπέρασε τα 8 δισεκατομμύρια ανθρώπους, ενώ το 1950 ήταν μόνο 2,5 δισεκατομμύρια. Η μεγαλύτερη αύξηση καταγράφεται στις φτωχές χώρες. Ο ΟΗΕ προβλέπει, ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα φτάσει τα 10,4 δισεκατομμύρια στην 10ετια του 2080.
Οι πληθυσμοί δε συγκεντρώνονται σε μεγάλα αστικά κέντρα σε χώρες με δημογραφική άνοδο. Στην Ινδία στο Mumbai το 40% του πληθυσμού ζει σε παραγκουπόλεις και τις περισσότερες φορές δεν έχουν τρεχούμενο νερό, ηλεκτρικό ή εγκαταστάσεις υγιεινής. Στο τέλος του αιώνα, που διανύουμε, οι τρεις πιο πολυπληθείς πόλεις παγκοσμίως θα είναι στην Αφρική, στο Lagos στη Νιγηρία, στην Kinshasa στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και στο Dar es-Salaam στην Τανζανία.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ περισσότερη από την μισή αύξηση του πληθυσμού έως το 2050 θα γίνει σε 8 χώρες της Αφρικής και της Ασίας (Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, Αίγυπτο, Αιθιοπία, Ινδία, Νιγηρία, Πακιστάν, Φιλιππίνες και Τανζανία).
Τις επιπτώσεις αυτής της πληθυσμιακής έκρηξης θα τις υποστούν οι νέες γενιές σε όλο τον κόσμο και ιδιαιτέρως στις ανεπτυγμένες χώρες με τις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών και τις κοινωνικές ανισορροπίες, που θα δημιουργήσουν. Ανάλογες συνθήκες θα διαμορφωθούν λόγω της επερχόμενης επισιτιστικής κρίσης εξαιτίας των παρενεργειών της κλιματικής αλλαγής, όπως είναι η ερημοποίηση και πολλές άλλες δύσκολα διαχειρίσιμες καταστάσεις.
Είναι εμφανές, ότι δημιουργούνται συνθήκες κοινωνικής ρευστότητας και αβεβαιότητας χωρίς σταθερά σημεία προσανατολισμού ιδιαιτέρως για την σύγχρονη νέα γενιά και τις επόμενες, οι οποίες οφείλονται στην μέχρι τώρα πολιτισμική οπτική και το σύστημα αξιών, που την διαπερνά, την αδυναμία οικοδόμησης και εφαρμογής λειτουργικά μακροπρόθεσμου ολιστικού πολιτικού σχεδιασμού της δυναμικής της εξέλιξης και την μη λειτουργία των σύγχρονων κοινωνιών ως συλλογικών υποκειμένων λόγω του υψηλού βαθμού πολυπλοκότητας της πραγματικότητας σε συνδυασμό με την μη αξιοποίηση του ορθολογισμού στην πολιτική λειτουργία των κοινωνιών.
Ιδιαιτέρως η νέα γενιά θα εκτεθεί σε ακόμη μεγαλύτερους κινδύνους στην προοπτική του χρόνου, αν δεν κινηθεί από τώρα ως συλλογικό υποκείμενο στο πλαίσιο της κοινωνίας πολιτών και των δημοκρατικών διαδικασιών, ώστε να εκφράσει το ανθρώπινο συμφέρον και ιδιαιτέρως της γενιάς της και να δρομολογήσει την οικοδόμηση της αναγκαίας διαγενεακής ευθύνης. Δεν είναι καθόλου εύκολο.
Το επιβεβαιώνουν και τα παραδείγματα, που αναφέρθηκαν. Τα πρότυπα, που διοχετεύονται μαζικά και η επικοινωνιακή διαχείριση της πραγματικότητας στο πολιτικό πεδίο δυσκολεύουν σε υπερβολικό βαθμό την αναγκαία συλλογική ενεργοποίηση των νέων. Όσο θα προχωρεί η εξέλιξη, οι δυσκολίες θα αυξάνονται λόγω της εργαλειοποίησης της ανθρώπινης οντότητας στο πλαίσιο του τρόπου αξιοποίησης της ψηφιακής τεχνολογίας και ιδιαιτέρως της τεχνητής νοημοσύνης στην καθημερινότητα των πολιτών και περισσότερο των νέων.
Ίσως θα μπορούσε να βοηθήσει η έναρξη διαλόγου στο κοινωνικό πεδίο με φορείς οργάνωσης του υπάρχουσες δομές της κοινωνίας πολιτών. Επειδή ο χρόνος εξελίσσεται με μεγάλη ταχύτητα και παράγει μεγάλη πυκνότητα δεδομένων, που πρέπει να γίνουν αντικείμενο επεξεργασίας και να συνυπολογισθούν στον σχεδιασμό της πορείας προς το μέλλον, περιθώρια για καθυστερήσεις δεν υπάρχουν πλέον.