Σε περιόδους κοινωνικής κρίσης, η οποία έχει πολλές διαστάσεις, από ανισορροπίες στον οικονομικό και στον εργασιακό τομέα μέχρι τις επιπτώσεις της μη ελεγχόμενης δυναμικής της εξέλιξης και την πολυπλοκότητα και ρευστότητα των συνθηκών της παγκοσμιοποίησης, σε συνδυασμό με την μη ενεργό συμμετοχή των πολιτών στις δραστηριότητες στις τοπικές κοινωνίες και την μη παραγωγή αξιών στο πλαίσιο της συμβίωσης τους σε αυτές, διαπιστώνεται άνοδος του πολιτικού λαϊκισμού.
Ιδιαιτέρως σε κοινωνικές ομάδες, οι οποίες ακόμη δεν έχουν ενταχθεί στις διάφορες κοινωνικές λειτουργίες ή δεν κινούνται σε ασφαλές πεδίο, που τους ανοίγει προοπτική για το μέλλον, όπως είναι η νέα γενιά, η κατάλληλη και στοχευμένη αξιοποίηση του λαϊκισμού στο πολιτικό επίπεδο ασκεί σημαντική επιρροή.
Ως προς την επίδραση του λαϊκισμού και στην προκειμένη περίπτωση του ακροδεξιού, είναι πολύ σημαντικά τα ευρήματα έρευνας, που έγινε από την aboutpeople μετά από ανάθεση του Ινστιτούτου Eteron. Η έρευνα αυτή έγινε σε δείγμα 3.058 ατόμων πανελλαδικά από 17 έως 20 Οκτωβρίου 2023. Μεταξύ των ερωτηθέντων είναι και 605 άτομα ηλικίας 17 έως 24 ετών.
Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας το 5,1% των νέων πιστεύει, ότι η Χρυσή Αυγή ήταν ένα πατριωτικό κόμμα και προσέφερε πολλά στη χώρα. Το 18,2% πιστεύει, ότι η Χρυσή Αυγή θα ήταν χρήσιμο κόμμα, αν δεν έκανε εγκληματικές ενέργειες και το 68,4% θεωρεί, ότι η Χρυσή Αυγή έκανε κακό στην κοινωνία και ήταν εγκληματικό.
Σε σχέση με την λειτουργία της δημοκρατίας το 77,5% εκφράζει δυσαρέσκεια για τον τρόπο, που λειτουργεί στην Ελλάδα, το 19% συμφωνεί ή μάλλον συμφωνεί, ότι σε ορισμένες περιπτώσεις η δικτατορία είναι ίσως προτιμότερη από την δημοκρατία και το 12,6% συμφωνεί ή μάλλον συμφωνεί, ότι η δικτατορία της 21ης Απριλίου είχε πολλές καλές όψεις.
Σε σχέση με τις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών και την ξενοφοβία το 51,4% συμφωνεί ή μάλλον συμφωνεί, ότι οι μετανάστες συμβάλλουν στην αύξηση της εγκληματικότητας και το 48,1% συμφωνεί ή μάλλον συμφωνεί, ότι η παρουσία μεγάλου αριθμού μεταναστών και προσφύγων απειλεί τον πολιτισμό και τις παραδόσεις μας.
Αυτές οι τοποθετήσεις των νέων ανθρώπων βέβαια είναι προϊόν των συνθηκών, που διαμορφώνονται στο πλαίσιο του συστήματος οργάνωσης και λειτουργίας των κοινωνιών και της προοπτικής, που «ανοίγουν» για την νέα γενιά.
Για παράδειγμα η ανασφάλεια και η αβεβαιότητα για την μελλοντική πορεία σε σχέση με την εργασιακή απασχόληση, την ικανοποιητική αμοιβή και την επάρκεια ελεύθερου χρόνου για την κάλυψη των αναγκών της προσωπικής ζωής αποτελούν βασικές παραμέτρους της οπτικής, που οικοδομείται στην πολιτική λειτουργία των πολιτών και ιδιαιτέρως των νέων.
Ήδη η ψηφιακή τεχνολογία και η αξιοποίηση της στους διάφορους τομείς εργασιακής απασχόλησης και δραστηριοποίησης απειλούν με μείωση των θέσεων εργασίας. Παράλληλα αντί να συρρικνώνονται οι κοινωνικές ανισότητες, διευρύνονται. Επίσης ο τρόπος άσκησης επιρροής από την παγκοσμιοποίηση και τα ανάλογης εμβέλειας προβλήματα στο επίπεδο των τοπικών κοινωνιών δεν ελέγχονται πολιτικά. Αυτό βέβαια δημιουργεί μεγάλη ρευστότητα στις συνθήκες ζωής των πολιτών, με αποτέλεσμα να κυριαρχεί η ανασφάλεια και η αβεβαιότητα για την πορεία προς το μέλλον.
Η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο δύσκολη, αν συνυπολογισθεί, ότι τα πρότυπα καταναλωτισμού και υλικής ευημερίας, που προωθούνται, σε συνδυασμό με την οπτική της κοινωνίας του θεάματος ως εργαλεία για την πρόσδωση νοήματος στη ζωή συμπορεύονται με την ρευστότητα της πραγματικότητας.
Οπότε η εξιδανίκευση της μελλοντικής πορείας στο πολιτικό πεδίο από λαϊκιστικά με εθνικιστικό προσανατολισμό κόμματα δημιουργεί την εντύπωση, ότι εκφράζει και προωθεί το συμφέρον των πολιτών και εγγυάται την σταθερότητα. Αυτές οι συνθήκες κάνουν τους νέους ευάλωτους σε λαϊκιστικές φαντασιώσεις με σημείο αναφοράς τις τοπικές κοινωνίες και την εθνική περιχαράκωση ή τους οδηγούν στην αναζήτηση προοπτικής σε άλλες χώρες.
Το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και πολιτικής λειτουργίας βασίζεται στην οπτική της επικοινωνιακής αξιοποίησης της εικόνας και της φαντασίωσης για την προώθηση μηνυμάτων και στάσεων ζωής στους πολίτες και ιδιαιτέρως στους νέους και όχι στην ενεργοποίηση της ορθολογικής σκέψης και στην πολυδιάστατη και σε βάθος ενημέρωση για την πολύπλοκη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα και την αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση των κοινωνιών.
Για παράδειγμα η κλιματική αλλαγή δεν έχει γεωγραφικά όρια, αλλά πλήττει ολόκληρο τον πλανήτη με τις παρενέργειες της. Οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών δεν θα σταματήσουν, αν δεν αντιμετωπισθεί άμεσα από όλες τις κοινωνίες και ιδιαιτέρως τις ανεπτυγμένες, η κλιματική κρίση με την λήψη αποφάσεων για την υλοποίηση μέτρων σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στο μέτρο που αυτό δεν γίνεται, εύκολα δημιουργείται η εντύπωση, ότι οι πρόσφυγες συμβάλλουν στην άνοδο της εγκληματικότητας και αποτελούν κίνδυνο για την πολιτισμική ταυτότητα των τοπικών κοινωνιών. Η κατάλληλη πολιτική επικοινωνιακή διαχείριση από ακροδεξιά πολιτικά μορφώματα διαμορφώνει συνθήκες ανασφάλειας.
Σε σχέση με την λειτουργία της δημοκρατίας είναι ερμηνεύσιμη η δυσαρέσκεια των νέων, διότι στην πραγματικότητα χρησιμοποιείται για την ανάληψη διαχείρισης της εξουσίας και όχι για την πραγμάτωση του ανθρώπινου και του κοινωνικού συμφέροντος, το οποίο εκφράζεται από τους πολίτες σε διαδικασίες διαλόγου με το πολιτικό σύστημα.
Παράλληλα δεν γίνεται πολυδιάστατη και σε βάθος ενημέρωση για την πραγματικότητα, η οποία σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης είναι πολύπλοκη και δύσκολα κατανοητή από τον απλό πολίτη, ο οποίος δεν δέχεται ερεθίσματα για την ενεργοποίηση του ορθολογισμού, αλλά «βομβαρδίζεται» με φαντασιώσεις για την ευημερία του στην προοπτική του χρόνου.
Με αυτά τα δεδομένα είναι ερμηνεύσιμο φαινόμενο η άνοδος της λαϊκιστικής ακροδεξιάς στην Ευρώπη, όπως είναι τα κόμματα του Geert Wilders στην Ολλανδία, της Giorgia Meloni στην Ιταλία, του Viktor Mihaly Orban στην Ουγγαρία, τα οποία διαχειρίζονται κυβερνητική εξουσία ή της Marine Le Pen στην Γαλλία, που είναι έτοιμο για την ανάληψη της εξουσίας. Τα πολιτικά συστήματα τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο θα πρέπει να αναζητήσουν και άμεσα να αντιμετωπίσουν τα γενεσιουργά αίτια αυτών των συνθηκών, τα οποία σχετίζονται με την λειτουργία τους.
Στην Ελλάδα βέβαια η κατάσταση δεν είναι εύκολα αναστρέψιμη από το πολιτικό σύστημα με αυτά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά, που έχει. Οπότε είναι δύσκολο να αλλάξει στάση η νέα γενιά ιδιαιτέρως, η οποία βρίσκεται σε αξιακό αδιέξοδο, ενώ καλείται να διαχειρισθεί μια οδυνηρή πραγματικότητα για αυτήν.
Το επιβεβαιώνουν και ευρωπαϊκά στατιστικά στοιχεία για το 2022 ως προς την ισορροπία ωρών εργασίας, μέσου βασικού μισθού και παραγωγικότητας (κατά κεφαλήν ΑΕΠ και παραγωγικότητα σε ισοδύναμες μονάδες αγοραστικής δύναμης σε δολάρια Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Όσο μικρότερο το ποσό, τόσο μικρότερη προστιθέμενη αξία παράγεται).
Ώρες εργασίας Μέσος βασικός Παραγωγικότητα
ανά εβδομάδα μισθός (ευρώ)
Ισπανία 37,8 1.395 97.990
Γερμανία 35,4 1.835 109.220
Ολλανδία 33,2 1.709 115.695
Γαλλία 37,4 1.587 118.855
Ιρλανδία 36,9 1.034 228.652
Ελλάδα 41 1.034 69.477
Οι Έλληνες εργάζονται περισσότερο, αμείβονται λιγότερο και έχουν χαμηλή παραγωγικότητα. Ουσιαστικά πληρούνται οι προϋποθέσεις για την διαμόρφωση αρνητικών πολιτικών στάσεων στους νέους, διότι δεν «βλέπουν» προοπτική σύμφωνα με τις καλλιεργούμενες αξίες του υλικού ευδαιμονισμού και του μονοδιάστατου καταναλωτισμού σε συνδυασμό και με την οπτική της αναζήτησης νοήματος στη ζωή στον βαθμό υλικής ευημερίας και στην εντύπωση, που προκαλεί στους συνανθρώπους τους το θέαμα και ο προσανατολισμός σε ανάλογα πρότυπα συμπεριφοράς και στάσης.
Η κοινωνική κρίση ως προς τις αξίες, που έχουν υποκατασταθεί από πρότυπα, τα οποία υπηρετούν την λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων, είναι εμφανές, ότι παράγει μη βιώσιμες συνθήκες, ενώ παράλληλα διευρύνει τις ανισότητες, με αποτέλεσμα να υποσκάπτεται η προοπτική της νέας γενιάς και να διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για την παραγωγή πολιτικής ρευστότητας και κινδύνων συρρίκνωσης της δημοκρατικής λειτουργίας.
Πρέπει να γίνουν άμεσα ριζικές αλλαγές στην πολιτική και κοινωνική διαχείριση της πραγματικότητας. Αυτό επιβάλλει την ανάληψη της ευθύνης και από τις δομές της κοινωνίας πολιτών με στόχο την ανάδειξη και προώθηση των αναγκαίων αλλαγών για την διαμόρφωση λειτουργικών συνθηκών ζωής.