80 χρόνια πριν !
Ήταν αρχές της δεκαετίας του 1960 όταν άρχισε να εμφανίζεται αρκετά συχνά ως ορολογία η λέξη communication ( επικοινωνία) στις ακτές του Ατλαντικού εκείθεν κακείθεν! Ήδη περίπου δέκα χρόνια νωρίτερα, το 1948 στις ΗΠΑ, ο μαθηματικός Claude Shannon είχε δημοσιεύσει μια πρωτότυπη εργασία με τον τίτλο ‘’Η μαθηματική θεωρία της επικοινωνίας’’. Ένα χρόνο αργότερα το 1949, μαζί με τον Warren Weaver, επίσης μαθηματικό περιέγραψαν για πρώτη φορά το ομώνυμο μοντέλο επικοινωνίας. Μερικά χρόνια αργότερα ο Shannon όντας πια ερευνητής στο ΜΙΤ στη Βοστώνη ήδη από το 1956, εξέλιξε πολύ περισσότερο αυτή του την θεωρία.
Επικοινωνία και ηλεκτρονικά μέσα
Από την δεκαετία του ΄60, όταν ήδη είχε αρχίσει και η ανάπτυξη των εφαρμογών της πληροφορικής και της τεχνολογίας των ηλεκτρονικών υπολογιστών, η υπόθεση της επικοινωνίας άρχισε να μπαίνει σε μια νέα βάση. Οι επόμενες δύο δεκαετίες του ΄70 και του ΄80, υπήρξαν οι καθοριστικές για την εξέλιξη της ηλεκτρονικής επικοινωνίας. Όμως κανείς δεν θα μπορούσε τότε να προβλέψει την τεράστια γιγάντωση την οποία αυτή θα έπαιρνε την επόμενη δεκαετία. Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ΄80 με την ανακάλυψη του κινητού τηλεφώνου, η υπόθεση της επικοινωνίας άρχισε να απογειώνεται. Στην επόμενη δεκαετία του ΄90, η ηλεκτρονική επικοινωνία θα έτρεχε πια με πραγματικά ιλιγγιώδεις ρυθμούς και αυτό έχει συνεχιστεί και τις επόμενες δεκαετίες έως και σήμερα.
Πολιτική και κοινωνική επικοινωνία
Το 1950 με την εισαγωγή της θεωρίας του συμπεριφορισμού ( behaviorism) στην ψυχολογία και τη στροφή από την εσωτερική μελέτη του ατόμου στην εξωτερική παρατηρήσιμη και μετρήσιμη συμπεριφορά, έχουμε ουσιαστικά τις απαρχές της διεπιστημονικότητας της πολιτικής επικοινωνίας. Δηλαδή τη σύζευξη της ψυχολογίας με την πολιτική επιστήμη και τη δημιουργία της πολιτικής επικοινωνίας ως διακριτού και εφαρμόσιμου κλάδου της πολιτικής επιστήμης. Έκτοτε η πολιτική επικοινωνία απέκτησε τόσο μεγάλη σπουδαιότητα, σε σημείο που σήμερα πια η συμβολή της να θεωρείται απαραίτητος παράγοντας για την πορεία ενός πολιτικού σχηματισμού όπως βέβαια και για την καριέρα ενός πολιτικού προσώπου. Πέραν όμως της πολιτικής επικοινωνίας που θεωρείται απαραίτητο στοιχείο για εκείνους που σχετίζονται με την πολιτική ενασχόληση, παράλληλα σχηματοποιήθηκε περισσότερο και το φαινόμενο της κοινωνικής επικοινωνίας που έως τότε περιορίζονταν στις διαπροσωπικές επαφές επαγγελματικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος.
O καθηγητής Χρηστάκης και τα κοινωνικά δίκτυα
Στα μέσα της δεκαετίας του 2000 αποτελούσε έκπληξη η κοινωνική δικτύωση που επιχειρούνταν στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, όπου οι κοινωνικές σχέσεις ουδέποτε βρισκόταν στις προτεραιότητες των πολιτών. Ο Νίκολας Χρηστάκης, κοινωνιολόγος και καθηγητής στην ιατρική σχολή του Harvard, έχοντας γνώση των οικογενειακών και κοινωνικών δικτύων, που αναπτύσσονταν και λειτουργούσαν πατροπαράδοτα στον Μεσογειακό χώρο, λόγω της Ελληνικής του καταγωγής, μελέτησε και διερεύνησε το φαινόμενο της κοινωνικής δικτύωσης που ήδη είχε αρχίσει να εμφανίζεται και στην Αμερικάνικη κοινωνία. Το 2009 προχώρησε στην συγγραφή του βιβλίου που ήδη έχει μεταφραστεί σε 20 γλώσσες, και στα Ελληνικά έχει κυκλοφορήσει με τον τίτλο ‘’ Συνδεδεμένοι: Η εκπληκτική δύναμη των κοινωνικών δικτύων και πώς αυτά διαμορφώνουν τη ζωή μας ‘’. Στις μελέτες του ο Χρηστάκης βρίσκει τις θετικές επιδράσεις των κοινωνικών δικτύων στην ανθρώπινη υγεία και συμπεριφορά.
Η «άκριτη» επικοινωνία
Ο καθηγητής Χρηστάκης μελέτησε τα κοινωνικά δίκτυα που αναπτύσσονται σε κοινωνικές ομάδες που βιώνουν τις ίδιες συνθήκες στην καθημερινότητά τους. Τα κοινά τους αυτά βιώματα, τους οδηγούν σε ισχυρούς δεσμούς και σχέσεις μεταξύ τους, με στόχο κυρίως να καταφέρνουν να ανταπεξέρχονται στον καθημερινό αγώνα της ζωής τους. Όμως σήμερα η κοινωνική δικτύωση όπως αυτή ξεκίνησε από την Αμερικανική κοινωνία και επεκτείνεται διαρκώς σε ολόκληρη την υφήλιο, κυριαρχείται από εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά. Τα κοινωνικά δίκτυα που δημιουργούνται σήμερα δεν αναφέρονται καθόλου σε δεσμούς και κοινές κοινωνικές αναφορές των μελών τους αλλά διακατέχονται από μια απόλυτη τυχαιότητα. Η δημιουργία των δικτύων αυτών, στα οποία δόθηκε η ονομασία ‘’social media΄΄, βασίζεται σε νόρμες και συνθήκες τις οποίες καθόρισαν οι ίδιοι οι πάροχοι – ιδιοκτήτες, με γνώμονα τη λειτουργικότητα και την εμπορευσιμότητά τους. Είναι αλήθεια ότι έως σήμερα έχουν επιτύχει τεράστια ποσοστά συμμετοχής σε ολόκληρο τον κόσμο. Όμως το αν θα αναπτυχθούν ισχυροί δεσμοί και ουσιαστικές σχέσεις ανάμεσα στα μέλη των κοινωνικών αυτών δικτύων θα το δείξει ο χρόνος. Ωστόσο είναι ολοφάνερο πως έχουν δημιουργηθεί φαινόμενα μιας ΄΄άκριτης΄΄ επικοινωνιακής δραστηριότητας και για την οποία δεν μπορούμε να προβλέψουμε τις μακροχρόνιες επιπτώσεις της στον κοινωνικό χώρο .
«Ευλογία».....
Σίγουρα, αν κρίνουμε τόσο από τα ποσοστά συμμετοχής των πολιτών, όσο και από την καθολικότητα που διαπερνά, πολιτικές τοποθετήσεις , θρησκευτικές πεποιθήσεις αλλά και πολιτιστικές αξίες, οι δραστηριότητες από την λειτουργία των ‘’social media’’ κρίνεται ως γενικά θετικές. Αποδεχόμενοι λοιπόν ως θετικές τις λειτουργίες τους, θεωρούμε ότι από αυτά προκύπτουν οφέλη για τους χρήστες τους, καθότι συμβάλλουν σε γενικές γραμμές στην ψυχαγωγία τους. Ακόμη θεωρούμε ότι προάγουν περισσότερο τις διαπροσωπικές επικοινωνιακές σχέσεις των χρηστών μεταξύ τους και οι οποίες αν θεωρήσουμε ότι για την ώρα τουλάχιστον ευφορούνται από τα χαρακτηριστικά που διερεύνησε ο καθηγητής Χρηστάκης, τελικά καταλήγουν προς όφελός τους. Ακόμη δημιουργείται μια πολύ μεγαλύτερη γκάμα γνωριμιών για τον κάθε χρήστη, με αποτέλεσμα να διευρύνεται σημαντικά ο κοινωνικός του χώρος.
......ή «κατάρα»;
Ωστόσο, όσα ωφελήματα αναφέρθηκαν παραπάνω για τη σύγχρονη κοινωνική δικτύωση, άλλες τόσες επιφυλάξεις εγείρονται για τη λειτουργία των ‘’social media” και οι οποίες πολλαπλασιάζονται διαρκώς. Κατά πρώτον, παρατηρείται μια υπέρμετρη χρήση της ηλεκτρονικής αυτής επικοινωνίας σε παιδιά στις μαθητικές ηλικίες που δημιουργούν μεγάλες δυσκολίες στην εκπαιδευτική τους πορεία. Ήδη σε κάποιες χώρες και πιο πρόσφατα μάλιστα στην Ισπανία, τα υπουργεία παιδείας τους προχωρούν σε απαγορεύσεις στη χρήση των κινητών τηλεφώνων στους μαθητές τους. Ακόμη θεωρούμε ότι δημιουργούνται προϋποθέσεις εξαπάτησης και εκμετάλλευσης πολλών ατόμων από την χρήση των κοινωνικών δικτύων, και οι οποίες συχνά αναφέρονται. Ακόμη συχνά γίνονται γνωστές και εγκληματικές ενέργειες από αχαρακτήριστους εκμεταλλευτές, στους κόλπους των κοινωνικών δικτύων, οι οποίοι δρούν με περισσότερη ευκολία επωφελούμενοι από την ανωνυμία και την κάλυψη που προσφέρουν αυτές οι άδηλες επικοινωνιακές σχέσεις. Επίσης παρατηρείται σε όλους τους κοινωνικούς χώρους και από όλους γενικά τους χρήστες μια υπέρμετρη ενασχόληση με τα κινητά τους τηλέφωνα που αυτό σίγουρα επιδρά αρνητικά στην πραγματική και face to face ανθρώπινη επικοινωνία. Ακόμη όμως δεν είναι και λίγες οι φορές που η υπερβολική ενασχόληση με τη χρήση των ‘’social media’’ λειτουργεί εις βάρος του παραγωγικού χρόνου των ατόμων. Επίσης τουλάχιστον στη χώρα μας, τις δύο τουλάχιστον τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μια σημαντική αύξηση εγκληματικών ενεργειών, όπως είναι η βία μεταξύ ανηλίκων αλλά και οι γυναικοκτονίες. Χωρίς βέβαια να υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία επιστημονικών ερευνών, διερωτόμαστε, το αν η αύξηση αυτή σχετίζεται και με την ανασφαλή χρήση των κοινωνικών δικτύων!
Η καινοτομία του 20ου αιώνα και η αποξένωση
Σίγουρα η ανακάλυψη της κινητής τηλεφωνίας και συγχρόνως η κοινωνική δικτύωση που την ακολούθησε, αποτελούν τη μεγαλύτερη καινοτομία του προηγούμενου αιώνα. Δικαίως θα μπορούσαμε να την εξισώσουμε σε σπουδαιότητα και καθολικότητα εφαρμογής τόσο με την ευρεία εφαρμογή των λειτουργιών του ηλεκτρισμού στα νοικοκυριά όσο επίσης και τις χρήση της κλασσικής τηλεφωνίας. Οι εφαρμογές της κινητής τηλεφωνίας όσο και η χρήση των ’’social media’’, έχουν επιφέρει τρομακτικές αλλαγές τόσο στον οικονομικό όσο και στον κοινωνικό χώρο σε ολόκληρη την υφήλιο. Θεωρούμε βέβαια ότι αυτή η υπερορμητική αποδοχή αλλά και καθολική χρήση των ‘’ social media’’ κάποιες οντολογικές ανάγκες ήρθε να καλύψει. Θα τολμούσαμε μάλιστα να ισχυριστούμε ότι αυτό προέκυψε, ως επιτακτική ανάγκη των σύγχρονων κοινωνικών χώρων και μάλιστα εκείνων των, εκείθεν κακείθεν του Ατλαντικού, για να υπερκεραστεί η αποξένωση στην οποία είχαν οδηγηθεί οι πολίτες τους!
Τα «social media» και ο κίνδυνος
Εν τέλει, κλείνοντας αυτή μας την αναφορά, οφείλουμε να εκφράσουμε και τον προβληματισμό μας για το ποιές θα είναι οι μακροχρόνιες επιπτώσεις από την υπέρμετρη χρήση που ήδη αυτή συντελείται, στη χρήση των «social media». Και αναφερόμαστε σε υπέρμετρη χρήση καθότι δυστυχώς ως μια άκριτη κοινωνική συνήθεια που είναι και άμεσα προσβάσιμη σε όλους , δεν μπορεί να μπει σε νόρμες χρήσης, όπως δεν μπορούν να μπουν οι καθημερινές μας συνήθειες, όπως, τα πόσα τσιγάρα καπνίζουμε ή το πόσους καφέδες πίνουμε. Προβληματιζόμαστε λοιπόν αν πράγματι ελλοχεύει κάποιος κίνδυνος από την σαρωτική αυτή λαίλαπα της υπερεπικοινωνίας. Πάντως εκείνο που με βεβαιότητα μπορούμε να πούμε, είναι ότι οι αλλαγές που σίγουρα θα προκύψουν στους κοινωνικούς χώρους, δεν μπορούν να είναι προβλέψιμες ακόμη!