Η συστηματική προσέγγιση και ανάλυση της πορείας των κοινωνικών συστημάτων, δηλαδή δομημένων δικτύων σχέσεων στην κοινωνική λειτουργία στο πλαίσιο της ενεργοποίησης των πολιτών στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης, από τον οικονομικό και τον εργασιακό μέχρι τον εκπαιδευτικό και τον τομέα υγείας, δείχνουν με μεγάλη σαφήνεια την παρακμιακή κατεύθυνση, που ακολουθούν και την μη συνεκτική προοπτική για τις κοινωνίες, εάν δεν ανακοπεί σε λειτουργικό χρόνο η δυναμική, που αναπτύσσεται.
Ιδιαιτέρως το πολιτικό σύστημα, ανεξάρτητα από την κυβερνητική ή αντιπολιτευτική του λειτουργία, διαπερνάται σε πολύ υψηλό βαθμό από παρακμιακή οπτική διαχείρισης της δυναμικής της εξέλιξης, διότι από το ένα μέρος δεν είναι σε θέση να εκφράσει και να συμβάλλει στην πραγμάτωση του κοινωνικού συμφέροντος και από το άλλο μέρος έχει χάσει την αξιοπιστία του στους Έλληνες πολίτες. Στις τελευταίες εθνικές εκλογές σχεδόν το 60% των πολιτών δεν συμμετείχε.
Παράλληλα η κοινωνία πολιτών στην Ελλάδα δεν είναι επαρκώς ανεπτυγμένη, ώστε να εκφράζει το κοινωνικό συμφέρον και στο πλαίσιο του δημοκρατικού διαλόγου να το κοινοποιεί στους πολιτικούς σχηματισμούς και να διεκδικεί την πραγμάτωση του. Εξάλλου σε μεγάλο βαθμό χρησιμοποιείται από το πολιτικό σύστημα για τον έλεγχο της κοινωνικής δυναμικής στο εκλογικό πεδίο. Ακόμη δεν έχει επιτευχθεί πλήρως η απεξάρτηση των δομών της από τα κόμματα.
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα της παρακμής στα κοινωνικά συστήματα είναι οι συνθήκες, που κυριαρχούν στον τομέα της υγείας. Σύμφωνα με έκθεση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, ΟΟΣΑ (Organisation for Economic Co-operation and Development, OECD) στην Ελλάδα το 69% των ατόμων με χρόνιες παθήσεις δηλώνουν καλή σωματική υγεία και το 78% καλή ψυχική υγεία.
Όμως μόνο το 37% των ατόμων με χρόνιες παθήσεις νιώθουν σίγουροι για την διαχείριση της υγείας τους (ποσοστό χαμηλότερο από τον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ 59% και 55 ποσοστιαίες μονάδες χαμηλότερο από την χώρα με τις πιο υψηλές επιδόσεις). Επίσης μόνο το 36% των ατόμων με χρόνιες παθήσεις εμπιστεύεται το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, ενώ ο μέσος όρος στις χώρες μέλη του ΟΟΣΑ είναι 62%. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η Ισπανία είναι η χώρα με τα υψηλότερα ποσοστά εμπιστοσύνης από 75% έως 90% ανάλογα με την κατηγορία.
Αυτά τα στατιστικά δεδομένα αναδεικνύουν την ανάγκη άμεσης παρέμβασης στο Εθνικό Σύστημα Υγείας και την πραγματοποίηση των αναγκαίων αλλαγών για την απαλλαγή από τις μεγάλες λίστες αναμονής, την άνιση γεωγραφική κατανομή των υπηρεσιών υγείας, την ανεπαρκή αξιοποίηση ψηφιακών εργαλείων και την έλλειψη επαρκούς ενημέρωσης για τα δικαιώματα και τις διαθέσιμες υπηρεσίες, ώστε η χώρα να αποκτήσει ένα σύγχρονο, καλά στελεχωμένο και προσβάσιμο για τους πολίτες σύστημα πρωτοβάθμιας φροντίδας.
Ενδιαφέρον σε σχέση με την Ευρώπη και την Ελλάδα παρουσιάζει και η αύξηση της ενεργειακής φτώχειας. Σύμφωνα με στοιχεία της Συνομοσπονδίας Ευρωπαϊκών Συνδικάτων (European Trade Union Confederation, ETUK) το 2023 το 10,6% των πολιτών ζούσαν σε συνθήκες ενεργειακής φτώχειας (47,5 εκατομμύρια πολίτες), ενώ το 2019 το ποσοστό ήταν 6,9%. Η πορεία είναι ανοδική. Τόσο το ανθρώπινο όσο και το κοινωνικό συμφέρον δεν εκφράζονται επαρκώς από την κοινωνία πολιτών και πολύ περισσότερο από το πολιτικό σύστημα και την διαχείριση της οικονομικής λειτουργίας.
Ανάλογη είναι η πορεία και στο εκπαιδευτικό σύστημα. Αυτό γίνεται εμφανές, αν ληφθεί υπόψη η κάθετη άνοδος της βίας στα σχολεία και η μη καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και της ανάληψης κοινωνικής ευθύνης από τους μαθητές στο πλαίσιο της κοινωνικής ενσωμάτωσης, που υποτίθεται, ότι πραγματοποιείται από την παρεχόμενη αγωγή στο εκπαιδευτικό σύστημα.
Γενικά η παρακμιακή πορεία στα διάφορα κοινωνικά συστήματα, χωρίς εξαιρέσεις, κινείται στο ίδιο «μήκος κύματος», διότι ο τρόπος κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας οριοθετεί την διαχείριση του συνόλου των κοινωνικών συστημάτων.
Κυρίαρχο κριτήριο, το οποίο λειτουργεί ως σημείο αναφοράς των λαμβανόμενων αποφάσεων, είναι η οπτική του συστημικού πραγματισμού, στο πλαίσιο του οποίου βασική κατεύθυνση είναι η λειτουργικότητα και η οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων, για την προώθηση των οποίων εργαλειοποιείται σε υψηλό βαθμό η ανθρώπινη οντότητα. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ανεπαρκές ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, ακόμη και αν αυτό έχει πολύ επικίνδυνες επιπτώσεις στην υγεία και στην ζωή των ανθρώπων.
Ενισχυτική παράμετρος της παρακμής των κοινωνικών συστημάτων είναι επίσης η μαζοποίηση των κοινωνιών στα μεγάλα αστικά κέντρα με παρενέργεια την μη καλλιέργεια της οικοδόμησης κοινωνικής συνείδησης και ανάλογης ευθύνης στους πολίτες. Σε συνδυασμό δε με την οπτική της κοινωνίας του θεάματος (νόημα στην ζωή προσδίδει το θέαμα και η εντύπωση, που προκαλεί) και την καλλιέργεια ανάλογων προτύπων στους ανθρώπους βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για την διαμόρφωση κοινωνικού κλίματος ο ατομικισμός και η απουσία ενσυναίσθησης.
Σε παρακμιακές συνθήκες οδηγούν και η μη παραγωγή συνεκτικών αξιών στο πλαίσιο της δραστηριοποίησης των ανθρώπων στις τοπικές κοινωνίες σε συνδυασμό με την καλλιέργεια της οπτικής της εικονικής προσέγγισης και βίωσης της πραγματικότητας με τον τρόπο, που αξιοποιείται η ψηφιακή τεχνολογία ως επικοινωνιακό εργαλείο είτε στο πλαίσιο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είτε με τα πρότυπα της κοινωνίας του θεάματος, που διοχετεύονται μαζικά ιδιαιτέρως στους νέους. Το αποτέλεσμα είναι η συρρίκνωση των κοινωνικών σχέσεων.
Σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση συνθηκών παρακμής παίζει επίσης η αδυναμία ουσιαστικής διαχείρισης της πολύπλοκης και με μεγάλη ταχύτητα εξελισσόμενης πραγματικότητας και ταυτόχρονα ελέγχου της δυναμικής της εξέλιξης με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον από τα κοινωνικά συστήματα και ιδιαιτέρως το πολιτικό. Για αυτό παράγονται επικίνδυνες ανισορροπίες, όπως είναι η κλιματική αλλαγή και η ρύπανση του περιβάλλοντος και ιδιαιτέρως της ατμόσφαιρας με οδυνηρές επιπτώσεις στην υγεία και στην ζωή των ανθρώπων.
Στο ίδιο «μήκος κύματος» κινείται και η επικοινωνιακή διαχείριση της πολιτικής με την ενεργοποίηση του συναισθήματος και την χρήση της εξιδανικευτικής προσέγγισης του μέλλοντος για την πρόκληση φαντασιώσεων ως προς την ευημερία των πολιτών και την μη προσέγγιση της πραγματικότητας με την ορθολογική σκέψη. Με αυτό τον τρόπο δεν συνειδητοποιείται, ποιά προοπτική δρομολογούν οι επιλογές τους στο πλαίσιο της δημοκρατικής πολιτικής λειτουργίας.
Επίσης πολύ σημαντικό ρόλο για την διαμόρφωση συνθηκών παρακμής στα διάφορα κοινωνικά συστήματα παίζει η μη ανάληψη από τις δομές της κοινωνίας πολιτών ρόλου έκφρασης του κοινωνικού συμφέροντος και συνομιλητή της πολιτείας και του πολιτικού συστήματος στο πλαίσιο θεσμοθετημένων διαδικασιών διαλόγου, ώστε να αναλαμβάνεται κοινωνική ευθύνη και από τους πολίτες και να αποκτά ουσιαστικό περιεχόμενο η δημοκρατική λειτουργία. Αντί για αυτό οι δομές της κοινωνίας πολιτών στην Ελλάδα αντιμετωπίζονται από το πολιτικό σύστημα ως εργαλεία για την επίτευξη επικοινωνιακών στόχων και την διεύρυνση της εκλογικής επιρροής στις τοπικές κοινωνίες.
Με αυτά τα δεδομένα θα ευδοκιμεί η παρακμή στα διάφορα κοινωνικά συστήματα, η οποία σε βάθος χρόνου θα οξύνεται με επίπτωση την διαμόρφωση μη συνεκτικών κοινωνικών συνθηκών. Η εργαλειοποίηση των πολιτών δεν συμβάλλει στην ανάπτυξη λειτουργικής δυναμικής ιδιαιτέρως σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και υψηλού βαθμού πολυπλοκότητας, διότι δεν αφήνει περιθώρια να λειτουργούν ως ατομικά και συλλογικά υποκείμενα, τα οποία με την ορθολογική προσέγγιση και διαχείριση της πραγματικότητας μπορούν να διαμορφώνουν ρεαλιστικές θέσεις και απόψεις για την πορεία της κοινωνίας προς το μέλλον, οι οποίες έχουν βιώσιμο φορτίο.
Και αυτό είναι ανάγκη να αλλάξει, ώστε οι πολιτικές τους επιλογές να συμπορεύονται με την δυναμική της εξέλιξης, ενώ η ενεργοποίηση τους να προσδίδει κινηματικά χαρακτηριστικά στην κοινωνική δραστηριοποίηση για την έκφραση και πραγμάτωση του κοινωνικού συμφέροντος.