Η πανδημία του κορωνοϊού (Covid-19) λειτουργεί ως καταλύτης για την εξαγωγή πολύ χρήσιμων συμπερασμάτων σχετικά με τις ανεπάρκειες του μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης και τις δομικές του ανισορροπίες στα πεδία της πολιτικής και κοινωνικής διαχείρισης της πραγματικότητας.
Το πιστοποιούν με μεγάλη σαφήνεια οι εκκλήσεις της κυβέρνησης για την ανάληψη της ατομικής ή της συλλογικής ευθύνης από τους πολίτες με στόχο την πραγμάτωση της κοινωνικής αλληλεγγύης, ώστε να γίνουν αποδεκτά τα λαμβανόμενα περιοριστικά μέτρα και οι υποδείξεις για τον έλεγχο και την συρρίκνωση της μεταδοτικότητας του ιού.
Με ανάλογη οπτική κινείται το σύνολο των αντιπολιτευόμενων κομμάτων του πολιτικού συστήματος με την ασκούμενη κριτική για την μη λήψη των αναγκαίων αποφάσεων στο επίπεδο της πολιτικής ευθύνης για τα επιβαλλόμενα μέτρα στο πεδίο της καθημερινής κοινωνικής λειτουργίας (π.χ. προμήθεια περισσότερων λεωφορείων για την αποφυγή του συνωστισμού στο πλαίσιο της κινητικότητας) για να προστατευθούν οι πολίτες. Έτσι όμως δεν αντιμετωπίζεται μακροπρόθεσμα ο συνωστισμός, που χαρακτηρίζει τις σύγχρονες μαζοποιημένες κοινωνίες, ενώ παράλληλα επιβαρύνεται η ατμόσφαιρα με την αύξηση της εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα.
Ουδείς ασχολείται με τις δομικές και αξιακές προϋποθέσεις, που πρέπει να πληρούνται, για να λειτουργεί η σύγχρονη κοινωνία με οπτική κοινωνικής αλληλεγγύης. Το επικοινωνιακό φορτίο του πολιτικού λόγου εξαντλείται σε ηθικολογικού και εξιδανικευτικού χαρακτήρα αναφορές σε σχέση με την διαχείριση της βιωνόμενης πραγματικότητας και του μέλλοντος.
Όμως βασικά σημεία αναφοράς της δραστηριοποίησης του σύγχρονου πολίτη και ιδιαιτέρως των νέων, είναι τα καταναλωτικά πρότυπα στο πλαίσιο της κοινωνίας του θεάματος, τα οποία διοχετεύονται μαζικά και λειτουργούν ως μέσα αυτοπαρουσίασης και απόκτησης κοινωνικής θέσης κατά την διεκπεραίωση των διαφόρων κοινωνικών ρόλων ή την συνεύρεση σε ανάλογου προσανατολισμού κοινωνικές εκδηλώσεις (π.χ. διασκέδαση ακόμη και σε υπαίθριους χώρους ή σε «ιδιωτικά» οργανωμένες ίδιας κατεύθυνσης συνευρέσεις σε «κλειστούς» χώρους).
Η απαραίτητη κοινωνική αλληλεγγύη δεν ευδοκιμεί, διότι δεν στηρίζεται σε κοινωνικές αξίες, οι οποίες είναι προϊόν διεργασιών στις τοπικές κοινωνίες, ούτε και σε ένα ηθικό πλαίσιο με γενικευμένη ισχύ και αναφορά στο κοινωνικό και στο ανθρώπινο συμφέρον.
Παράλληλα οι κοινωνίες δεν διαθέτουν σε επαρκή βαθμό συλλογικά υποκείμενα, τα οποία θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως πεδία ανάπτυξης διεργασιών, που καλλιεργούν τις παραγόμενες κοινωνικές αξίες με δυναμικό προσανατολισμό στο μέλλον και ταυτοχρόνως παρέχουν την δυνατότητα πραγμάτωσης της κοινωνικής αλληλεγγύης στην καθημερινότητα του ανθρώπου, όπως είναι οι δομές της κοινωνίας πολιτών, οι οποίες βέβαια είναι σε θέση να εκφράζουν την συλλογική βούληση σχετικά με τις συνθήκες της καθημερινότητας και όχι μόνο.
Στις σύγχρονες μαζοποιημένες κοινωνίες κυριαρχούν τα μαζικά διοχετευόμενα πρότυπα στο πλαίσιο της μονοδιάστατα καταναλωτικής λογικής της κοινωνίας του θεάματος. Δεν ενεργοποιούνται οι πολίτες συλλογικά για την αναζήτηση και οριοθέτηση του νοήματος της ζωής τους με σημείο αναφοράς ένα αξιακό και ηθικό πλαίσιο, που έχει διαμορφωθεί στις τοπικές κοινωνίες.
Για την αποκατάσταση διαφορετικών κοινωνικών ισορροπιών είναι αναγκαία η οικοδόμηση δομών της κοινωνίας πολιτών με δυναμικά χαρακτηριστικά και προσανατολισμό στο μέλλον και στην πραγμάτωση του ανθρώπινου συμφέροντος σε βιώσιμες συνθήκες.
Με την θεσμοθέτηση δε του ρόλου τους στην δημοκρατική κοινωνική λειτουργία ως εκφραστών του κοινωνικού και του ανθρώπινου συμφέροντος και ταυτοχρόνως ως συνομιλητών των εχόντων την πολιτική νομιμοποίηση θεσμών θα προωθηθεί και η κοινωνική αλληλεγγύη και η ανάληψη της ευθύνης από τους πολίτες.
Με αυτό τον τρόπο θα διαμορφωθούν οι προϋποθέσεις για την λειτουργία τους ως υπεύθυνων ατομικών ή συλλογικών υποκειμένων. Σημαντικό ρόλο σε αυτό το πεδίο θα παίξει και η αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης για την ενημέρωση των πολιτών στο πλαίσιο διαλόγου και όχι με την διαφημιστικού τύπου επικοινωνιακή διαχείριση της γνώσης για την πρόκληση θετικής ή αρνητικής εντύπωσης στις κοινωνικές μάζες (με την εργαλειοποίηση πολλές φορές του θυμικού και του φόβου).
Η αλλαγή αυτών των διαστάσεων στην λειτουργία των δομών της κοινωνίας πολιτών και των θεσμών γενικότερα δεν είναι εύκολη. Σε σχέση με την κοινωνία πολιτών οι δομές της στην Ελλάδα στην πλειοψηφία τους είναι προσανατολισμένες στο παρελθόν.
Αρκεί να ληφθούν υπόψη οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, που δραστηριοποιούνται στον χώρο του πολιτισμού (στόχος η αναβίωση εθίμων).
Η επικρατούσα οπτική της μαζοποιημένης κοινωνίας και ταυτοχρόνως αποστασιοποιημένης από την παραγωγή αξιών ανάλογα με τις ανάγκες της κοινής βίωσης της πραγματικότητας και την βιωσιμότητα του ανθρώπου και της βιοποικιλότητας δεν συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση των πολιτών σε σχέση με την κοινωνική αλληλεγγύη σε συνθήκες κρίσης, όπως είναι η πανδημία του Covid-19.
Παράλληλα οι δομές της κοινωνίας πολιτών επιβάλλεται να οικοδομούν την δραστηριοποίηση τους και ως δίκτυα με θεματική αναφορά (περιβαλλοντικά, πολιτισμικά κ.λ.π.) σε εθνικό επίπεδο, ώστε να λειτουργούν ως συλλογικά υποκείμενα, τα οποία εκφράζουν το κοινωνικό σύνολο και νομιμοποιούνται να διαλέγονται τόσο με την κοινωνία όσο και με το πολιτικό σύστημα, χωρίς να αποτελούν προέκταση του.
Στην σύγχρονη εποχή, βέβαια, των υπερεθνικών σχημάτων (π.χ. Ευρωπαϊκή Ένωση) και της παγκοσμιοποίησης με τον υψηλό βαθμό αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών είναι απαραίτητη η δικτύωση των δομών της κοινωνίας πολιτών να εκτείνεται και σε ευρωπαϊκό και πλανητικό επίπεδο. Η πανδημία δείχνει εμφατικά την ανάγκη συνεργασίας των κοινωνιών για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της σε όλους τους τομείς δραστηριοποίησης τους και όχι μόνο στην υγεία.
Τέλος οι σύγχρονες κοινωνίες πρέπει να επανεξετάσουν και να αναθεωρήσουν τον μονοδιάστατο προσανατολισμό του μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης στην οπτική του καταναλωτισμού και της κοινωνίας του θεάματος, εάν επιθυμούν οι πολίτες να λειτουργούν με κοινωνική ευαισθησία και αλληλεγγύη, ως δομικά στοιχεία της δραστηριοποίησης τους και όχι απλά ανταποκρινόμενοι σε ηθικολογικού χαρακτήρα εκκλήσεις κάθε φορά, που τα προβλήματα έχουν πανδημικών διαστάσεων επιπτώσεις και απονευρώνουν την ομαλή και ασφαλή πορεία τους.
Μπορούν να πραγματοποιηθούν όλες αυτές οι αλλαγές σε συνθήκες πανδημίας ή και μετά την αντιμετώπιση της, αφού η ανθρωπότητα έχει υποστεί τις τραγικές της επιπτώσεις;
Η δυναμική της εξέλιξης δείχνει, ότι τα προβλήματα και οι συνεχώς παραγόμενες ανισορροπίες στη ροή του χρόνου θα είναι ανάλογων διαστάσεων με την πανδημία του κορωνοϊού. Η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της, οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών και οι προκαλούμενες από αυτές αναταράξεις και πολλά άλλα δεν αφήνουν περιθώρια για καθυστερήσεις ή για ελπίδες αργής διαχείρισης των υφιστάμενων συνθηκών.
Τόσο η κοινωνία πολιτών όσο και το πολιτικό σύστημα πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Η πανδημία «άνοιξε την πύλη» της μετάβασης στην εποχή της αναίρεσης των παραδοσιακών σταθερών σημείων προσανατολισμού του παρελθόντος. Η αναζήτηση νέων λειτουργικών ισορροπιών με την συμμετοχή και συμβολή της κοινωνίας πολιτών είναι βασική προϋπόθεση για την αποκατάσταση βιώσιμων συνθηκών στην προοπτική του ταχύτατα εξελισσόμενου χρόνου