Από το 2009 και το ξέσπασμα της κρίσης στην Ελλάδα και όχι μόνο, συνεχώς το εισόδημα του ελληνικού πληθυσμού υφίσταται μια συρρίκνωση, η οποία έχει αυξητική τάση. Βεβαίως η πολιτική της λιτότητας δεν περιορίζεται μόνο στην Ελλάδα ή στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες με κρίση χρέους, αλλά εκτείνεται στο σύνολο των χωρών. Ακόμη και στις Ηνωμένες Πολιτείες υπάρχει πρόβλημα. Απλά στην Ελλάδα δεν έχουμε μόνο υπερβολικό χρέος, αλλά έχουμε και μη παραγωγική, μη ανταγωνιστική οικονομία. Όμως αυτό δεν εμπόδισε την ελληνική κοινωνία να απολαμβάνει σε ικανοποιητικό βαθμό την ευημερία των ανεπτυγμένων χωρών του πλανήτη, στο πλαίσιο μίας φιλελεύθερης δημοκρατίας και ενός καπιταλιστικού συστήματος.

.

Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης ήταν η σταδιακή δημιουργία μίας ευημερούσας μεσαίας τάξης, η οποία λειτούργησε σταθεροποιητικά για τη δημοκρατία και την κοινωνική συνοχή. Αυτό οφείλεται από το ένα μέρος στην προοπτική κοινωνικής και οικονομικής ανόδου για τα μέλη της κοινωνίας, την οποία επέτρεπε το σύστημα οργάνωσης και από το άλλο στην δυνατότητα άσκησης κοινωνικής πολιτικής, ιδιαιτέρως στην Ευρώπη.

.

.

Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ

.

Είναι προφανές, ότι υπάρχει άμεση συνάρτηση μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης, κοινωνικού μετασχηματισμού και της ηγεμονίας της φιλελεύθερης δημοκρατίας ως ιδεολογίας, στον σημερινό δυτικό κόσμο, ο οποίος συγκροτείται από τις ανεπτυγμένες χώρες. Στο μέτρο δε που το δημιούργημα της φιλελεύθερης δημοκρατίας, η μεσαία τάξη, καταρρέει, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την εμφάνιση ισχυρών αναταράξεων και ανατροπών στο όλο σύστημα. Αυτές οι επικίνδυνες συνθήκες, οι οποίες έγιναν ορατές με το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής και ευρύτερα οικονομικής κρίσης, έχουν την αφετηρία τους στην παγκοσμιοποίηση και την ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, εκτός βεβαίως από τις συστημικές ανισορροπίες του καπιταλισμού και της νεοφιλελεύθερης μετεξέλιξης του.

.

Συγκεκριμένα η τεχνολογική καινοτομία αξιοποιείται δυσανάλογα κοινωνικά, διότι επωφελούνται κυρίως οι πιο ταλαντούχες και με υψηλότερου επιπέδου εκπαίδευση κοινωνικές ομάδες. Αποτέλεσμα αυτού του φαινομένου είναι η αύξηση της κοινωνικής ανισότητας.

.

Στο πλαίσιο δε της ταχύτατης εξέλιξης της τεχνολογίας προκαλείται απώλεια χαμηλής ειδίκευσης θέσεων εργασίας στο οικονομικό σύστημα. Και αυτό θα συνεχισθεί και στο μέλλον. Η ανισότητα, η οποία βασιζόταν στο παρελθόν στο χαρακτήρα και στις διαφορετικές κλίσεις των ατόμων, τώρα στον τεχνολογικά προσδιοριζόμενο κόσμο έχει πολλαπλασιασθεί.

.

Η παγκοσμιοποίηση μειώνει την ευημερία της μεσαίας κοινωνικής τάξης στις ανεπτυγμένες χώρες. Η μείωση του κόστους των μεταφορών και των επικοινωνιών συνέβαλε στην είσοδο εκατομμυρίων εργατικών χεριών των αναπτυσσόμενων χωρών στην παγκόσμια αγορά εργασίας. Επίσης μεταφέρονται κεφάλαια και θέσεις εργασίας στην περιφέρεια, όπου η παραγωγή κοστίζει λιγότερο, με αποτέλεσμα να πλήττεται η μεσαία τάξη κυρίως.

.

Στην Ελλάδα σε σχέση με την συγκρότηση της μεσαίας κοινωνικής τάξης συμβάλλουν και άλλοι παράγοντες. Πρόκειται για την διαφθορά και το πελατειακό σύστημα, τα οποία λειτουργούν και ως δικλείδες ασφαλείας τόσο για την αναπαραγωγή ενός συγκεκριμένου συστήματος οργάνωσης της κοινωνίας και την πατερναλιστική λειτουργία και βιωσιμότητα ενός πολιτικού συστήματος, το οποίο είναι ανίκανο να διασφαλίσει την προοπτική της ελληνικής κοινωνίας.

.

Όλες αυτές οι παράμετροι, της παγκοσμιοποίησης, της τεχνολογικής εξέλιξης και των ενδογενών προβλημάτων της ελληνικής κοινωνίας, όπως είναι η διαφθορά και το πελατειακό σύστημα παραμόρφωσαν την κοινωνική διαστρωμάτωση υπέρ μιας ολιγάριθμης κάστας από τον χρηματοπιστωτικό τομέα καθώς και αυτόν της υψηλής τεχνολογικής ειδίκευσης, των οποίων τα συμφέροντα κυριαρχούν στους χώρους των μίντια (ΜΜΕ) και της πολιτικής.

.

Οι εξελίξεις σε πλανητικό επίπεδο δείχνουν, ότι η ανισότητα θα οξυνθεί. Η συσσώρευση πλούτου και ευημερίας σε όλο και λιγότερους αυξάνεται και ο χρηματοπιστωτικός τομέας αξιοποιεί τις προσβάσεις του για να εμποδίζει κάθε προσπάθεια για επιβολή ρυθμίσεων εξισορρόπησης της ανισότητας.

.

Οι διάφορες ελίτ στις ανεπτυγμένες κοινωνίες αξιοποιούν τις προσβάσεις τους στο πολιτικό σύστημα για να επιβάλλουν τα συμφέροντα τους.

.

Ακόμη δεν έχει αναπτυχθεί ένα δημοκρατικό κίνημα, το οποίο θα μπορούσε να ισορροπήσει τις ανισορροπίες της πραγματικότητας.

.

Η απουσία αυτόνομης δυναμικής των δομών της κοινωνίας πολιτών είναι εμφανής και το πολιτικό σύστημα δεν εκφράζει τις ανάγκες της σύγχρονης πραγματικότητας. Οπότε τίθενται από τα πράγματα μερικά θεμελιώδους σημασίας ερωτήματα:

.

Πως θα αναστραφεί η πορεία εξαθλίωσης της μεσαίας κοινωνικής τάξης; Προς ποιά κατεύθυνση θα κινηθούν οι γηράσκουσες κοινωνίες της μέχρι σήμερα ευημερίας;

.

Θα μπορέσει το πολιτικό σύστημα τόσο σε επίπεδο στρατηγικού σχεδιασμού όσο και εφαρμογής να απαντήσει στις προκλήσεις της υπάρχουσας δυναμικής;

.

Ένα είναι σίγουρο. Είναι αδήριτη ανάγκη να αναζητηθεί ένα νέο μοντέλο, το οποίο βέβαια θα ενσωματώνει την πολιτισμική ιστορική διαδρομή των κοινωνιών και θα διασφαλίζει την πορεία στο μέλλον με δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτό βεβαίως δεν είναι εύκολο, διότι θα πρέπει να συνυπολογισθούν και οι πολιτισμικές ιδιαιτερότητες των επιμέρους κοινωνιών. Και αυτές δεν αλλάζουν με την ίδια ταχύτητα, όπως η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης και η τεχνολογική καινοτομία.

.

Επιβάλλεται δε να επισημανθεί και μια άλλη παράμετρος της τεχνολογίας, η οποία εμπεριέχει και κινδύνους στον επικοινωνιακό τομέα σε σχέση με τη διαμόρφωση γνώμης είτε σε ατομικό είτε και σε συλλογικό επίπεδο. Η χρήση της τεχνολογίας οριοθετεί σε μεγάλο βαθμό τον αντιληπτικό ορίζοντα του σύγχρονου ανθρώπου. Παρουσιάζει όμως την πραγματικότητα με αποσπασματικό τρόπο και ο διαθέσιμος για τη νοητική επεξεργασία των παρεχόμενων πληροφοριών χρόνος είναι ανεπαρκής. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι πολίτες σε σημαντικό βαθμό να ακολουθούν θέσεις και απόψεις του μιντιακού συστήματος σύμφωνα με τη λογική της κοινωνίας του θεάματος, χωρίς να ενεργοποιούνται νοητικές διεργασίας, οι οποίες θα οδηγήσουν σε συνειδητές επιλογές. Τα ΜΜΕ και ιδιαιτέρως τα τηλεοπτικά, έχουν υποκαταστήσει την κοινωνία ως σκεπτόμενο συλλογικό υποκείμενο.

.

Είναι πλέον εμφανές και εμπειρικά διαπιστώσιμο, ότι η κοινωνία στις ανεπτυγμένες κοινωνίες και στην Ελλάδα βρίσκεται σε μια ιστορική φάση μετάλλαξης, η οποία τροφοδοτείται από την παγκοσμιοποίηση και την τεχνολογική εξέλιξη. Σε αυτό το πλαίσιο διαπιστώνονται ανατροπές, όπως η εξαθλίωση της μεσαίας κοινωνικής τάξης, οι οποίες θέτουν σε αμφισβήτηση την λειτουργικότητα της φιλελεύθερης δημοκρατίας και τις μέχρι τώρα υπάρχουσες κοινωνικές ισορροπίες. Επιτείνεται δε αυτή η αρνητική και πολύ ρευστή κατάσταση από την αδυναμία των περιφερειακών κυρίως κοινωνιών να παράγουν σύγχρονες κοινωνικές αξίες, οι οποίες θα συμβάλλουν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Το ίδιο βεβαίως ισχύει και για τις χώρες, οι οποίες κινούνται στον πυρήνα, όχι όμως στον ίδιο βαθμό με τις περιφερειακές διότι οι επιπτώσεις της κρίσης δεν έχουν οδηγήσει στη διάρρηξη του κοινωνικού ιστού.

.

Η κυριαρχία όμως της λογικής της κοινωνίας του θεάματος και στις μεν και στις δε επικαλύπτει βεβαίως την ανυπαρξία αξιών και προωθεί μόνο καταναλωτικά πρότυπα, αλλά δεν καλύπτονται πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες, ενώ κατασκευάζονται πλασματικές, οι οποίες παραμορφώνουν την ανθρώπινη φύση.

.

Με σταθερό βηματισμό οδηγούμαστε τόσο ως άτομα όσο και ως κοινωνίες σε νέα ιστορική περίοδο με μεταλλαγμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά, και ακόμη δεν φαίνεται στον ορίζοντα διέξοδος, η οποία θα εκφρασθεί και ως πολιτική πρόταση, ώστε η μετάβαση να έχει βιώσιμη προοπτική.

.

.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

.

Σε συνθήκες κοινωνικής μετάλλαξης το πολιτικό σύστημα όχι μόνο δεν αναρωτιέται για την ευθύνη, την οποία έχει για το ρόλο του στην πορεία της κοινωνίας προς το αδιέξοδο, αλλά ούτε και προβαίνει στις κατάλληλες κινήσεις τόσο για τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου του και της οργανωτικής του επαρκείας, όσο και για την επεξεργασία ενός στρατηγικού πολιτικού σχεδιασμού. Αρκείται σε ρόλο διαχείρισης εξουσίας, η οποία όμως κινείται εντός ορίων, τα οποία τίθενται από το οικονομικό και το μιντιακό σύστημα.

.

Όταν μάλιστα η χώρα αναφοράς του πολιτικού συστήματος είναι περιφερειακή, όπως η Ελλάδα, τότε οι δυνατότητες αυτόνομης δράσης μειώνονται ασφυκτικά και περιο0ρίζονται σε έναν επαρχιωτισμό και μια εσωστρεφή λειτουργία. Με παρόμοιο τρόπο λειτουργεί και η κοινωνία.

.

Έχει πολύ ενδιαφέρον και είναι πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα η ισορροπία του πολιτικού συστήματος στη λειτουργία του σε σχέση με την εθνική και την ευρωπαϊκή διάσταση της πολιτικής σε μια ευρωπαϊκή χώρα, όπως η Ελλάδα, και μάλιστα μέλους της Ευρωζώνης.

.

Βασική πολιτική παράμετρος όλων των κομμάτων, ανεξαρτήτως εάν διαχειρίζονται κυβερνητική εξουσία ή όχι, είναι η διαφύλαξη των εθνικών συμφερόντων και της εθνικής κυριαρχίας.

.

Βεβαίως η έννοια έθνος είναι αφηρημένη και χαρακτηρίζεται από το έντονο συναισθηματικό φορτίο, διότι την οριοθετούν μηχανισμοί εξιδανίκευσης στο πλαίσιο της ιστορικής μνήμης. Για τους μεγαλύτερους σε ηλικία μάλιστα, οι οποίοι έχουν βιώματα από το παρελθόν η συναισθηματική φόρτιση είναι πολύ μεγαλύτερη. Γι’αυτό και ο συντηρητισμός και η ακαμψία στη σκέψη και την προσέγγιση της πραγματικότητας οδηγούν σε εξιδανίκευση του παρελθόντος και έντονη ευαισθησία με την έννοια έθνος.

.

Η επίκληση όμως της προστασίας των εθνικών συμφερόντων σημαίνει, ότι προστατεύονται μόνο τα συμφέροντα των οικονομικών και πολιτικών ελίτ και αποτελεί τη μέγιστη φαντασίωση για τη χειραγώγηση των μαζών. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης αυτό είναι αυταπάτη τουλάχιστον, όταν το κεφάλαιο και η εργασία δεν έχουν εθνική αναφορά. Το ίδιο ισχύει και στο πλαίσιο της τεχνολογίας, η οποία καταργεί τα σύνορα.

.

Το πρόβλημα έγκειται στην αδυναμία του πολιτικού συστήματος να εκφράσει σε πολιτικό επίπεδο αυτή τη νέα πραγματικότητα και να λειτουργήσει ρυθμιστικά σε σχέση με τη δυναμική της εξέλιξης, οπότε περιορίζεται σε διαχειριστικό ρόλο εξυπηρετώντας το οικονομικό σύστημα.

.

Με αυτό τον τρόπο βεβαίως διευκολύνεται η παραμονή του υπάρχοντος πολιτικού προσωπικού στην εξουσία.

.

Δεν έχει όμως προοπτική η εθνική διακυβέρνηση με αυτά τα χαρακτηριστικά ή η ευρωπαϊκή πολιτική με εθνικούς παραμορφωτικούς φακούς.

.

Γι’αυτό και η θεωρία της σύγκλισης δεν επαληθεύεται στην πραγματικότητα. Ένας ολιγάριθμος κύκλος ανθρώπων δημιουργεί δεδομένα σε ευρωπαϊκό πολιτικό επίπεδο, χωρίς την ύπαρξη ευρύτερων διαδικασιών κοινωνικής συμμετοχής. Η κοινωνία πολιτών είτε κινείται στο περιθώριο είτε έχει μετατραπεί σε προέκταση του πολιτικού συστήματος με το αζημίωτο. Οι κρατικές ή κοινοτικές επιχορηγήσεις είναι πολύ ελκυστικές.

.

Τον κύκλο αυτό τον συγκροτούν πρωθυπουργοί και μερικές φορές υπουργοί οικονομικών, σύμβουλοι και ευρωκράτες. Από αυτούς αποφασιστικό ρόλο έχουν, όσοι εκπροσωπούν ισχυρές οικονομικά χώρες.

.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχει κρίση στόχων. Πορεύεται χωρίς οραματικό προσανατολισμό. Μετά από τόσα χρόνια διαπιστώνεται, ότι υπάρχουν πολύ μεγάλες διαφορές στις πολιτικές και οικονομικές συνθήκες, στα πολιτεύματα, αλλά και στις πολιτισμικές οντότητες των εθνών, τα οποία την συγκροτούν. Η πολιτική και το πολιτικό σύστημα έχουν αποτύχει. Η κρίση χρέους στο χώρο της Ευρωζώνης συνέβαλε τα μέγιστα στη αποκάλυψη αυτού του αδιεξόδου. Μέχρι τώρα δεν αξιοποιήθηκε δημιουργικά μια μεγάλη συμβολή του έστω μέχρι τώρα ελιτίστικου ευρωπαϊκού εγχειρήματος, η μακρά περίοδος ειρήνης. Ο χρόνος, και ιδιαιτέρως ο πολιτικός, έχει πολύ μεγάλη ταχύτητα και αν το πολιτικό σύστημα των ευρωπαϊκών κοινωνιών δεν αντιδράσει άμεσα, το ευρωπαϊκό εγχείρημα θα ξεπερασθεί από την νέα ανάγκη, η οποία αναδύεται με γοργούς ρυθμούς, αυτήν της παγκόσμιας διακυβέρνησης. Η δυναμική της εξέλιξης σε πλανητικό επίπεδο δεν μπορεί άλλο να κινείται με βάση οικονομικά συμφέροντα χωρίς ανάλογης εμβέλειας ρυθμίσεις.

.

Γι’αυτό η αυταπάτη της εθνικής καθαρά πολιτικής πρέπει να αναθεωρηθεί. Ιδιαιτέρως τα ευρωπαϊκά έθνη πρέπει να βιαστούν, διότι συγκροτούνται από γηράσκουσες κοινωνίες και εάν δεν ενωθούν πραγματικά, θα τεθούν το περιθώριο των εξελίξεων.

.

Το πολιτικό σύστημα σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα πρέπει να απομακρυνθεί από τη λογική αυταπάτη του έθνους και να προσεγγίσει αυτήν της Ευρώπης και του πλανήτη, διότι οι παγκόσμιες εξελίξεις οριοθετούν τόσο τις εθνικές όσο και τις ευρωπαϊκές. Σε αυτή την πορεία είναι ανάγκη να συμπορευθεί και το μιντιακό σύστημα, το οποίο έχει οικειοποιηθεί ένα σημαντικό κομμάτι της πολιτικής λειτουργίας, υποκαθιστώντας το πολιτικό σύστημα αλλά και την κοινωνία αναφοράς τους. Σε συγχορδία με το οικονομικό σύστημα εκφράζει τα αντίστοιχα συμφέροντα.

.

Στην Ελλάδα είναι πολύ χαρακτηριστικές αυτές οι συνθήκες ανάληψης πολιτικού ρόλου από το σύστημα μαζικής ενημέρωσης. Αρκεί να παρακολουθήσει κάποιος τις ειδήσεις των τηλεοπτικών σταθμών. Τα σχόλια καλύπτουν σχεδόν τα ? του τηλεοπτικού χρόνου. Οι ειδήσεις περιορίζονται μόνο στο ?  του χρόνου. Η κοινή γνώμη έχει υποκατασταθεί από τους τηλεοπτικούς σχολιαστές.

.

Συμπερασματικά τόσο το πολιτικό σύστημα όσο και η δυναμική του κοινωνικού μετασχηματισμού στο πλαίσιο των νέων δεδομένων, τα οποία δημιουργούν η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογική εξέλιξη, έχουν μπει σε διαδικασία μετάλλαξης. Ο τοκετός για την συνειδητοποίηση της μετάβασης στη νέα εποχή είναι και επώδυνος και πολύπλοκος. Δεν υπάρχει όμως άλλη διέξοδος. Είναι πλέον η ώρα αυτή η πορεία μετάλλαξης να αποκτήσει περιεχόμενο. Είναι αδήριτη ανάγκη τόσο η κοινωνία όσο και το πολιτικό σύστημα να υπερβούν τη λογική της εσωστρέφειας και του επαρχιωτισμού. Σίγουρα δεν είναι εύκολο για μια περιφερειακή χώρα, όμως η Ελλάδα, είναι όμως αναγκαίο. Προς αυτή την κατεύθυνση επιβάλλεται να αναπτυχθεί ελεύθερος από κάθε μορφή σχέσεων εξουσίας και εξαρτήσεων συστηματικός διάλογος, στον οποίο θα συμμετέχουν όχι μόνο οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ, αλλά το σύνολο των συλλογικών μορφών έκφρασης της Ελληνικής κοινωνίας. Η πορεία μετάλλαξης πρέπει να στηρίζεται συνειδητά από τους πολίτες.

.

Αυτό σημαίνει, ότι δεν μπορεί να συνεχισθεί η πρακτική της χειραγώγησης και των αποκλεισμών. Η φιλελεύθερη δημοκρατία χωρίς τα δεσμά του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού πρέπει να αποκτήσει λαϊκά ερείσματα, ειδάλλως θα ακολουθήσει την πορεία της κατάρρευσης της μεσαίας κοινωνικής τάξης.

.

Άλλος δρόμος δεν υπάρχει, εάν οι σύγχρονες κοινωνίες επιθυμούν να πορευθούν προς το μέλλον με βιώσιμο τρόπο, από την υπέρβαση του άκρατου καταναλωτισμού, του ανταγωνισμού και της υποκατάστασης ενός αξιακού συστήματος, το οποίο κατέρρευσε, από την εικονική πραγματικότητα του θεάμτος και του Life-style. Σε αυτή την πορεία ιδιαίτερη σημασία θα έχει και η διανόηση, η οποία πρέπει να λειτουργήσει ως μηχανισμός απλούστευσης της γνώσης και διάχυσης των αντικειμενικών δεδομένων στους απλούς πολίτες, ώστε να είναι σε θέση να κάνουν συνειδητές επιλογές.

.

Με αυτό τον τρόπο διασφαλίζεται ο ομαλός και λειτουργικός κοινωνικός και πολιτικός μετασχηματισμός, ο οποίος θα έχει χαρακτηριστικά μετάλλαξης, διότι η μεταβολή των κοινωνικών και πολιτικών δεδομένων δεν θα έχει κληρονομικό χαρακτήρα, θα είναι ένα τεράστιο άλμα στην εποχή της ρευστότητας και της ταχύτατης ροής του χρόνου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την βιωσιμότητα των επιλογών και αποφάσεων για το σχεδιασμό του μέλλοντος.

.

.

.

Βιβλιογραφία

.

.

.
1. Jurgen Habermas, «Wahrheit und Rechtfertigung, Philosophische Aufsatze», Frankfurt am Main, 1999

.

.

.

.
1. Jurgen Habermas, «Kommunikatives Handeln und detranszendentalisierte Vernunft», Stuttgart, 2001

.

.

.

.
1. Francis Fukuyama, « The Origins of Politcal Order: From Prehuman Times to the French Revolution», Stanford, 2011

.

.

.

.
1. Francis Fukuyama, «America at the Crossroads: Democracy, Power and the Neoconservative Legacy», Yale University Press, 2006

.

.

.

Χρίστος Αλεξόπουλος, «Αναγκαιότητα δικτύωσης της κοινωνίας πολιτών», περιοδικό Monthly Review, 30.04.20