Παραφράζοντας ένα σχόλιο του Προέδρου Francois Mitterand για την ανάγκη εκσυγχρονισμού της Γαλλίας στη δεκεατία του 1980, φυσικά χωρίς ανασυγκρότηση η Ελλάδα δεν θα αφανιστεί από προσώπου Γης. Θα συνεχίσει να έχει ήλιο, θάλασσες , παραλίες , καλό κρασί και φαγητό, και εκατομμύρια τουρίστες θα συνεχίζουν να έρχονται για να τα γευτούν. Όμως πολλές χώρες του Τρίτου και Τέταρτου Κόσμου έχουν όμορφη φύση και καλή κουζίνα. Αυτό δεν τις εμποδίζει να είναι χώρες του 3ου και 4ου κόσμο.
Η ανασυγκρότηση της χώρας πρέπει να είναι ο συνολικός και ταυτόχρονα μοναδικός στόχος. Περνάμε μιαν κρίση που εκλαμβάνεται σαν πλήρη (κοινωνική, οικονομική, πολιτική, πολιτιστική) κατάρρευση που όμοιά της μόνο σε πόλεμο βλέπει κανείς. Μέχρι εδώ όλοι συμφωνούν, άλλοι για να προκαλέσουν λύπηση, άλλοι για να αυτομαστιγωθούν. Αλλά τι σημαίνει «κρίση», ειδικά, κρίση που οδηγεί σε σχεδόν πλήρη κατάρρευση? Μόνο μια κρίση μπορεί να προκαλέσει τέτοια κατάρρευση: η κρίση αξιών. Δεν εννοώ την κρίση αξιών με κάποια ηθικολογική έννοια αλλά με την έννοια της κοινωνικής αξίας. Οι κοινωνικές αξίες είναι κανόνες συμπεριφοράς που εξωτερικεύουν βαθειά «πιστεύω», κώδικες τόσο καθημερινής λειτουργίας όσο και επιβίωσης σε ακραίες κατατάσεις. Ο Γάλλος ιστορικός F.Braudel διδάσκει πως όταν μια κοινωνία περνάει κρίση πρέπει να έχει την δυνατότητα να απορρίπτει τις αξίες που δεν δουλέουν πιά γιαυτή, να κρατήσει αυτές που δουλεύουν και να έχει το θάρρος να επιλέξει και να εαφρμόσει ξένες αξίες που δουλεύουν για ξένους. «Κρίση» προϋποθέτει ότι έχει υπάρξει «κρίμα» και η έξοδος από τη κρίση πάλι προϋποθέτει ότι θα «κρίνουμε» (ορθά).
Σε αυτό το πλαίσιο της κριτικής εξέτασης, επαναπροσδιορισμού και διαμόρφωσης νέων κοινωνικών αξιών τίθεται το θεμελιώδες ερώτημα, τι είναι κεντροαριστερά και αν τη χρειάζεται η χώρα.
Με δύο λόγια, ποιές είναι οι κοινωνικές αξίες της κεντροαριστεράς, που διαφοροποιούνται από τις κοινωνικές αξίες των άλλων χώρων (συντηρητικός, προοδευτικός, αριστερός κεντρώος, δεξιός κλπ, οι λέξεις έχουν χάσει το νόημά τους), και εν τέλει, τις έχει ανάγκη ο τόπος; Με «ανάγκη» εννοώ μετουσίωση των αξιών σε πολιτική. Με απλά ελληνικά, ο χώρος χρειάζεται «μανιφέστο ιδεών» και «πρόγραμμα».
Αυτό το τελευταίο, δηλαδή η μετουσίωση αξιών σε πολιτικές είναι το κύριο ζητούμενο καθώς η πολιτική είναι φιλοσοφία σε πράξη (για να δώσουμε επιτέλους άλλον ορισμό στην πολιτική εκτός από «τέχνη του συμβιβασμού» δηλαδή τεχνη της δικαιολόγησης των αποτυχιών, των εύκολων λύσεων και της απραξίας).
Πάρτε για παράδειγμα, τις έννοιες «ισότητα» και «αλληλεγγύη». Αυτές είναι παραδοσιακές αριστερές (αντιπαραβάλλονται στις έννοιες «ελευθερία» και «ατομικότητα» του φιλελεύθερου χώρου), που αποτέλεσαν την βάση της σοσιαλδημοκρατίας του μεσοπολέμου μέχρι το 1990. Αξίες που δούλεψαν καλά για τη σοσιαλδημοκρατία, για την μεσαία τάξη, για αναδιανομή εισοδήματος όσο υπήρχαν χρήματα, αλλά που η γενικότητα/κατάχρηση της εφαρμογής τους συνετέλεσε στην κατάρρευση του κοινωνικού κράτους στη Δύση, (ελλείμματα) εκτός από εκεί που προσαρμόστηκαν στα νέα δεδομένα των ελλειμμάτων (ανάγκη διαχείρισης πόρων με ειδικότερα κριτήρια), δηλαδή εκτός από εκεί όπου έγιναν μεταρρυθμίσεις στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης (που εν πολλοίς συνεχίζουν μέχρι και σήμερα). Η μεταρρύθμιση στηρίχτηκε σε νέες αξίες. Οι αξίες της ισότητας και της αλληλεγγύης εμπλουτίστηκαν με τις αξίες της «ατομικής ευθύνης για τις επιλογές» , της «υποχρέωσης του Κράτους να παρέχει βασικές και μόνο υπηρεσίες» , της «ιεράρχησης αναγκών», και με τις αξία της «παραγωγικότητας» . Οι νέες αυτές αξίες μετουσιώθηκαν σε συγκεκριμένες πολιτικές: η «ισότητα , τώρα ιεράρχηση» σημαίνει αναζήτηση εκείνων των κοινωνικών ομάδων που έχουν πράγματι μεγαλύτερη ανάγκη από άλλους στα πλαίσια της κοινωνικής πολιτικής, ενώ οι νέες αξίες «αλληλλεγγύη, τώρα παραγωγικότητα» σημαίνουν πολιτικές ενίσχυσης της «απασχολησιμότητος», (enabling to work) εντός και εκτός του χώρου εργασίας. (που λοιδωρήθηκε στην Ελλάδα, όταν πήγε να εφαρμοστεί).
Είναι αστείο να παραγνωρίζουμε οτι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ο κύριος φορεας των παραδοσιακών αριστερων εννοιών /αξιών «ισότητα» και «αλληλεγγύη». Αυτή εξάλλου η αντίληψη ήταν στην βάση της παροχής της λεγόμενης «13ης σύνταξης» , που απετέλεσε κλασσική επιδοματική πολιτική του παρελθόντος. Η παροχή αυτή αποδεικνύει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι μεταρρυθμιστικός φορέας. Αλλά τι διαφορετικό θα εκανε η δεξιά? Όπως φάνηκε μάλλον τίποτε (διότι και το «παρών» υπαγορεύτηκε από διάθεση «θωπείας αυτιών» και διαφοροποίησης). Τι θα έκανε μια σύγχρονη φιλελεύθερη παράταξη ή μια σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία? Με βάση ποιές αρχές θα προσδιόριζε κάθε μία την στάση της? Θα πρότεινα ότι μιά σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία θα ψήφιζε Οχι στα μέτρα, καθώς δεν είναι παραγωγικά αλλά επιδοματικά μέτρα και επιτείνουν την ίδια πελατειακή νοοτροπία. Καλύτερα θα ΄ήταν να διατεθούν στο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων ή στο αναπτυξιακό νόμο.
Τα ίδια ερωτήματα ισχύουν για κάθε πλευρά της πολιτικής. Η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία είναι «κρατιστική», «υπέρ τη ιδιωτικής οικονομίας ή του σχεδιασμού»; Κυρίως όμως «γιατί» είναι το ένα και όχι το άλλο; Το «γιατί» σημαίνει «ποιές αξίες». Δεν είναι απλά θέμα «ορθολογισμού» όπως θα έλεγε το άχρωμο Ποτάμι. Οι φιλελεύθεροι έχουν συγκεκριμένο αξιακό υπόβαθρο. Οι αριστεροί επίσης. Οι σοσιαλδημοκράτες, ποιο έχουν; Και πως το μετουσιώνουν σε πολιτική.
Ο ισχυρισμος ότι η χώρα χρειάζεται την κεντροαριστερά γιατί δεν εκπληρώνονται οι ανάγκες της χώρας από τους άλλους, δεν λέει απολύτως τίποτε. Είναι ένας κυκλικός ισχυρισμός άνευ περιεχομένου. Η χώρα θα χρειάζεται τη κεντροαριστερά αν αυτή κρίνει το παρελθόν, προσφέρει νέες αξίες, τις μετουσιώσει σε πολιτικές και αυτές οι πολιτικές είναι ικανές να βγάλουν τη χώρα από τη κρίση και την οδηγήσουν σε πορεία που θα ανατρέψει τα δεδομένα.
Η πολιτική επαναλαμβάνω είναι φιλοσοφία στη πράξη. Πρέπει να υπάρχει η φιλοσοφία, και πρέπει να υπάρχει η πράξη. Αυτά κρίνουν αν είμαστε χρήσιμοι.