Είναι σχεδόν πανθομολογούμενο ότι στο διήμερο που διοργάνωσε το ΙΣΤΑΜΕ η ομιλία του Κώστα Σημίτη έκλεψε τις πολιτικές εντυπώσεις. Ηταν μια αριστερή ομιλία ενός αριστερού πολιτικού, όπως τέτοια ήταν και η περίφημη ομιλία του στο Συνέδριο του Συνασπισμού το 1996.
Ο Σημίτης είναι από καταγωγή, συγκρότηση και κουλτούρα αριστερός. Ενας πολύ πιο αριστερός πολιτικός από όλους όσοι ομνύουν καθημερινά στον λαό και εννοούν συγκεκριμένα συντεχνιακά συμφέροντα, όσοι θεωρούν ότι αριστερό είναι να μην αλλάζει τίποτα, όσοι πιστεύουν ότι κράτος πρόνοιας σημαίνει προστασία επαγγελματικών θέσεων και όχι παροχή υπηρεσιών και, τέλος, όσοι θεωρούν ότι προάσπιση των δημόσιων αγαθών σημαίνει και κρατική παραγωγή τους. Από την άλλη, είναι αριστερός και σε αντιδιαστολή με αυτούς που θεωρούν ότι η πολιτική – και μάλιστα η αριστερή πολιτική – παράγεται σε «κλειστά δωμάτια» ή καφετέριες, όπου απουσιάζουν οι λαϊκές αγωνίες. Γιατί δυστυχώς κάποιοι -νεόκοποι, μεταφερόμενοι υποστηρικτές της Σοσιαλδημοκρατίας και του Φιλελευθερισμού – «μοστράρουν» ως κεντροαριστερή πλατφόρμα τη θεοποίηση της αγοράς.
Αριστερή πολιτική είναι όχι μόνο να φαίνεσαι, αλλά και να είσαι αυτό που λες. Είναι να βλέπεις την πολιτική ως «πάλη για πεποιθήσεις» και όχι ως μοίρασμα θέσεων. Οχι τυχαία, πολλές φορές ο Σημίτης θυσίασε τη δική του θέση υπέρ των πεποιθήσεών του. Εξάλλου, όπως υποστηρίζει ο γραμματέας του ΠΑΣΟΚ Νίκος Ανδρουλάκης, ο Σημίτης είναι από τους λίγους ευρωπαίους πρωθυπουργούς της περιόδου εισόδου του ευρώ που δεν τον παρέσυραν στη δούλεψή τους οι σειρήνες της αγοράς. Δεν είναι όμως ένας πολιτικός της πεποίθησης, αλλά ένας πολιτικός που την πεποίθησή του την εφαρμόζει μόνο όταν αυτή διαπερνάται από το κύρος της ευθύνης.
Τότε γιατί δεν είναι ο πιο δημοφιλής πολιτικός στη χώρα; Θα αφήσω εδώ κατά μέρος το γεγονός ότι πολλά στοιχεία της πολιτικής που προσπάθησε να εφαρμόσει υπονομεύτηκαν από άλλες θεμιτές αντιλήψεις μέσα στο κόμμα του για το τι είναι αριστερό. Αναφέρομαι σε αντιλήψεις και όχι σε «σκοτεινά συμφέροντα». Η επίκληση αποκλειστικά και μόνο «σκοτεινών κύκλων» για την ερμηνεία πολιτικών συμπεριφορών – όπως έκανε το ΠΑΣΟΚ της περιόδου 2004-2012 – είναι μια καθαρά ηθικολογική στάση, η οποία κρίνει πολιτικές πρακτικές με συνωμοσιολογικές φόρμουλες.
Θα μείνω μόνο σε δύο αιτίες. Η πρώτη αφορά το γεγονός πως η πολιτική που εφάρμοσε τα χρόνια της διακυβέρνησής του ήταν μια πολιτική μακροπρόθεσμων στόχων. Για να έχει αποκτήσει διάρκεια και αναγνώριση θα έπρεπε, αν όχι να συνεχιστεί από τους διαδόχους του, τουλάχιστον να μη αλλάξει ριζικά. Και όλοι ξέρουμε την καταστροφική πολιτική που ασκήθηκε την πενταετία 2004-2009.
Η δεύτερη αιτία ήταν ότι το κόμμα του όχι μόνο δεν ανέδειξε τις επιτυχίες της οκταετίας Σημίτη, αλλά αν δεν τις υπονόμευσε ιδεολογικά και πολιτικά – προσωπικά πιστεύω ότι αυτό ακριβώς έκανε – τουλάχιστον αδιαφόρησε για την προβολή τους. Να μη μιλήσουμε για τη διαγραφή του, την οποία μόνο ελάχιστοι ευπατρίδες της πολιτικής, όπως ο Αλέκος Παπαδόπουλος, κατήγγειλαν. Αφού όμως το ΠΑΣΟΚ δεν υπερασπίστηκε το έργο του – με τα αναπόφευκτα κενά κάθε διακυβέρνησης – άφησε τον δρόμο ελεύθερο να επικρατήσει η αντίληψη που θεωρούσε ότι η πενταετία Καραμανλή ήταν απλώς μια συνέχεια της οκταετίας Σημίτη.
Ο Σημίτης δεν ζήτησε πρώτα να αυτοδιαλυθούν τα κόμματα και μετά να συγκροτηθεί ο σοσιαλδημοκρατικός πόλος. Πρότεινε, αν η ερμηνεία μου είναι ορθή, το ανάποδο. Οταν συγκροτηθεί ο νέος σοσιαλδημοκρατικός πόλος να αυτοδιαλυθούν τα σημερινά κεντροαριστερά κόμματα. Το νέο κόμμα δεν θα είναι η ανασυγκρότηση των παλαιών αλλά η υπέρβασή τους. Ζήτησε να γίνουν όλα από την αρχή, όπως και το 1974. Εξού οι ιδιαίτερα κριτικές αναφορές του στον αριστερό κομφορμισμό της ΔΗΜΑΡ και οι δηκτικές επισημάνσεις του για τις εξελίξεις στο ΠΑΣΟΚ. Οποιος δεν το κατάλαβε έτσι μάλλον δεν κατανοεί την πολιτικότητα του λόγου του Σημίτη.
Κυρίως όμως αυτή η διαδικασία πρέπει να αφορά μια προσπάθεια συγκρότησης της Κεντροαριστεράς από τα κάτω, όχι συγκόλληση σοβαρών επιστημόνων με δοτούς μικροναπολέοντες και με την κοινωνία των πολιτών απούσα. Γιατί, όπως είπε στην ομιλία του ο Κώστας Σημίτης, «η υποτίμηση των πολιτών υποτιμά τη χώρα». Και αυτό το λέει ένας άνθρωπος που δεινοπάθησε από αριστερούς και δεξιούς λαϊκιστές.