Άλλο ένα καρφί στο φέρετρο όσων ισχυρίζονται ότι ακόμα και η κρίση αδυνατεί να αλλάξει τη σχέση οικονομίας-πολιτικής και να ανασχέσει το θρίαμβο της πρώτης: Μετά την εφαρμογή στις ΗΠΑ και τις εξαγγελίες σε Μεγάλη Βρετανία και Ευρωπαϊκή Ένωση, να που και η Γαλλία ξεκίνησε να συζητά και πρόκειται σύντομα να ψηφίσει ένα νόμο για το διαχωρισμό των κερδοσκοπικών από τις πιστωτικές δραστηριότητες των τραπεζών. Δεν ξέρω πόσο «Αριστερό» είναι το μέτρο (οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και πολύ περισσότερο της Μεγάλης Βρετανίας δύσκολα μπορούν να κατηγορηθούν για αριστερισμό), ξέρω όμως ότι δεν αρέσει ούτε στους Δεξιούς ούτε στους τραπεζίτες. Και αυτό ασφαλώς κάτι λέει.
Από τα διεθνή συστήματα που εφαρμόστηκαν ή προτείνονται διεθνώς, ο απόλυτος διαχωρισμός (άλλο τράπεζα, άλλο επενδυτικός οίκος – hedge fund) δεν χρησιμοποιείται μετά τον περίφημο νόμο Γκλας – Στίγκαλ, που η αμερικανική Βουλή είχε ψηφίσει το 1933 (επί του Δημοκρατικού Προέδρου Ρούζβελτ) και καταργήσει το 1999 (επί του επίσης Δημοκρατικού Μπιλ Κλίντον). Πιο κοντά σε αυτό το σχήμα βρίσκεται η «πρόταση Βίκερς» στη Μεγάλη Βρετανία (που συμφωνήθηκε από την κυβέρνηση αλλά θα τεθεί σε εφαρμογή το 2019…): διαχωρισμός λειτουργιών, αλλά όχι αυτόματος και υπό προϋποθέσεις. Η πρόσφατη αμερικανική ρύθμιση («κανόνας Βόλκερ», που τέθηκε σε εφαρμογή το 2012 και βρίσκεται εντός του νόμου-παλίμψηστου Ντοντ-Φρανκ), απαγορεύει στις τράπεζες να συμμετέχουν με παραπάνω από 3% του ενεργητικού τους σε επενδυτικούς οίκους ή σε κερδοσκοπικές δραστηριότητες. Η περσινή «Έκθεση Λίικανεν», από το όνομα του Φιλανδού κεντρικού τραπεζίτη που ανέλαβε να σκεφτεί και να προτείνει μεταρρυθμίσεις σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, προωθεί ένα σχήμα μερικού «διαχωρισμού χωρίς διάσπαση» (ringfencing): αν μια τράπεζα κάνει πάνω από ένα (υψηλό) ποσό κερδοσκοπικές επενδύσεις, αυτές πρέπει να εκτελούνται από ειδικό φορέα εντός του τραπεζικού ομίλου. Από αυτό το μοντέλο εμπνέεται και η πρόσφατη γαλλική πρωτοβουλία, την οποία αρκετοί κατηγόρησαν ως όχι πολύ τολμηρή, αφού δεν εισάγει τον απόλυτο και πλήρη διαχωρισμό.
Όπως και στις ΗΠΑ χτες και στην ΕΕ αύριο, μπορεί πράγματι η κρίση να μην γεννά (ακόμα;) ένα νέο «νιού ντιλ», συντελεί όμως, σταδιακά και με κόπο, σε κρίσιμες ρυθμίσεις στον σχεδόν ανέλεγκτο ως τώρα χρηματοπιστωτικό τομέα. Μπορεί να μην μειώνεται αναγκαστικά η κερδοσκοπία (αυτό που λέμε «κερδοσκοπία», θα σας πουν οι οικονομολόγοι, πρώτον είναι, υπό όρους, νόμιμο και δεύτερον γεννά ρευστότητα), όμως προστατεύονται τουλάχιστον τα χρήματα των καταθετών από τέτοιου είδους δραστηριότητες των τραπεζών. Δεν είναι λίγο. Πόσο μάλλον που, στην περίπτωση της Γαλλίας, προτείνεται και μια πραγματικά πρωτοποριακή ρύθμιση, που αν υλοποιηθεί, αλλάζει έστω και συμβολικά, τα δεδομένα του τραπεζικού παιχνιδιού: Ακολουθώντας μια διεκδίκηση πολλών μη κυβερνητικών οργανώσεων, αλλά και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, εισάγεται υποχρέωση για τις γαλλικές τράπεζες να ανακοινώνουν τα μεγέθη και τα είδη των εργασιών τους, όπου και αν διεξάγονται, δηλαδή ακόμα και στους λεγόμενους «φορολογικούς παραδείσους». Αν ο κανόνας μείνει να αφορά μόνο τη Γαλλία, θα τιμήσει ασφαλώς τη δημοκρατία της (και μια ακόμα από τις προεκλογικές υποσχέσεις του Φρανσουά Ολάντ), ζημιώνοντας παράλληλα τις τράπεζές της μέσα στο διεθνή ανταγωνισμό. Αν όμως γίνει παράδειγμα προς μίμηση και για άλλους, τα πράγματα μπορεί να αλλάξουν σοβαρά. Και να ωθήσουν σε μια σειρά άλλες, ήδη υπό συζήτηση μεταρρυθμίσεις στον τρόπο αντιμετώπισης τραπεζών, κεφαλαιαγορών, οίκων αξιολόγησης, φορολόγησης χρηματοπιστωτικών δραστηριοτήτων.
Μικρά βήματα, ίσως. Μέσα στον καπιταλισμό, σίγουρα. Αλλά μειώνοντας τις ασυδοσίες, τις υπερβολές και την αίσθηση του ότι βρίσκεται υπεράνω κανόνων. Είναι κι αυτός ένας αγώνας που αξίζουν να δώσουν οι προοδευτικές δυνάμεις.