«Ως καλλιτέχνης, αισθάνομαι ότι πρέπει να δοκιμάζουμε πολλά πράγματα. Πάνω απ’ όλα, πρέπει να τολμάμε να αποτυγχάνουμε».
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ, στις 9 Δεκεμβρίου 1929, γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη, από γονείς έλληνες μετανάστες, ο John Cassavetes. Ηθοποιός, σκηνοθέτης και σεναριογράφος, χρησιμοποίησε τα έσοδά του από το Holywood και την τηλεόραση για να χρηματοδοτήσει τις ταινίες του. Εμβληματική φυσιογνωμία του αμερικάνικου ανεξάρτητου κινηματογράφου, ο Cassavetes προτιμούσε να γυρίζει τις ταινίες του με την κάμερα στο χέρι και με γενικό φωτισμό, άφηνε τους ηθοποιούς του να προσαρμόζουν τους διαλόγους και να προσθαφαιρούν στοιχεία στους χαρακτήρες (παρ’ όλο που τα σενάριά του ήταν πλήρη και λεπτομερή) και προτιμούσε τους ηθοποιούς που δεν φοβούνται να τσαλακωθούν, γι’ αυτό και δεν συνεργάστηκε με φίρμες, εκτός από τη γυναίκα του, Gena Rowlands, και τον Ben Gazzara. Η Diane Dorr-Dorynek, φίλη και βιογράφος του Charles Mingus, με τον οποίον ο Cassavetes συνεργάστηκε για τη μουσική της ταινίας Shadows (1959), παραλληλίζει τη σκηνοθετική του μέθοδο με την τζαζ: «το σενάριο αποτελούσε τον σκελετό γύρω από τον οποίο οι ηθοποιοί ήταν ελεύθεροι να αλλάζουν τις ατάκες και να αυτοσχεδιάζουν, ανάλογα με τις αντιδράσεις τους στην κατάσταση και στη στιγμή, κι έτσι η κάθε σκηνή έβγαινε ελαφρώς διαφορετική, κάθε φορά που την έπαιζαν. Έτσι δουλεύει κι ο μουσικός της τζαζ, που χρησιμοποιεί έναν μουσικό σκελετό και δημιουργεί γύρω του, χτίζοντας ένα μουσικό σύνολο που συνδέεται με μια στιγμή στον χρόνο, ακούγοντας τους υπόλοιπους μουσικούς και αλληλεπιδρώντας μαζί τους». Αντισυμβατικός ήταν ο Cassavetes και στην παραγωγή των ταινιών του και προτιμούσε να συνεργάζεται με φίλους και γνωστούς, οι οποίοι έπαιρναν πολύ μικρή αμοιβή στα γυρίσματα αλλά συμμετείχαν στα κέρδη. Πέθανε το 1989 πριν κλείσει τα εξήντα, από κίρρωση του ήπατος.
Ο Cassavetes μέσα από ντοκιμαντέρ
Cineastes de notre temps — John Cassavetes (1969)
Η παραγωγή αυτή αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο, γυρισμένο το 1965 βρίσκει τον Cassavetes να μοντάρει την ταινία του Faces («Πρόσωπα»), να διηγείται την δυσάρεστη εμπειρία του από το Χόλιγουντ και την ικανοποίησή του για τη δουλειά που είχε κάνει στην ταινία αυτή που βρισκόταν τότε στα τελικά στάδια της παραγωγής της. Το δεύτερο μέρος, γυρισμένο το 1968, παρουσιάζει έναν πιο κατασταλαγμένο Cassavetes, καθώς η επιτυχία του Faces του έχει πλέον αποκαλύψει την κατεύθυνση θα ακολουθήσει.
I’M ALMOST NOT CRAZY
Το ντοκιμαντέρ παρακολουθεί τον Cassavetes στο σετ της προτελευταίας ταινίας του Love Streams («Ερωτική Θύελλα»). «Κάνουμε μια ταινία για την εσωτερική μας ζωή», ακούμε τον Cassavetes να λέει. «Και κανείς δεν πιστεύει σοβαρά πως μπορεί να γίνει ταινία. Ούτε καν εγώ. Ούτε εγώ το πιστεύω —αλλά τι στο διάολο». Μετά τον βλέπουμε επί το έργο την τελευταία μέρα των γυρισμάτων της ταινίας και μας λέει πως το μοναδικό θέμα της είναι η αναζήτηση του έρωτα. Η Gena Rowlands, σύζυγος του Cassavetes και πρωταγωνίστρια στις περισσότερες ταινίες του, καταθέτει πως ο σύζυγός της έχει μία ιδιαίτερη σχέση με τους κινηματογραφικούς χαρακτήρες που είναι οριακά τρελοί. «Σιχαίνομαι τις ψυχαγωγικές ταινίες», παραδέχεται εκείνος και υποστηρίζει ότι οι περισσότερες είναι φαιδρές ενώ αργότερα στο ντοκιμαντέρ παρατηρεί πως πολλοί μπορεί να μισούν τον ίδιο αλλά θυμούνται πάντοτε τις ταινίες του. Παρακολουθούμε το γύρισμα μιας σκηνής με την Rowlads που προστίθεται στο σενάριο αυτοσχεδιαστικά, την τελευταία στιγμή. O Cassavetes αναφέρεται στη γυναίκα του αποκαλώντας την «απολύτως κλειστή» και εκείνη με τη σειρά της λέει για εκείνον πως είναι «φοβερά μυστηριώδης». Παίζοντας τάβλι ο σκηνοθέτης λογομαχεί με τον αντίπαλο του και αποκαλεί τον Σωκράτη «κόπανο». Μέλη του συνεργείου μιλάνε στην κάμερα για εκείνον. Ο συμπαραγωγός της ταινίας, Menahem Golan, τον αποκαλεί τον αμερικανό Ingmar Bergman. Ο Ted Allan, ο οποίος υπογράφει μαζί του το σενάριο, αποκαλύπτει ένα περιστατικό ενδεικτικό της ψυχοσύνθεσης του Cassavetes: Σε δοκιμαστική προβολή της ταινίας του Opening Night («Νύχτα Πρεμιέρας») ο Cassavetes ενοχλήθηκε τόσο από το ότι το κοινό τον χειροκροτούσε μετά το τέλος της ταινίας όρθιο που μοντάρησε από την αρχή την τελευταία μισή ώρα της ταινίας για να την κάνει λιγότερο ευχάριστη. Μια συμπαραγωγός τον αποκαλεί «εντελώς απρόβλεπτο» και «κακό σπυρί».
The Making of Husbands (1971)
Μια σπάνια ματιά στα παρασκήνια των γυρισμάτων της πρώτης ταινίας μεγάλου προϋπολογισμού του Cassavetes, Husbands («Σύζυγοι»). Συμπεριλαμβάνει πολλές σκηνές που κόπηκαν στο μοντάζ της ταινίας. Μεγάλο ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει το να παρακολουθεί κανείς τον Cassavetes, τον Peter Falk και τον Ben Bazzara να κάθονται γύρω από ένα τραπέζι και να ρίχνουν ιδέες, να χωρατεύουν, να τραγουδούν. Κακή ποιότητα εικόνας μεν αλλά όλα όσα πρέπει να δει κανείς τα βλέπει και απολαμβάνει τον τρόπο που δουλεύουν και αυτοσχεδιάζουν στις σκηνές τους οι τρεις πρωταγωνιστές.
