«Μπορώ, γιατί θέλω,

όταν πρέπει»

Ιμάνουελ Καντ

Ο Ολι Ρεν προειδοποίησε πρόσφατα την ευρωζώνη να μη βιαστεί να επεκταθεί. Τρεις χώρες είναι υποψήφιες ως νέα μέλη. Η Λετονία, η Λιθουανία και η Πολωνία. Σημειώνουμε ότι η Λετονία, που βρίσκεται σε πτωχευτική κατάσταση, προτίμησε να επιλέξει την εσωτερική υποτίμηση, ως εργαλείο ανταγωνιστικότητας, παρά την υποτίμηση του νομίσματός της. Κι αυτό γιατί θεωρεί την ένταξή της στην ευρωζώνη εθνική επιλογή, με όποιες θυσίες συνεπάγεται η εσωτερική υποτίμηση, προκειμένου να εισέλθει στην «ασφάλεια» του κοινού νομίσματος, παρά τους τριγμούς του. Στις ίδιες δηλώσεις του ο ευρωπαίος επίτροπος προσέθεσε ότι ήταν λάθος η ένταξη της Ελλάδας στην ευρωζώνη, χωρίς να εξηγήσει τους λόγους της άποψής του.

Το γιατί, μπορούμε να πούμε ότι το περιγράφει ο γνωστός καθηγητής του Χάρβαρντ, Κένεθ Ρόγκοφ, σε πρόσφατο πυκνό άρθρο του (A Centerless Euro Cannot Hold) – τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την ευρωζώνη ως σύστημα.

Η ευρωζώνη, κατ’ αυτόν, αποτελεί σύστημα που δεν έχει μηχανισμούς εξισορρόπησης για τις περιπτώσεις κρίσης. Για παράδειγμα, δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει τον μηχανισμό της υποτίμησης του νομίσματος για ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας, χωρίς την οποία δεν υπάρχει ανάπτυξη και, συνεπώς, η κρίση βαθαίνει. Ενας άλλος μηχανισμός που δεν λειτουργεί είναι η «μεταφορά κεφαλαίων» από τις ευημερούσες περιοχές στις καχεκτικές. Αυτό δηλαδή που συμβαίνει στις ΗΠΑ, όταν μέρος των φόρων που εισπράττει π.χ. η Ομοσπονδία στο Τέξας κατευθύνεται σε πολιτείες με οικονομικά προβλήματα. Ακόμη και εντός της Ευρώπης, στη Γερμανία και στο Βέλγιο, ομοσπονδιακά κράτη και τα δυο, γίνεται μεταφορά πόρων από τις πλούσιες στις φτωχότερες ομόσπονδες περιοχές. Επίσης επισημαίνει ότι σε μια οικονομική ένωση δεν αρκεί να υπάρχει μηχανισμός «τελευταίου δανειστή» για τη διάσωση των τραπεζών, ρόλο που έχει αναλάβει η ΕΚΤ, αλλά επιβάλλεται να οργανωθεί και μηχανισμός αντίστοιχος για την αντιμετώπιση της πτώχευσης κρατών-μελών της οικονομικής ένωσης. Κάτι που απαγορεύεται από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ.

Κατά τον καθηγητή πάντα, αν δεν προχωρήσει στην οικονομική της διακυβέρνηση ενσωματώνοντας τους εξισορροπητικούς μηχανισμούς και την πολιτική για τη νομιμοποίησή τους, η ευρωζώνη θα διαλυθεί την επόμενη δεκαετία ή θα παραμείνει μια ένωση μικρότερη, πάντα υπό την προϋπόθεση ότι θα προχωρήσει στην οικονομική και πολιτική της ομοσπονδιοποίηση.

Αντιλαμβάνομαι από τις θέσεις των περισσότερων κομμάτων μας ενόψει εκλογών ότι η παραμονή μας στο ευρώ εξακολουθεί να είναι η πρώτη επιλογή. Οπως και στον λαό, με βάση τις δημοσκοπήσεις. Ωστόσο αυτό δεν αρκεί. Πιστεύω ότι πρέπει να δοθεί αναλυτικά απάντηση στα τρία ερωτήματα που προκύπτουν από τις δηλώσεις του Ρεν και το κείμενο του Ρόγκοφ.

1. Ηταν λάθος η είσοδος της Ελλάδας στο ευρώ ή όχι – και, κυρίως, γιατί; Κάποιοι θεωρούν ότι η Ελλάδα δεν συνέχισε τις προενταξιακές της προσπάθειες, περιοριζόμενη στη δημοσιονομική πτυχή την οποία και εγκατέλειψε κάποια στιγμή. Αλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι δεν είχαμε τις απαραίτητες δομές για να αντέξουμε το ισχυρό νόμισμα.

2. Πρέπει η Ελλάδα να συνεχίσει τις αιματηρές και καταθλιπτικές της προσπάθειες, όπως κάνει μέχρι τώρα, με βάση την εσωτερική υποτίμηση, ή να προτιμήσει την έξοδο; Να γίνει, με λίγα λόγια, Λετονία ή Αργεντινή;

3. Θα μπορέσει η ευρωζώνη να μετασχηματιστεί σε χώρο ενιαίου νομίσματος σύμφωνα με τους οικονομικούς κανόνες ή θα διαλυθεί; Ή θα προκύψει μια άλλη ευρωζώνη με τους απαραίτητους εξισορροπητικούς μηχανισμούς, αλλά λιγότερα μέλη; Και πώς αντιλαμβάνονται οι Ελληνες μια τέτοια εξέλιξη για τη χώρα και την οικονομία της;

Θα πείτε, τέτοια ζητήματα παραμονές εκλογών δεν μπορούν να απασχολήσουν στα σοβαρά τους εκλογικούς μηχανισμούς. Πιστεύω ότι η απάντηση, και μάλιστα διεξοδική, στα πιο πάνω ερωτήματα είναι και ένα είδος τεστ για τα επιτελεία των κομμάτων (αν διαθέτουν) σε θέματα που θα έχουν συνέπειες για τη μετά τις εκλογές κατάσταση και τις τυχόν συνεργασίες μεταξύ τους.

Είναι γνωστό ότι η εκ των υστέρων ανάλυση των κρίσεων είναι σχετικά απλή. Αυτό που είναι δύσκολο είναι η πρόβλεψη. Γιατί η «τύφλωση μπροστά στην καταστροφή» διέπει την ανθρώπινη συμπεριφορά κατά πολλούς, όπως ισχυριζόταν ο οικονομολόγος Χ. Μίνσκι. Ετσι, το να εκτιμήσουμε το αν ήταν λάθος ή όχι η ένταξη στο ευρώ, δεδομένης της ιδιαιτερότητας κάθε χώρας, είναι μια απαραίτητη άσκηση κατανόησης για να μπορέσουμε να προβλέψουμε τι μας επιφυλάσσει το μέλλον. Και με αυτή την έννοια, να κρίνουμε αν οι προτεινόμενες λύσεις από τα κόμματα είναι εθνικά συμφέρουσες και ρεαλιστικές ή όχι. Ωστόσο, στον προεκλογικό διάλογο παρατηρούμε ότι δίνονται κάποιες απαντήσεις στα δυο τελευταία ερωτήματα, αλλά δεν γίνεται συζήτηση για το πρώτο. Αν η ένταξή μας χειροκροτήθηκε από όλα τα κόμματα (εκτός ενός) την εποχή εκείνη, δεν είναι λόγος να αποφύγουμε την εκ των υστέρων απάντησή μας για την τότε επιλογή. Γιατί έτσι παραλείπουμε την ανάλυση της δικής μας κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ιδιαιτερότητας.