Η συζήτηση ήταν από αυτές που γίνονται στα οικογενειακά εορταστικά τραπέζια σε διάθεση ανάλαφρη και το ερώτημα απλό όσο και αντιεπιστημονικό: ήταν αριστερός επαναστάτης ο Ιησούς; Αφορμή η ιστορία που διηγήθηκε ένας εκ των συνδαιτυμόνων για έναν δομινικανό κληρικό, τον Bartolome de Las Casas, ισπανό αποικιοκράτη του 15ου αιώνα, ο οποίος αποποιήθηκε των προνομίων του και εξελίχθηκε σε έναν από τους πρώτους υπερασπιστές των δικαιωμάτων των ιθαγενών. Η περίπτωσή του δεν ήταν η μοναδική, πολλοί κληρικοί είχαν συγκρουστεί με τις αποικιακές αρχές προστατεύοντας τους Ινδιάνους. Στον κινηματογράφο ένα κεφάλαιο αυτής της ιστορίας το είχαμε δει στο εξαιρετικό φιλμ «The mission» με τον Ντε Νίρο.   

Τα επιχειρήματα ισχυρά και από τις δύο πλευρές καθότι, ως γνωστόν, ο «ζητήσας εύρει» και η χριστιανική θρησκεία, όπως κάθε κοσμοθεωρία με ιστορία χιλιετιών, επιτρέπει διαμετρικά αντίθετες ερμηνείες. Από την πλήρη υποταγή στην κοσμική εξουσία της ρήσης «τα του Καίσαρος τω Καίσαρι» ως τον πασιφισμό του αν σε χαστουκίσει κάποιος στο μάγουλο,  «στρέψον αυτώ και την άλλην». Και από την επίθεση στην ανισότητα καθότι είναι πιο εύκολο να περάσει καμήλα από την τρύπα βελόνας «ή πλούσιον εις την βασιλείαν του Θεού εισελθείν» ως τον ριζοσπαστισμό του «ουκ ήλθον βαλείν ειρήνην αλλά μάχαιραν». Αυτή η τελευταία  διατύπωση μάλιστα χρησιμοποιήθηκε διαχρονικά για να δικαιολογήσει τη χριστιανική βία, πρόσφατα μάλιστα για τις φονικές επιθέσεις φανατικών κατά των κλινικών που κάνουν αμβλώσεις στις ΗΠΑ. Ρήσεις οι οποίες για την εποχή τους, ακόμα και για σήμερα ίσως, ήταν πράγματι επαναστατικές, όπως η διατύπωση του Αποστόλου Παύλου προς Γαλάτες «ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην, ουκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος, ουκ ένι άρσεν και θήλυ, πάντες γαρ υμείς είς έστε εν Χριστώ Ιησού». Πόσο πιο περιεκτικά μπορεί να μιλήσει κανείς για την ισότητα; Ο οποίος Παύλος βέβαια εννοούσε την πνευματική ισότητα καθότι σε άλλες επιστολές συνιστά στους δούλους υπακοή στους αφέντες τους. Άλλωστε για τους πρώτους Χριστιανούς τα κοσμικά ζητήματα είχαν δευτερεύουσα σημασία καθότι περίμεναν οσονούπω και με απόλυτη βεβαιότητα τη Δευτέρα Παρουσία. Ορισμένοι παρομοιάζουν μάλιστα αυτή τη βεβαιότητα με την εξίσου βέβαιη πρόβλεψη του «επιστημονικού σοσιαλισμού» για την πτώση του καπιταλισμού.

Αυτή η αντιφατικότητα διατρέχει όλη την ιστορία του Χριστιανισμού. Ο οποίος βέβαια ανδρώθηκε στις διώξεις και θεωρεί πολύτιμη παρακαταθήκη το μαρτυρολόγιό του, οι ειδικοί ωστόσο επιμένουν ότι επικράτησε ως θρησκεία μόνο εκεί που έγινε αποδεκτός από την κοσμική εξουσία. Η Κίνα και η Ιαπωνία είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις αποτυχίας, παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες των ιεραποστόλων, ακριβώς επειδή πολεμήθηκε από την τοπική αριστοκρατία. Η αντιφατικότητα της συνύπαρξης με την εξουσία ωστόσο δεν ήταν θεωρητική, αποτέλεσε τη ζώσα ιστορία του χριστιανισμού, κυρίως στη Δύση. Εκεί είδαμε τα μεγαλύτερα εγκλήματα στο όνομα  της θρησκείας αλλά και τα κινήματα αμφισβήτησης που πυροδότησε, χωρίς τα οποία η ιστορία του Διαφωτισμού είναι ακατανόητη.

Η συζήτηση φυσικά δεν έμεινε στον Χριστιανισμό, επεκτάθηκε και στο Ισλάμ, όπου όμως η άγνοια όλων μας ήταν βροντώδης. Κάποιος ωστόσο θυμήθηκε ένα παλιό κείμενο του νομπελίστα Amartya Sen για τον μουσουλμάνο αυτοκράτορα Akbar ο οποίος προώθησε την ιδέα του θρησκευτικά ουδέτερου κράτους σε μια εποχή που αιρετικές φωνές στην Ευρώπη, όπως του Giordano Bruno, θανατώνονταν στην πυρά. Είχε ξεκινήσει μάλιστα έναν διάλογο με εκπροσώπους όλων των θρησκειών για να διαπιστωθεί ποια ήταν η καλύτερη! Η περίπτωσή του βέβαια, τόσο διαφορετική από τον φανατισμό των ημερών, θεωρήθηκε σαν μια απόδειξη ότι και στο Ισλάμ οι ίδιες αντιφάσεις καραδοκούν. Όπως συμβαίνει με όλες τις θρησκείες, δεν είναι το γράμμα της πίστης αλλά η ερμηνεία που μετρά. Κι έχουν εκδηλωθεί και στον μουσουλμανικό κόσμο κινήματα εκσυγχρονισμού που σήμερα βρίσκονται σε υποχώρηση.

Μπροστά στην αμηχανία μας να συνεχίσουμε τη συζήτηση με επιχειρήματα, λόγω άγνοιας, κατέβασα από την βιβλιοθήκη τη μελέτη για το Ισλάμ του Αρχιεπισκόπου Αλβανίας Αναστάσιου. Το είχα διαβάσει αποσπασματικά αλλά μου είχε κάνει εντύπωση η τελευταία παράγραφος: «Από όλες τις ζώσες θρησκείες, το Ισλάμ βρίσκεται πλησιέστερα -τόσο γεωγραφικά όσο και πνευματικά- προς τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό». Παρά τις διαφορές «στεκόμαστε εν πολλοίς πάνω σε κοινό πολιτισμικό και θρησκευτικό έδαφος και η ουσιαστικότερη αλληλοκατανόηση του πνευματικού πλούτου των δύο κόσμων αποτελεί αμοιβαίο χρέος-μεστό προσδοκίας». Είχαμε φτάσει στο γλυκό και είπαμε να αλλάξουμε θέμα, ποιος επιτέλους θα είναι ο νέος πρόεδρος της Δημοκρατίας; Βαρεθήκαμε όμως.