Στην Ιταλία, ο τελευταίος χρόνος σημαδεύτηκε από την μετεωρική άνοδο λαϊκιστικών κινημάτων που δεν μπορούν να τοποθετηθούν στο παραδοσιακό άξονα δεξιάς-αριστεράς. Ενώ βρισκόμαστε επί θύραις μιας εθνικής εκλογικής αναμέτρησης το κεντροδεξιό κόμμα του Σίλβιο Μπερλουσκόνι (Silvio Berlusconi) απειλείται με πολυδιάσπαση κι έρχεται τρίτο στις δημοσκοπήσεις, πίσω από το κεντροαριστερό «δημοκρατικό κόμμα» (PD) και το λαϊκιστικό «κίνημα των πέντε αστέρων» (M5S).
.
.
Αξίζει να σταθούμε στο M5S, διότι η άνοδός του λέει πολλά για την αδυναμία των παραδοσιακών κομματικών δομών και τον ξεπερασμένο τρόπο της πολιτικής τους λειτουργίας. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα του «κινήματος» βρίσκεται στο ευρύ δίκτυο των αυθορμήτως κινητοποιούμενων και ενδιαφερομένων πολιτών που, στην σκιά του προβεβλημένου Μπέπε Γκρίλο (Beppe Grillo), κέρδισε πλατιά υποστήριξη, προωθώντας την άμεση δημοκρατία, τις διαδικτυακές διαδικασίες, την οικολογία και το τέλος των «επαγγελματιών πολιτικών».
.
.
Το ενδιαφέρον είναι πως ο βασικός όγκος της υποστήριξης προς το κίνημα του Γκρίλο δεν φαίνεται να προέρχεται από τους απολιτικούς ψηφοφόρους που συνήθως απείχαν στις εκλογές, ούτε από εκλογείς που αποδεσμεύονται από τον Μπερλουσκόνι. Αντιθέτως, σύμφωνα με μια έρευνα που εξέδωσε το «ινστιτούτο Κατένεο» η πλειοψηφία των οπαδών του προέρχεται από Ιταλούς που άλλοτε υποστήριζαν κεντροαριστερά κόμματα, έστω χωρίς πολύ ενθουσιασμό. Τα κόμματα αριστερότερα του PD, που σαρώθηκαν στις εκλογές του 2008, έκτοτε δεν αποκατέστησαν την αξιοπιστία τους και συνολικά κυμαίνονται σήμερα περί το 6%. Η σημαντικότερη εξέλιξη στο ιταλικό κομματικό σύστημα είναι πως η μεγάλη πλειοψηφία του λαϊκού εκλογικού σώματος απλά ξεπέρασε τον έρωτά του με τον Μπερλουσκόνι και απογοητευμένο σταμάτησε να πηγαίνει στις κάλπες ή να απαντάει στις δημοσκοπήσεις. Το φαινόμενο αυτό αποτυπώθηκε στις πρόσφατες εκλογές στην Σικελία, όπου η συμμετοχή έφτασε στα ιστορικά χαμηλά επίπεδα του 47%.
.
.
Το «κίνημα των πέντε αστέρων» είναι αντι-πολιτικό στον πυρήνα του, αλλά -κι αυτό είναι σημαντικό- δεν είναι αντιδημοκρατικό per se (αν και είναι ανησυχητικός ο προσωποπαγής του χαρακτήρας). Αντλεί την ελκυστικότητά του από ορισμένες παραδοχές: πως ο καθημερινός άνθρωπος μπορεί να τα καταφέρει καλύτερα από την διεφθαρμένη πολιτική τάξη και πως μόνο η διαβούλευση μέσω διαδικτύου είναι αυθεντικά δημοκρατική. Για τους οπαδούς του, κάθε οργανωμένη πολιτική δομή είναι εξίσου διεφθαρμένη. Το κίνημα επέλεξε τους υποψηφίους βουλευτές του μέσω μιας διαδικτυακής ψηφοφορίας μεταξύ των 35,000 μελών του στην οποία απαγορευόταν κάθε ατομική προεκλογική προβολή. Μπορεί άρα να ειπωθεί πως από ιδεολογικής απόψεως το κίνημα πρεσβεύει έναν συνδυασμό της αναζήτησης διαφάνειας με μια σειρά οικονομικών προτάσεων που είναι πράγματι εξωπραγματικές και καταστροφικές.
.
.
Αυτό που είναι σαφές είναι πως σε ολόκληρη την χώρα υπάρχει μια πραγματική ζήτηση για νέες μορφές πολιτικής και συμμετοχής, την οποία τα παραδοσιακά κόμματα αποδείχθηκαν ανίκανα να την ικανοποιήσουν επί σειρά ετών. Η τελευταία προσπάθεια του Μπερλουσκόνι να επιβιώσει μετατρέποντας το κόμμα του σε κίνημα κατά της φορολόγησης ήταν εμφανώς άπελπις. Από την άλλη, το PD κατάφερε να κινητοποιήσει σχεδόν 3 εκατομμύρια πολίτες στην εσωκομματική εκλογή για επιλογή του υποψηφίου πρωθυπουργού της κεντροαριστερής συμμαχίας.Επρόκειτο πράγματι περί αξιοσημείωτου επιτεύγματος, που όμως επισκιάστηκε από το αίσθημα πως αυτή η εκλογή ήταν μια «παραχώρηση» εκ μέρους της κομματικής ηγεσίας και δεν οφειλόταν στην αληθινή και συνειδητή δέσμευση σε μια νέα και πιο ανοικτή πολιτική διαδικασία. Το PD θα έβγαινε κερδισμένο αν ανταγωνιζόταν το M5S στο πεδίο, των διαδικασιών ανοικτής διαβούλευσης και της άμεσης συμμετοχής των πολιτών:
.
.
- .
Πρώτον, μια αληθινά ανοικτή πολιτική διαδικασία απαιτεί πως όλοι οι υποψήφιοι βουλευτές επιλέγονται από προκριματικές εκλογές και όχι από την κομματική ηγεσία.
.
.
- .
Δεύτερον, υπάρχει μεγάλη ανάγκη νέων μορφών συσχέτισης με την κοινωνία των πολιτών εν γένει. Ο νικητής της εσωκομματικής εκλογής Πιερ Λουίτζι Μπερσάνι (Pier Luigi Bersani), έχει ισχυρούς δεσμούς με την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών, τους συνεταιρισμούς, τα συνδικάτα. Επίσης υποστηρίχτηκε από κεντρώα κόμματα και το οικονομικό κατεστημένο.Αλλά είναι σαφές πως για πολλούς συμπατριώτες του αυτό πια δεν αρκεί. Η παραδοχή τουM5S πως το διαδίκτυο θα αντικαταστήσει την αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι στην καλύτερη περίπτωση αφελής, αλλά απηχεί ένα σημαντικό μήνυμα: οι παραδοσιακές μορφές πολιτικής οργάνωσης σβήνουν και τα πολιτικά κόμματα καλούνται να μάθουν να απευθύνονται άμεσα στους μεμονωμένους πολίτες. Ο Μπερλουσκόνι θεμελίωσε την επιτυχία του εδώ και είκοσι χρόνια, αξιοποιώντας την τηλεόραση για να απευθυνθεί άμεσα στους πολίτες. Σήμερα το νέο μέσο λέγεται διαδίκτυο, αλλά η κεντροαριστερά δεν το έχει συνειδητοποιήσει ακόμα. Το M5S δεν απέκτησε την εντυπωσιακή του απήχηση λόγω των θέσεών του για την μετανάστευση, τις συντάξεις ή την φορολογία: η αίσθηση, αν όχι η πραγματικότητα, της προσφοράς μιας ανοικτής διαδικασίας λήψης αποφάσεων ήταν πολύ πιο κρίσιμη για την επιτυχία του από το πολιτικό του περιεχόμενο.
.
.
- .
Τρίτον, κυριαρχεί η αίσθηση πως κάθε είδους κρατική δαπάνη, από εκείνες που πραγματοποιούν οι τοπικές αρχές ως τα μεγάλα έργα αναβάθμισης των υποδομών σαν την ανάπτυξη του σιδηροδρόμου, πάσχουν από αδιαφάνεια και είναι βυθισμένες στην διαφθορά. Αυτό συνεχίζει να ισχύει σε ουκ ολίγες περιπτώσεις. Εξίσου αληθές όμως είναι πως ποτέ ως σήμερα η κυβέρνηση δεν μπήκε στον κόπο να δημοσιεύσει έναν ευανάγνωστο κι από μη ειδήμονες πίνακα του πού πηγαίνουν οι δημόσιες δαπάνες. Σε μια κατάσταση οικονομικής κρίσεως και αυξανόμενης δυσαρέσκειας, η αριστερά θα κληθεί να ενημερώνει το κοινό για όλες τις κρατικές δαπάνες, αντί να απευθύνεται απλά στην ελίτ του εκλογικού της ακροατηρίου.
.
.
.
.
Στην αριστερά, πολλοί υπομειδιούν με την απειρία των στελεχών του M5S. Ως σήμερα όμως, όλες οι προσπάθειες να απομονωθεί το κίνημα αυτό απλά ενδυναμώνει τους λαϊκιστές κι ενισχύει, σε βαθμό που να επιβεβαιώνει, την εικόνα πως στην Ιταλία η σύγκρουση αφορά τους «πολιτικούς» εναντίον των «πολιτών».
.
.
Ο Umberto Marengo είναι πολιτικός επιστήμονας
.
Δημοσιεύτηκε στο ©Policy Network
.
The slow death of traditional party politics in Italy
.
.