(με αφορμή τη Μέρα της Γυναίκας σε ταραγμένες εποχές).
Ενώ οι γυναίκες σηκώνουν το μεγαλύτερο βάρος της κρίσης, ο ρόλος τους αποσιωπάται συστηματικά. Όλοι μιλάνε για την κρίση σαν να ήταν μια κατάρα που χτυπάει πρώτα-πρώτα τους άνδρες “βασικούς εργαζόμενους” (αρχηγούς νοικοκυριού σε παραγωγικές ηλικίες). Όμως, η κρίση αλλάζει τα δεδομένα, αλλάζει και τους ρόλους. Αυτό που τελικά συμβαίνει είναι πως η τρικυμία της κρίσης αναγκάζει το νοικοκυριό (την οικογένεια, ας πούμε) να ενεργοποιήσει τις δικές του εφεδρείες. Οι εφεδρείες αυτές είναι γένους θηλυκού (σύζυγοι, κόρες κλπ).
Πουθενά αυτό δεν είναι περισσότερο εμφανές από την εικόνα των προσαρμογών στην αγορά εργασίας. Τι βλέπουμε εκεί; Βλέπουμε ένα σαφές μήνυμα: εκεί που οι άνδρες αποθαρρύνονται, οι γυναίκες επιμένουν και προσπαθούν. Σε πείσμα της ανεργίας, επιχειρούν σε μεγαλύτερους αριθμούς να μπουν και να παραμείνουν στον κόσμο της εργασίας. Ενώ, λοιπόν, η επίσημη πολιτική συζήτηση επιφυλάσσει στις γυναίκες ρόλο περιθωριακό (σαν να ζητάνε απλώς δουλειές για τους άνδρες και τα παιδιά τους), στην πραγματικότητα ο ρόλος τους είναι πολύ σημαντικότερος: αλλάζουν δουλειές (όταν χάνουν τη δουλειά τους), αναζητούν εργασία για πρώτη φορά, μπαίνουν σε προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, συνδυάζουν δραστηριότητες αμειβόμενης και μη αμειβόμενης εργασίας (όπως η φροντίδα). Ο ρόλος του εισοδήματος των γυναικών στον οικογενειακό προϋπολογισμό γίνεται ολοένα σημαντικότερος. Όταν οι άνδρες αποσύρονται, οι γυναίκες ενεργοποιούνται. Οι γυναίκες είναι, με λίγα λόγια, οι ακτιβίστριες της κρίσης.
Την ίδια ώρα η «επίσημη πολιτική» δίνει μάχες οπισθοφυλακών και συναγωνίζεται σε ανέξοδη επίδειξη κοινωνικής ευαισθησίας. Δηλαδή, προσπαθεί να αντιμετωπίσει μια κρίση του 21ου αιώνα με εργαλεία και νοοτροπίες του 20ού. Δηλαδή, σαστισμένο το πολιτικό σύστημα από την καλπάζουσα ανεργία, επιχειρεί να βγάλει τις γυναίκες εργαζόμενες άρον-άρον στη σύνταξη –δηλαδή σε πρόωρη συνταξιοδότηση, λες και με τον τρόπο αυτό θα «ανοίξουν» θέσεις εργασίας για τους άνεργους…. Η διεθνής (και η ελληνική) εμπειρία δείχνουν ότι δεν πρόκειται να συμβεί κάτι τέτοιο. Δεν δημιουργούνται θέσεις εργασίας διώχνοντας τις εργαζόμενες σε πρόωρη σύνταξη. Αντιθέτως, επιβαρύνεις τα Ταμεία (με μακροχρόνια υποχρέωση) και δημιουργείς μια νέα γενιά φτωχών μελλοντικών συνταξιούχων (διότι οι πρόωρες συντάξεις είναι χαμηλές). Μια τρύπα στο νερό, με λίγα λόγια.
Κάνω αυτές τις δύσθυμες σκέψεις καθώς πλησιάζει η Μέρα της Γυναίκας. Οι πολιτικοί, οι συνδικαλιστές και οι διάφοροι δημοκρατικοί παράγοντες θα μας ξαναπούν πόσο πολύ αγαπούν τις γυναίκες –και πόσο τις υποστηρίζουν. Χωρίς όμως να καταλαβαίνουν τον πραγματικό τους ρόλο. Και προσπαθώ να βρω παρηγοριά στη σκέψη ότι αν και η κοινωνική και πολιτική εικόνα παραμένουν απελπιστικά κολλημένες σε άλλες εποχές, η οικονομική πραγματικότητα αλλάζει μέρα με τη μέρα. Εκεί δίνουν τη μάχη οι δικές μου ηρωίδες. Και δυναμώνουν εντυπωσιακά τη θέση τους. Η κοινωνία και η πολιτική αργά ή γρήγορα θα προσαρμοστούν στη νέα κατάσταση. Θα σταματήσουν την κοινωνική καταγγελία και τις μάχες οπισθοφυλακών, και θα δώσουν ευκαιρίες στις ηρωίδες της κρίσης. Τόσο απλό.