«Γκίκα, φασίστα, παραιτήσου» φώναζα κι εγώ στην κηδεία του Αλέκου Παναγούλη. Ο Σόλων Γκίκας ήταν υπουργός Δημοσίας Τάξεως, όταν σκοτώθηκε ο Παναγούλης σε τροχαίο. Ένα σύνθημα για το οποίο, ακόμα, ντρέπομαι. Κι ας είχα άλλοθι -ήμουνα 17 χρονών- κι ας είχαμε πάρει τα μέτρα μας, επειδή δεν υπήρχαν μπλοκ στις κηδείες, να ‘μαστε κοντά σε γνωστούς μας, μεγαλύτερους Ρηγάδες, για να μην πούμε βλακείες. Κι όμως είπανε και είπαμε. Τότε είχαμε τον ήρωα, τον Παναγούλη, και ψάχναμε το θύμα. Τι ψάχναμε, δηλαδή, ήμασταν βέβαιοι. «Τροχαίο; Ποιο τροχαίο. Τον φάγανε»! Σα να λαχταρούσαμε να ζήσουμε κι εμείς τον δικό μας Γρηγόρη Λαμπράκη. Ως εάν οι αγώνες για τη δημοκρατία να μετριούνται με τις κηδείες ηρώων. Μια λαοθάλασσα στην κηδεία, λες και θέλαμε όλοι να σβήσουμε, να ξεχάσουμε τη μοναξιά του επίδοξου φονιά του δικτάτορα, τότε. Τότε, που τέτοιου είδους δυναμικές ενέργειες δεν ενέπιπταν στις παραγράφους των αποφάσεων των πολιτικών γραφείων, ούτε ετύγχαναν της εγκρίσεως ή των εμπνεύσεων του αρχηγού, ο οποίος, πάντως, ήταν υπέρ του ένοπλου αγώνα, αλλά πλην του μαζικού τοιούτου.

Τότε είχαμε μπροστά μας τον ήρωα, αλλά δε μας έφτανε. Τον θέλαμε θύμα. Τώρα έχουμε ένα θύμα, ένα παιδί, που έχασε τη ζωή του, και θέλουμε να τον κάνουμε ήρωα. Δε ξέρουμε τίποτα ούτε γι’ αυτόν, ούτε για τις συνθήκες του θανάτου του. Κάθε αυτόπτης και μια εκδοχή. Πριν βγουν τα πορίσματα πριν σχηματιστεί (;) δικογραφία, έχουν βγει τα συμπεράσματα και τα συνθήματα. Καμιά εκδοχή δεν μπορεί να αποκλειστεί. Μπορεί να τον απείλησαν ή να αισθάνθηκε απειλή. Μπορεί να προσεβλήθη, μπορεί να τον έπιασε το φιλότιμο, να ντράπηκε, μπορεί, μπορεί. Ένα δεν μπορεί να λέγεται: Ότι τον σκότωσε το μνημόνιο. Αλλά τι λέω; Αυτός ο λαός έχει ανάγκη από ήρωες… Και αν δεν έχει ανάγκη ο λαός έχουν οι ηγέτες του.

Ήμουν μαθητής στο Γυμνάσιο, στα τελειώματα της δικτατορίας, όταν παρακολούθησα στο Εθνικό Θέατρο την παράσταση «Γαλιλαίος Γαλιλέι», του Μπρεχτ, με τον Στέλιο Βόκοβιτς στον ρόλο του Γαλιλαίου. «Χαρά στον λαό που έχει τέτοιους ήρωες» λέει στον Γαλιλαίο ένας μαθητής του μετά το τέλος της Ιερής Εξέτασης. Ο κόσμος ξεσπάει σε χειροκροτήματα – ήταν η βουβή αντίσταση, τότε. «Αλίμονο στους λαούς που έχουν ανάγκη από ήρωες» απαντά, με τα λόγια του Μπρεχτ, ο Βόκοβιτς με εκείνη τη συγκλονιστική φωνή του. Το χειροκρότημα ήταν θυελλώδες και δυνάμωνε για δυο-τρία λεπτά, αντί να καταλαγιάζει. Η εκκένωση ρίγους στο κοινό, σαν ηλεκτρικό ρεύμα, θα μου μείνει αλησμόνητη. Είναι χαραγμένη στη μνήμη μου σωματικά.

Τώρα, απελπισμένοι, φτωχοί σε ιδέες, επιπόλαιοι, εξυπνάκηδες και αδίστακτοι ψάχνουμε να βρούμε ήρωες με το ζόρι. Αλίμονό μας.