Οι τραγικές επιπτώσεις της πυρκαγιάς στην ανατολική Αττική λειτούργησαν, εκτός των άλλων, θετικά και για την αποκάλυψη των παραμέτρων, οι οποίες οριοθετούν το περιεχόμενο και τον τρόπο ενημέρωσης των πολιτών από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.
Κατ’ αρχήν για μια εβδομάδα τόσο το μιντιακό όσο και το πολιτικό σύστημα δεν ασχολούνται σε βάθος με τα προβλήματα και τις παθογένειες, που ανέδειξε η πυρκαγιά, αλλά με την αξιοποίηση των τραγικών της επιπτώσεων για την αποκόμιση πολιτικού οφέλους με την διεύρυνση της επιρροής στην εκλογική βάση.
Σημείο αναφοράς σε αυτή την προσπάθεια και ταυτοχρόνως εργαλείο ανάλυσης είναι η επιφανειακή επικοινωνιακή πολιτική οπτική προσέγγισης των εξελίξεων σε πραγματικό χρόνο και όχι η μελέτη της διαχρονικής πορείας της ελληνικής κοινωνίας και των αρνητικών δεδομένων, που αυτή δημιούργησε με τις «ευλογίες» του πολιτικού συστήματος.
Η γενικότερη ειδησεογραφική κάλυψη ήταν ανύπαρκτη, ως εάν η πραγματικότητα εξαντλείται στα όρια της ανατολικής Αττικής ή της Ελλάδας.
Ουσιαστικά τόσο από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης όσο και από το πολιτικό σύστημα η πραγματικότητα παρουσιάζεται στους πολίτες, όπως την μορφοποιούν οι θέσεις και αντιλήψεις τους για αυτήν, οι οποίες ενταγμένες σε ένα ενιαίο σύστημα, που προβάλλεται ως η αληθινή εικόνα της, θεωρείται, ότι οριοθετούν την λύση των προβλημάτων.
Με αυτό τον τρόπο ιδεολογικοποιείται η ενημερωτική λειτουργία. Συνδέεται και εξαρτάται από ιδέες και θεωρήσεις της πραγματικότητας, οι οποίες δεν στηρίζονται σε λογικά επιχειρήματα και επιστημονικά τεκμηριωμένες εμπειρικές γνώσεις, αλλά αποσκοπούν είτε στην σταθεροποίηση σχέσεων εξουσίας είτε στην ανατροπή τους.
Δεν αποτυπώνεται αντικειμενικά το πλαίσιο, στο οποίο αναπτύσσεται δραστηριότητα από τα διάφορα κοινωνικά συστήματα, αλλά η γνώμη των ΜΜΕ και οι πολιτικές σκοπιμότητες, που υπηρετούν. Αυτό βέβαια δεν συμβάλλει στην διαμόρφωση στάσεων στο επίπεδο των πολιτών, οι οποίες αναδεικνύουν το κοινωνικό συμφέρον, ενώ ταυτοχρόνως δεν οδηγεί στην οικοδόμηση κριτικής σκέψης και στην πρόσδωση ουσιαστικού περιεχομένου στην δημοκρατική λειτουργία.
Το αποτέλεσμα είναι η διαμόρφωση κοινής γνώμης, η οποία λειτουργεί με εξιδανικευτική λογική και γενικεύσεις, διότι τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αλλά και το πολιτικό σύστημα επενδύουν στο συναίσθημα και στην επιλεκτική εικονική αποτύπωση μιας εκδοχής της πραγματικότητας.
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ακολουθούμενη πρακτική στην ελληνική ειδησεογραφία αμέσως μετά την πυρκαγιά στην ανατολική Αττική. Κυρίαρχο στοιχείο των ενημερωτικών εκπομπών είναι ο πόνος για τον χαμό ανθρώπινων ζωών και περιουσιακών στοιχείων του τοπικού πληθυσμού. Παράλληλα αναφέρεται συνεχώς η ευθύνη της κυβέρνησης, χωρίς να αναζητούνται τα διαχρονικά αίτια αυτής της τραγωδίας, τα οποία χρεώνονται σε όσους κυβέρνησαν στο παρελθόν καθώς και στο σύνολο των κομμάτων, διότι δεν έχουν καταθέσει ολοκληρωμένες προτάσεις.
Η ανυπαρξία λειτουργικού πολεοδομικού σχεδιασμού και η νομιμοποίηση αυθαιρέτων, ακόμη και αν εμποδίζουν την πρόσβαση στον αιγιαλό, δεν βαρύνει μόνο την σημερινή κυβέρνηση. Το πολιτικό σύστημα στο σύνολο του έχει τεράστια ευθύνη.
Όμως και η κοινωνία με μοχλό τις δομές της κοινωνίας πολιτών πρέπει να κάνει αυτοκριτική και να προωθήσει άμεσα μια λειτουργική για την βιωσιμότητα την δική της και του φυσικού περιβάλλοντος στάση απέναντι στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, ακόμη και αν σε πρώτη φάση φαίνεται δύσκολο.
Αυτή η διαδικασία είναι ζωτικής σημασίας, διότι τα κόμματα και τα ΜΜΕ ως επικοινωνιακή προέκταση τους, αποσιωπούν την ανάγκη αυτοκριτικής και απαλλαγής της ελληνικής κοινωνίας από τις χρόνιες παθογένειες της. Προτιμούν να διαχειρίζονται εξουσία και όχι να κυβερνούν μετασχηματίζοντας την πραγματικότητα με στόχο την διασφάλιση της προοπτικής της. Γι’ αυτό στην πολιτική αντιπαράθεση κυριαρχούν η ηθικολογία και η υποκριτική έκφραση του «ανθρωπισμού» στο επίπεδο της μαζικής ενημέρωσης.
Μόνο που η πραγματικότητα δεν λειτουργεί με βάση την ανθρώπινη συναισθηματική φόρτιση, αλλά στηρίζεται σε επιλογές και δράσεις, οι οποίες υπηρετούν στοχεύσεις (πολιτικές, επικοινωνιακές, οικονομικές κ.λ.π.) και συμφέροντα. Ο «αποκλεισμός» της πρόσβασης στον αιγιαλό στο Μάτι λόγω της οικοδόμησης, χωρίς να προηγηθεί λειτουργικός πολεοδομικός σχεδιασμός, είναι πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Εξάλλου αυτή η εμμονή του μιντιακού συστήματος στην ιδεολογικοποιημένη ενημέρωση σε συνδυασμό με την ανάλογης ποιότητας πολιτική επικοινωνία διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις για συνθήκες ακραίας πόλωσης, μεγαλύτερη αποστασιοποίηση των πολιτών από την πολιτική και αποδυνάμωση του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Έτσι όμως συρρικνώνεται η δυνατότητα έκφρασης του κοινωνικού συμφέροντος και της κοινωνικής πλειοψηφίας στο επίπεδο της διακυβέρνησης. Τα κόμματα «ερίζουν» για την ανάληψη της ευθύνης διαχείρισης κυβερνητικής εξουσίας και σε αυτό το πλαίσιο επενδύουν στην ιδεολογικοποιημένη ενημέρωση για να έχουν εκλογικό όφελος. Δεν επιδιώκουν τον διάλογο με συναινετικό πνεύμα για την αναζήτηση λύσεων.
Δεν ενδιαφέρονται για την διαμόρφωση πολιτών με κριτική συνείδηση, οι οποίοι είναι σε θέση να αναλύσουν και να κατανοήσουν την σύγχρονη σύνθετη πραγματικότητα και να αλλάξουν «κατεστημένες συνθήκες» με γνώμονα το κοινωνικό συμφέρον και την βιωσιμότητα της κοινωνίας και του φυσικού περιβάλλοντος.
Σε αυτό το πλαίσιο είναι ερμηνεύσιμη και η ακολουθούμενη πρακτική, ενημερωτική και πολιτική, ο χρόνος να προσεγγίζεται στο δημόσιο διάλογο επιλεκτικά και να «κομματιάζεται», ανάλογα με το τι συμφέρει. Το παράδειγμα της μη αναζήτησης των διαχρονικών ευθυνών για τα αίτια της καταστροφής στο Μάτι είναι ιδιαιτέρως αντιπροσωπευτικό.
Μόνο που με αυτό τον τρόπο καλλιεργείται η απομάκρυνση από την πραγματικότητα και ο προσανατολισμός στην λογική της εξιδανίκευσης και της γενικευτικής σκέψης ως εργαλείων για την κατανόηση των βιωνόμενων συνθηκών από τους πολίτες.
Ουσιαστικά προωθείται η ευδοκίμηση αυταπατών για την ζωή και το μέλλον. Γι’ αυτό ο πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας αντί να καταφεύγει στην εύκολη λογική της υποβάθμισης του αντιπάλου («Κάποτε ο κ. Τσίπρας ήταν απλά νέος και ανεύθυνος, σήμερα είναι καταστροφικός και κυνικός», συνέντευξη τύπου, 31.7.2018), καλό και χρήσιμο θα ήταν να καταθέσει ολοκληρωμένη πρόταση για την αντιμετώπιση των ολέθριων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, η οποία θα έχει ορίζοντα τουλάχιστον 50 χρόνια. Το ίδιο ισχύει για την κυβέρνηση και τα υπόλοιπα κόμματα.
Με αυτά τα δεδομένα στο ενημερωτικό και στο πολιτικό πεδίο η επόμενη κίνηση θα είναι να «βγουν τα μαχαίρια» και στο όνομα των θυμάτων της πυρκαγιάς να ανέβει το θερμόμετρο της πολιτικής αντιπαράθεσης και της ενημέρωσης σε πολύ υψηλό επίπεδο.
Μόνο που με αυτό τον τρόπο χάνεται η ελπίδα για την αναγκαία ποιοτική αναβάθμιση του μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης. Αυτό σημαίνει ακόμη μεγαλύτερη περιθωριοποίηση της χώρας και αδυναμία συμπόρευσης με την δυναμική της εξέλιξης. Τον «λογαριασμό» βέβαια θα τον «πληρώσουν» οι μελλοντικές γενιές. Φαίνεται όμως, ότι είτε δεν συνειδητοποιείται, είτε δεν ενδιαφέρει. Και αυτό είναι πολύ επικίνδυνο.