Για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, με κορύφωση τα εξελισσόμενα γεγονότα στα Ελληνο-τουρκικά σύνορα του Έβρου, η Ελλάδα βιώνει ξανά μια περίοδο έντασης με την γείτονα χώρα, οι αιτίες και ο ρίζες της οποίας ιχνηλατούνται σε εξελίξεις και τεκταινόμενα στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.

Με πυξίδα την διεθνική αυτή αλυσίδα, μέρος της οποίας επηρεάζει άμεσα την χώρα μας, στον παρόν θεματικό δελτίο επιχειρούμε να ξετυλίξουμε το κουβάρι των ισορροπιών, των συμμαχιών, των διεκδικήσεων, των εχθροπραξιών, των συμφωνιών και της εμπλοκής των ισχυρών δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Ταυτόχρονα επιχειρούμε να φωτίσουμε διεθνείς διακρατικές διασυνδέσεις και επιμέρους επιδιώξεις οι οποίες συμπληρώνουν το παζλ των συμπεριφορών και των στάσεων που κρατά η κάθε χώρα απέναντι στα γεγονότα που προκαλούν την ένταση.

Βασικό συμπέρασμα αυτής της προσέγγισης αποτελεί η διαπίστωση πως η πιο αξιόπιστη και κατανοητή ανάγνωση της συμπεριφοράς και των κινήσεων της Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα περνά μέσα από την ακτινογράφηση της δραστηριότητάς της σε όλο το γεωγραφικό φάσμα που την περιβάλει αλλά και η διάδρασή της με τις μεγάλες δυνάμεις και ιδιαίτερα με την Ρωσία. 

Συρία, Λιβύη, Έβρος: Τουρκική πρόθεση για επικυριαρχία

Μετά την ένταση των τελευταίων εβδομάδων κλιμακώθηκαν οι συγκρούσεις στην επαρχία Ιντλίμπ, στην Β.Δ Συρία, μεταξύ δυνάμεων του καθεστώτος Άσαντ και της Τουρκίας  κατά το τέλος Φεβρουαρίου 2020 με εκατέρωθεν σημαντικές απώλειες. Κρίσιμο σημείο είναι η εμπλοκή ρωσικών αεροσκαφών, τα οποία υποστήριζαν τις επιχειρήσεις του κυβερνητικού συριακού στρατού.                                                                                                                                   

Η Άγκυρα φοβούμενη τις εξελίξεις, είχε ζητήσει από τις ΗΠΑ ενίσχυση με αντιαεροπορικές συστοιχίες PATRIOT,[1] τις οποίες θα ανέπτυσσε  προς αναχαίτιση των εξ αέρος προσβολών, δεδομένου ότι τον εκεί εναέριο χώρο έχει κλείσει η Ρωσία. Οι ΗΠΑ αρχικά αρνήθηκαν και η Τουρκία  επιμένοντας  ανέπτυξε δικής της κατασκευής συστήματα  (Atilgun), αν και πολύ μικρότερου βεληνεκούς. Αυτό ήταν ένα σημαντικό μήνυμα αποφασιστικότητας προς την ρωσική πλευρά και αυτενέργειας προς τις ΗΠΑ.

Κομβική η σημασία της Ιντλίμπ.

Η κυβέρνηση Άσαντ δηλώνει ότι θα καταλάβει την επαρχία Ιντλίμπ με κάθε κόστος, διότι έτσι θα είναι σε θέση να ελέγχει τους κύριους αυτοκινητόδρομους που διασυνδέουν την Δαμασκό, το Χαλέπι και την Λαττάκεια,[2] αποκόπτοντας την τροφοδοσία των αντικαθεστωτικών δυνάμεων στην περιοχή, οι οποίες με λίγους μεμονωμένους διασκορπισμένους θύλακες, θα μπορούσαν να εξουδετερωθούν. Ας σημειωθεί ότι αντικαθεστωτική δύναμη στην περιοχή συνδέεται με την Αλ-Κάϊντα, ενώ μεταξύ των ξένων μαχητών υπάρχουν και αντι-ρώσσοι μουσουλμάνοι από τον Καύκασο. Πολλές ομάδες των αντικαθεστωτικών χρηματοδοτούνται και εξοπλίζονται από την Άγκυρα.

Η Τουρκία έχει δημιουργήσει ένα de facto προτεκτοράτο στα καντόνια Αφρίν και Τζαραμπλούς στην Β/ΒΔ Συρία. Οι περιοχές αυτές έχουν ενσωματωθεί στην τουρκική οικονομία και υποδομές, με αποστολές τροφίμων και φαρμάκων, πλήρες σύγχρονο νοσοκομείο στην Τζαραμπλούς,  σχολεία στην Αφρίν, ηλεκτροδότηση κτλ. Χαρακτηριστικά, ξένοι παρατηρητές[3] ομιλούν περί  «Κυπριοποίησης της Βόρειας Συρίας» τονίζοντας την αναλογία της κατάστασης με τα βόρεια κατεχόμενα στην Κύπρο. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε, ότι η Τζαραμπλούς, σύμφωνα με την συνθήκη της Λωζάννης είναι συνοριακή πόλη με την Τουρκία, ενώ τώρα κατέχεται από αυτήν.  Είναι και αυτό ενδεικτικό του τουρκικού αναθεωρητισμού.

Η Τουρκία θα θελήσει να διατηρήσει οπωσδήποτε τα κεκτημένα στα βόρεια καντόνια. Για το λόγο αυτό της χρειάζεται ο έλεγχος της όμορης προς τα νότια επαρχίας Ιντλίμπ, η οποία διατεμνόμενη από σημαντικές οδούς δίνει την δυνατότητα τροφοδοσίας των εκεί φίλιων προς την Τουρκία δυνάμεων. Οι δυνάμεις Άσαντ επιδιώκουν τον έλεγχό της επαρχίας ακριβώς για τον αντίθετο λόγο. Αυτή η κομβικότητα της Ιντλίμπ υπογραμμίζει την σημασία της για τους διαμαχομένους και την σφοδρή διεκδίκησή της.

Η ρωσική κυβέρνηση υποστηρίζοντας το συριακό καθεστώς, το οποίο επιτρέπει την παρουσία της στα συριακά εδάφη και τις μεσογειακές ακτές της χώρας, δηλώνει ότι η Δαμασκός έχει το δικαίωμα να εξαφανίσει κάθε απειλή από το έδαφός της Συρίας και να ειρηνεύσει, ώστε να αρχίσει η ανοικοδόμηση της χώρας.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί, ότι στο πολιτικό πεδίο διαμορφώνεται μία αναθέρμανση των ρωσσο-κουρδικών σχέσεων, οι οποίες είχαν παγώσει όταν με ρωσική ανοχή οι Τούρκοι κατέλαβαν την Αφρίν, τον Φεβρουάριο του 2018, εκδιώκοντας από εκεί τους Κούρδους. Αυτή η ρωσσο-κουρδική προσέγγιση και η δήλωση των Κούρδων να συμμετάσχουν στην εκκαθάριση της Ιντλίμπ, επιτείνει τον εκνευρισμό της Άγκυρας, όπως και η απαίτηση της Μόσχας για απόσυρση των τουρκικών δυνάμεων, διότι απέτυχαν να αφοπλίσουν τους τρομοκράτες που συνδέονται με την Αλ-Κάϊντα και  διότι δεν ενεργούν κατά τα συμφωνηθέντα στο Σότσι , το 2018. Οι Τούρκοι επί του προκειμένου πρεσβεύουν το αντίθετο, ενώ είχαν γίνει συζητήσεις για κοινές περιπολίες Τούρκων και Ρώσων στην ζώνη ασφαλείας εντός του συριακού εδάφους.[4]

Παράλληλα, σύμφωνα με Τούρκους αξιωματούχους και αναλυτές, η Τουρκία επιθυμεί την συνέχιση των καλών σχέσεων με την Ρωσία, αποσυνδέοντας τα τρέχοντα από τους  στόχους της μακροχρόνιας συνεργασίας τους, η οποία προβλέπει την κατασκευή του πυρηνικού εργοστασίου στην- σεισμογενή- περιοχή του Άκιουγιου( 22 δις $), του αγωγού φυσικού αερίου TurkSream μέσω Ευξείνου και την διεύρυνση των εμπορικών τους σχέσεων.[5]                                       

Συνάντηση Πούτιν - Ερντογάν

Την ανησυχία τους για την εκεί ανθρωπιστική κατάσταση και το νέο κύμα προσφύγων είχαν προηγουμένως εκφράσει η κ. Μέρκελ και ο κ. Μακρόν, σε επικοινωνία τους με τον κ. Πούτιν. Είναι επίσης σημαντικό, ότι στην συνάντηση εργασίας Ερντογάν και Ευρωπαίων αξιωματούχων, στις Βρυξέλλες (9/3/2020), μάλλον υπήρξε αδιέξοδο, ενώ αποφασίσθηκε η συμφωνία Ευρώπης -Τουρκίας του 2016 να επανεξετασθεί από μικτή επιτροπή των μερών, εν όψει της κρίσιμης Συνόδου Κορυφής στις 26 Μαρτίου 2020.

Το στίγμα των τουρκικών προθέσεων δίνει η φιλοκυβερνητική Sabah,[7] κατά την οποία οι τουρκικές κόκκινες γραμμές συγκεκριμενοποιούνται σε δύο σημεία: α) Δεν μπορεί να διατηρηθεί κουρδικός διάδρομος στην Ιντλίμπ β) Θα πρέπει να επαναπατρισθούν στην περιοχή όσοι σουνίτες έχουν εκδιωχθεί από τις ενέργειες του καθεστώτος Άσαντ. Ουσιαστικά, η Τουρκία επιθυμεί την δημιουργία ανθρώπινης ζώνης ασφαλείας στο συριακό έδαφος, η οποία καταργεί το κουρδικό στοιχείο και σε αυτό φαίνεται ανυποχώρητη. Οι εξελίξεις θα δείξουν.

Γεωπολιτικές επιδιώξεις της Τουρκίας και κίνδυνοι για την Ελλάδα

Με την κατοχή συριακών εδαφών η Τουρκία ενισχύει την επιδίωξή της για γεωπολιτικό έλεγχο στην περιοχή, ο οποίος συνδέεται άμεσα με την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων στην ανατολική Μεσόγειο και με την κατευθείαν αμφισβήτηση της Κυπριακής κυριαρχίας.[8] Είναι προς επισήμανση το γεγονός, ότι η δυνατότητα της Τουρκίας να εμβαθύνει τα μέτωπά της, ή να δημιουργεί καινούργια είναι συναφής με την αντίληψή της, ότι η Ελλάδα και η Κύπρος δεν συνιστούν γι΄αυτήν απειλή, η οποία θα μπορούσε να την περισπάσει. Έτσι, από τα μέσα Φεβρουαρίου έχει εκδώσει 16 συνολικές προειδοποιήσεις/αναγγελίες ΝAVTEX[9] για θαλάσσιες έρευνες στην κυπριακή ΑΟΖ και ασκήσεις με πραγματικά πυρά σε ναυτικά γυμνάσια στο Αιγαίο.

Παράλληλα, τις ημέρες αυτές ασκείται στην Ελλάδα και κατ΄ επέκταση στην ΕΕ μεγίστη πίεση με πλήθος μεταναστών στα ελληνικά σύνορα, την κινητικότητα των οποίων η Τουρκία θεωρεί αποτέλεσμα των Συριακών επιθέσεων στην Ιντλίμπ, ενώ στην πραγματικότητα την ενορχηστρώνει.   Πρόκειται για κίνηση ενδεχομένως διττής στόχευσης, με κύριο στόχο την παγίωση νέας ιδιότυπης τουρκικής παρουσίας στα σύνορα του Έβρου, ίσως με την δημιουργία ευρύτερης ζώνης με την εκεί παρουσία μουσουλμανικών στοιχείων, γεγονός το οποίο δίνει στην Τουρκία ένα μοχλό πίεσης στα ανατολικά Βαλκάνια.

Κατά την άποψή μας, η ενέργεια αυτή της Τουρκίας θα πρέπει να αξιολογείται και αυτή καθεαυτή, ανεξάρτητα του ότι υποστηρίζει  τον εκβιασμό που ασκείται προς την ΕΕ, για οικονομική βοήθεια και πολιτική υποστήριξη των συριακών φιλοδοξιών της.

Η δημιουργία ενός επί πλέον εστιακού σημείου τουρκικής ενέργειας, σε ευρωπαϊκό έδαφος αυτή την φορά, αφενός υποδηλώνει την ευρωπαϊκή παρουσία της Τουρκίας, ενώ αφετέρου είναι προς εκτίμηση, αν θα λειτουργήσει ως εκκολαπτήριο παραπέρα εξελίξεων. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει, ότι στην γειτονική Βουλγαρία ζουν περίπου 1 εκατομ. Μουσουλμάνοι και ότι για τα εδάφη της Δ. Θράκης έχουν υπάρξει διεκδικήσεις με ιστορικό βάθος. 

Με Συριακή …μαντίλα στον Έβρο 

Ως προς τα συριακά δρώμενα, δεδομένου ότι στις εξελίξεις συνεργεί και η Ρωσία, οι δυτικοί οργανισμοί και χώρες αυτόματα συμπαρατάσσονται με την Τουρκία. Αυτή η δυναμική ενέχει τον κίνδυνο η Ελλάδα, χωρίς εναλλακτικό σχέδιο, να παρασύρεται έκουσα - άκουσα σε άμβλυνση των αντανακλαστικών της, εν ονόματι της κοινής τοποθέτησης της με τα μέλη των οργανισμών στους οποίους συμμετέχει – ΝΑΤΟ, ΕΕ - ως προς τις τουρκικές ενέργειες.

Είναι γεγονός ότι η ελληνική διπλωματία έχει πλήρως κινητοποιηθεί, απέναντι όμως  σε μία εφεκτική η και κατά βάθος διχασμένη απέναντι στις τουρκικές ενέργειες ΕΕ, όπου μία η δύο κυβερνήσεις στηρίζουν κατά βάθος τις τουρκικές θέσεις λόγω συμφερόντων, άλλο αν φραστικά καταδικάζουν τα προφανή.

Μένει να φανεί σε πόσο ουσιαστικές ενέργειες προς την Ελλάδα και πιέσεις προς την Τουρκία θα μορφοποιηθεί η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, μετά την σύνοδο των υπουργών εξωτερικών της ΕΕ, η οποία καταδίκασε απερίφραστα τις τουρκικές ενέργειες στον Έβρο, αναγνωρίζοντας παράλληλα  και το πραγματικό γεγονός της ανθρωπιστικής κρίσης στα σύνορα Τουρκίας Συρίας. Ομοίως και η επίσκεψη των επικεφαλής των ευρωπαϊκών θεσμών μαζί με τον Έλληνα πρωθυπουργό στα σύνορα του Έβρου, κατέληξε στην καταδίκη των εκεί τουρκικών ενεργειών.

Αυτές οι εξελίξεις προδίκασαν την έντονη  αποδοκιμασία των τουρκικών ενεργειών  από την καγκελάριο κ. Μέρκελ και την υπόσχεση της για γερμανική αλληλεγγύη και στήριξη για το προσφυγικό προς την Ελλάδα,  παρόντος του πρωθυπουργού κ. Μητσοτάκη, κατά την συνάντηση του Ελληνογερμανικού Οικονομικού Φόρουμ στο Βερολίνο (9/3/2020). Ο Έλληνας πρωθυπουργός συνεχίζει με επίσκεψη στην φιλική Αυστρία. Ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη είναι και το ότι μετά την Κύπρο, η Πολωνία και η Αυστρία ανήγγειλαν την αποστολή συνοριοφυλάκων στον Έβρο.                                                                                                                                                           

 Η εικόνα την οποία αποπνέει η συνολική ευρωπαϊκή τοποθέτηση είναι θετική και ενισχύει την βούληση και την αποφασιστικότητα της ελληνικής κυβέρνησης, η οποία καταδεικνύεται αυτές τις ημέρες με την σθεναρή στάση στα σύνορα του Έβρου.                                                                                                                                              

Εν πάση περιπτώσει, κατά την άποψή μας, δεν θα έπρεπε να αναμένεται χαλάρωση των προς τα εκεί μεταναστευτικών ροών και της έντασης η οποία δημιουργείται. Η κατάσταση αυτή επιτρέπει την συγκέντρωση μιας άμορφης μάζας ανθρώπων, με διαχειρίσιμη από την Τουρκία συμπεριφορά, η οποία δεν αποκλείει την οποιαδήποτε προβοκάτσια, για δημιουργία νέων δεδομένων. Επί πλέον, αυτή η διάχυση πλήθους στα σύνορα θα δημιουργούσε μεγάλα τακτικά προβλήματα σε περίπτωσης σύρραξης.                                                                                                                                                

Το ίδιο μπορεί να ισχύσει και στην περίπτωση των νησιών, καθώς η Τουρκία διαρκώς κωλύει εντός του ΝΑΤΟ την ναυτική δράση με την οποία παρακολουθούνται οι προσφυγικές ροές. Επί του προκειμένου έχουν προθυμοποιηθεί να συμμετάσχουν τρίτες χώρες, όπως το Ισραήλ και η Αυστρία, καθώς σημειώνεται ραθυμία των συμμάχων να συνδράμουν στην επιχείρηση. Δεν θα έπρεπε να μας διαφεύγει έστω και σαν δυνατότητα, η ενδόμυχη τουρκική πρόθεση διεθνοποίησης του προβλήματος με την εφεύρεση μουσουλμανικών, και μόνο λόγω των μεταναστών, μειονοτήτων, καθώς και η διάσωση ναυαγών σε αμφισβητούμενες από την Τουρκία νησίδες. Εν πάση περιπτώσει, πέραν φοβικών συνδρόμων, τα ελληνικά διλήμματα θα μπορούσαν να είναι μεγάλα. Είναι ένας από τους λόγους, πέρα από την τοπική κοινωνική έκρηξη, για τους οποίους τα νησιά υποδοχής θα έπρεπε να εκκενωθούν από μετανάστες και να επιτραπεί η δυνατότητα επιστροφής προσφύγων από το εσωτερικό της χώρας, αφού πρώτα εξασφαλιστεί η αποτελεσματική φύλαξη των θαλάσσιων συνόρων και ο πλήρης έλεγχος των ροών.

Η Τουρκο-λιβυκή παράμετρος

Η εικόνα γίνεται περισσότερο σύνθετη για την Ελλάδα, εάν λάβουμε υπόψη και την Τούρκο-λιβυκή παράμετρο.

Η  Τουρκία με ψήφισμα της τουρκικής  βουλής ανέλαβε και επίσημα την υποστήριξη με εξοπλισμό του αναγνωρισμένου από τον ΟΗΕ και την ΕΕ λιβυκού καθεστώτος Σάρατζ , προκαλώντας την έντονη αντίδραση της Μόσχας.[10] Είναι χαρακτηριστικό, ότι ο υποστηριζόμενος από τους Ρώσους στον λιβυκό εμφύλιο στρατηγός Χάφταρ, πρότεινε πρόσφατα στον Άσαντ συμμαχία κατά της Τουρκίας και η Δαμασκός του παραχώρησε την εκεί λιβυκή πρεσβεία. Αυτά ενώ οι πρωτοβουλίες  στο Βερολίνο και την Γενεύη γιά διαρκή εκεχειρία μεταξύ των εμπολέμων Λίβυων έχουν αποτύχει.[11] Είναι εμφανής η ρωσική προσπάθεια δημιουργίας δικού της συμμαχικού μετώπου στην Α. Μεσόγειο, με σημεία στήριξης την Συρία και την Λιβύη, όπως ακριβώς επιδιώκει και η Τουρκία. Και οι δύο εκμεταλλεύονται το κενό της αμερικανικής και της ευρωπαϊκής απουσίας στην περιοχή, όμως η μεταξύ τους ισορροπία είναι δυναμική και ασταθής, με πολλά συγκρουσιακά στοιχεία. Για τον λόγο αυτό προτιμούν μία επιφυλακτική «φιλική σχέση» παρά μία ανοικτή αντιπαράθεση, ενόσω το γεωπολιτικό περιβάλλον διαμορφώνεται με την ομαδοποίηση κρατών και συμφερόντων. 

Προσφυγή στην Χάγη;

Μετά την υπογραφή του Τουρκο-λιβυκού μνημονίου, η Ελλάδα αποδύθηκε σ΄ ένα διπλωματικό μαραθώνιο επαφών, για ανατροπή  των αρνητικών παρενεργειών του για την χώρα μας, προκειμένης της κατάφωρης παραβίασης του διεθνούς δικαίου. Δεδομένου ότι η διμερής συνεννόηση με την Τουρκία, κάτω από τις παρούσες αρνητικές συνθήκες αποκλείεται, παραμένει για διερεύνηση η προσφυγή στην διεθνή δικαστική δικαιοδοσία. Όμως και αυτή προϋποθέτει μία κατά βάση σύμπτωση απόψεων των δυο μερών για τα θέματα τα οποία θα υπαχθούν στην δικανική κρίση.

Οι τουρκικές επιθυμίες περιλαμβάνουν στα προς υπαγωγή θέματα  την κυριαρχία σε ορισμένα ελληνικά νησιά, την αποστρατικοποίηση νησιών, τον καθορισμό αιγιαλίτιδας ζώνης και συναφούς εναέριου χώρου, ενώ η Ελλάδα επιθυμεί την παραπομπή μόνον του θέματος της υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ. Η διάσταση απόψεων είναι προφανής και η πιθανότητα υπογραφής του απαραίτητου συνυποσχετικού μικραίνει, αλλά η Ελλάδα σωστά προσβλέπει στην ειρηνική επίλυση των διαφορών, την οποία διασφαλίζει το διεθνές δίκαιο.

Ποιοί είναι οι σύμμαχοι μας

Το ΝΑΤΟ με κάθε ευκαιρία δηλώνει, τις ίσες αποστάσεις τις οποίες τηρεί μεταξύ Ελλάδας Τουρκίας και δεν θα μπορούσε βέβαια να είναι αλλιώς, αφού ο σκοπός του είναι κοινός αμυντικός. Η ΕΕ έχει μία ευκαιρία να δώσει δείγματα αλληλεγγύης υποστηρίζοντας την Ελλάδα, όταν de facto σύνορά της απειλούνται. Η Γερμανία, ο πλουσιότερος και κατεξοχήν φιλικός εταίρος προς την Τουρκία, αποφεύγει να καταδικάσει τις έκνομες τουρκικές ενέργειες και να συμμετάσχει σε πολιτικές πρωτοβουλίες, οι οποίες θα στήριζαν στιβαρά τις ελληνικές θέσεις.  Έτσι, σε περίπτωση θερμού/ων  επεισοδίου/ων, με αδιευκρίνιστη διάρκεια και γεωγραφικό εύρος, έχει πλέον γίνει συνείδηση, ότι θα αναμένονται φραστικές καταγγελίες και διαμεσολαβητικές ενέργειες, με σοβαρότατο, όχι όμως βέβαιο, ενδεχόμενο η Ελλάδα να βρεθεί μπροστά σε αδιέξοδα διλήμματα.

Η μόνη ευρωπαϊκή δύναμη η οποία υποστηρίζει σταθερά τις ελληνικές και κυπριακές θέσεις, λόγω κοινότητος συμφερόντων για την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων, αλλά και δικής της προβολής ισχύος  στην Μ. Ανατολή, είναι η Γαλλία, η οποία θα μπορούσε να παράσχει επιχειρησιακή λογιστική υποστήριξη. Είναι χαρακτηριστικές οι κοινές αεροναυτικές ασκήσεις με την συμμετοχή του Charles de Gaulle.[12]  Ειρήσθω, ότι γαλλικό ερευνητικό για εντοπισμό υδρογονανθράκων θα πλεύσει στην περιοχή νότια της Κρήτης, μάλλον τον Απρίλιο 2020.

Επίσης η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν συμμετάσχει σε κοινές  ασκήσεις με το Ισραήλ και την Αίγυπτο, γεγονός το οποίο δεν θα απέκλειε σε περίπτωση ανάγκης την υποστήριξη μας εκ μέρους και των χωρών αυτών, εφόσον τα εθνικά συμφέροντα τους θα εθίγοντο. Για την εκτίμηση της θέσης των ΗΠΑ υπάρχουν πολλές απόψεις. Δεν είναι λίγοι εκείνοι, οι οποίοι υποστηρίζουν, ότι η πρόσφατη εξαιρετική αναθέρμανση των Ελληνο-αμερικανικών σχέσεων δεν προδιαγράφει και ευνοϊκή για την Ελλάδα θέση της αμερικανικής διοίκησης, σε περίπτωση σύγκρουσης με την Άγκυρα. Όμως, δεδομένης της αποσταθεροποιητικής στην ουσία στάσης της Τουρκίας και της ωφέλειας την οποία αποκομίζει από αυτήν η Ρωσία, δεν θα είχαν κάθε λόγο οι ΗΠΑ να προλάβουν την παραπέρα αποσταθεροποίηση;

Οι Ευρώ-ρωσικές και Ρώσο-ελληνικές ισορροπίες

Θα ήταν όμως ενδιαφέρον να γνωρίζουμε,  πως εκτιμάται από τρίτους παρατηρητές και  η ρωσική θέση απέναντί στην Ελλάδα, σε σχέση με την Τουρκία, κατά την παρούσα συγκυρία.

Αν και έχουν γίνει προσπάθειες βελτίωσης των Ελληνορωσικών σχέσεων η Μόσχα παραμένει επιφυλακτική λαμβάνοντας υπόψη την φιλοδυτική ενεργειακή πολιτική της Ελλάδας (EastMed, μονάδα αποϋγροποίησης φυσικού αερίου από ΗΠΑ στην Αλεξανδρούπολη), την τριγωνική σχέση Ελλάδας - Κύπρου - Ισραήλ, την οποία στηρίζουν οι ΗΠΑ και την πρόσφατη στρατιωτική συμφωνία Ελλάδος ΗΠΑ. Αυτά παρά την ιστορική σχέση και την ορθοδοξία, που διατηρούν ένα κοινό αίσθημα συμπάθειας μεταξύ Ελλήνων και Ρώσων.[13]

Την επιφυλακτικότητα της Μόσχας μπορούμε να την αντιληφθούμε στο πλαίσιο της σημερινής δυναμικής των σχέσεών της με την ΕΕ, όπου υπάρχουν σημεία τριβών, όπως οι γεωπολιτικές δυσκολίες χωρών της ΕΕ να ανανεώσουν τα συμβόλαια τροφοδοσίας τους με ρωσικό φυσικό αέριο, ο ανταγωνισμός επιρροής μεταξύ Ρωσίας και ΕΕ στα δυτικά Βαλκάνια, οι δυσκολίες στην ολοκλήρωση του Nord Stream II, καθώς και το μεταναστευτικό διότι η Ρωσία δεν ασκεί πιέσεις στην Τουρκία, επαρκείς για να το αποθαρρύνουν. Αυτά παρά το γεγονός, ότι οι ευρωπαϊκές επενδύσεις στην Ρωσία το 2017 ανέρχονταν σε 216 δισ Ευρώ.

Η αντινομία της Ρωσο-τουρκικής «φιλίας»

Η Τουρκία είναι στρατηγικά σημαντικότερη για την Ρωσία από ότι η Ελλάδα, λόγω των στενών του Βοσπόρου, από τα οποία επιθυμεί η Μόσχα να έχει δικαιώματα διάπλου. Έτσι, καθώς η Ρωσία παρατηρεί την Ελλάδα λόγω τη σχέσης της με τις ΗΠΑ να απονευρώνει τα ρωσικά συμφέροντα στην ανατολική Μεσόγειο, διευρύνει την σχέση της με την Τουρκία, προσπαθώντας να την αποσπάσει από το δυτικό στρατόπεδο και να δημιουργήσει ρήγμα κυρίως στο ΝΑΤΟ, το οποίο έχει επιτύχει σε σημαντική έκταση.

Η Μόσχα αντιλαμβάνεται, ότι αντίθετα με την Ελλάδα, στην Τουρκία υπάρχει χώρος διείσδυσής της, με απροσδιόριστο όμως χρονικό βάθος, διότι αυτή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το προσωποπαγές καθεστώς του κ. Ερντογάν και την δημοφιλία του. Παρεμφερής, είναι η ρωσική αντίληψη και για την δυτική επιρροή στην Κύπρο, ειδικά μετά την τριμερή συνάντηση Κύπρου- Ελλάδας- Ισραήλ με την υποστήριξη των ΗΠΑ, η οποία εξισορρόπησε την προσέγγιση Ρωσίας Τουρκίας. Η αδυναμία της πρώτης να καταδικάσει την επιθετικότητα και τις πολλαπλές παραβιάσεις της δεύτερης, σε βάρος της κυπριακής κυριαρχίας, αναντίρρητα συνέτεινε στην διαμόρφωση της τριμερούς.[14] Πάντως, όχι μόνο η κρίσιμη γεωγραφική θέση του νησιού και η εγγύτητά του στις ρωσικές βάσεις στην Λαττάκεια και την Ταρτούς, αλλά και η θετική για την Ρωσία παρουσία της Λευκωσίας στην ΕΕ, όπως και οι ρωσικές επενδύσεις και τουρισμός στο νησί, διατηρούν σε σημαντικό βαθμό την ειδική σχέση των δύο χωρών.

Η Τουρκία εφαρμόζοντας αποφασιστικά  την αναθεωρητική πολιτική της και εκμεταλλευόμενη την εφεκτική απέναντι στις φιλοδοξίες της τοποθέτηση του δυτικού παράγοντα, πλην ολίγων εξαιρέσεων, καθώς και την ρεαλιστική και ήπιας ισχύος απέναντί της, πολιτική της Ρωσίας, έχει κατορθώσει μέχρι τώρα να προωθήσει τους στόχους της σε σημαντικό βαθμό, όπως εκτέθηκε στα προηγούμενα. Έχοντας επιτύχει σημαντικά γεωπολιτικά ερείσματα στην Λιβύη και στην Συρία, ενώ τώρα επιχειρεί μία άγνωστης έκβασης πρωτοβουλία στον Έβρο, με δεδομένη και την παρουσία της σε μεγάλο μήκος των ακτογραμμών, φιλοδοξεί να αναδειχθεί σε κύριο ρυθμιστή του status σε Ανατολική Μεσόγειο και Αιγαίο. Η Ρωσία κατά βάση επιθυμεί το ίδιο, καθώς οι εδώ θάλασσες είναι ο ιστορικός γεωπολιτικός στόχος της. Αν η εκτίμηση αυτή είναι ορθή, τότε η Ρωσο-τουρκική φιλική συνύπαρξη εμπεριέχει μία κρίσιμη αντινομία. Το μέλλον θα δείξει

Για την Ελλάδα και την Κύπρο όλα δείχνουν ότι το εξωτερικό πολιτικό περιβάλλον θα είναι δύσκολο. Η διαχείριση του θα απαιτήσει εγρήγορση, αποφασιστικότητα, μεγάλες αντοχές και προ πάντων ψυχραιμία εκ μέρους μας.. . Είναι ευχή, με αφορμή αυτή την πολλαπλή πρόκληση να βρει και η Ευρώπη ένα κοινό βηματισμό.                                                                                                                                     

ΠΗΓΕΣ:

1.     Bloomberg.com, Turkey seeks US Patriot, 20/2/2020

2.     Southfront.org, South Front maps Syria

3.     Sigmalive.com, Ισραηλινό Ινστιτούτο Στρατηγικής, 22/8/2018

4.     Arabnews.com, Turkey, Russia discuss joint patrols option in Idlib, 20/2/2020

5.     Sigmalive.com, Οι δεσμοί Τουρκίας-Ρωσίας, 23/2/2020

6.     The Guardian.com, Putin and Erdogan agree Syria cease fire, 5/3/2020

Youtube, Putin and Erdogan address the media, 5/3/2020

7.     Dailysabah.com, Is the honeymoon over for Russia and Turkey, 15/2/2020

8.     Sigmalive.com, Τουρκικό τελεσίγραφο, 23/2/2020    

9.     In.gr, Navtex για ασκήσεις στο Αιγαίο, 17/2/2020

10    CNN Greece, O Χάφταρ καλεί τον Άσαντ σε συμμαχία κατά της Τουρκίας, 4/3/20211.

11     Militaire.gr, Repubblica 19/2/2020

12.  Pronews.gr,Tα Rafale του Charles de Gaulle, σε ασκήσεις με την Π.Α 22/2/2020

13.  14. Russiancouncil.ru, Greece and Russia back to Truman Doctrine?, 4/2/2020

[1] Bloomberg.com, Turkey seeks US Patriot, 20/2/2020

[2] Southfront.org, South Front maps Syria

[3] Sigmalive.com, Ισραηλινό Ινστιτούτο Στρατηγικής, 22/8/2018

[4] Arabnews.com, Turkey, Russia discuss joint patrols option in Idlib, 20/2/2020

[5] Sigmalive.com, Οι δεσμοί Τουρκίας-Ρωσίας, 23/2/2020

[6] The Guardian.com, Putin and Erdogan agree Syria cease fire, 5/3/2020

[7] Dailysabah.com, Is the honeymoon over for Russia and Turkey, 15/2/2020

[8] Sigmalive.com, Τουρκικό τελεσίγραφο, 23/2/2020

[9] In.gr, Navtex για ασκήσεις στο Αιγαίο, 17/2/2020

[10] CNN Greece, O Χάφταρ καλεί τον Άσαντ σε συμμαχία κατά της Τουρκίας, 4/3/20211

[11] Militaire.gr, Repubblica 19/2/2020

[12] Pronews.gr,Tα Rafale του Charles de Gaulle, σε ασκήσεις με την Π.Α 22/2/2020

[13] Russiancouncil.ru, Greece and Russia back to Truman Doctrine?, 4/2/2020

[14] Russiancouncil.ru, Greece and Russia back to Truman Doctrine?, 4/2/20