Με την άφιξη της τρόικας στη Λευκωσία, ολοένα και περισσότεροι πολίτες θέτουν το ερώτημα: Τι δεν πήγε καλά και το περίφημο κυπριακό οικονομικό θαύμα κατέληξε στα χέρια της τρόικας; Πώς μια χώρα, που πίστευε βαθιά ότι όλα, ή περίπου όλα, κυλούν ομαλά, αντιμετωπίζει σήμερα σοβαρά οικονομικά προβλήματα;
Εδώ και χρόνια το κράτος παροχών δεν υπάρχει. Μια ανάλυση στα ελλείμματα που παρουσιάζει ο δημόσιος τομέας, πείθει ότι δεν μπορούμε να συνεχίσουμε έτσι. Σήμερα -που όλοι απορούν- απαιτείται πρώτα απ’ όλα να δούμε τα πράγματα με νέο πρίσμα. Η δημόσια υπηρεσία είναι μεγάλη, αναποτελεσματική, δεσμευμένη σε συντεχνιακές αγκυλώσεις Έως τώρα ξεγελούσαμε τον εαυτό μας, γιατί ο συναγωνισμός ήταν σε διαφορετικά επίπεδα και η Κύπρος έως τότε τα πήγαινε καλά, σε σύγκριση με άλλες χώρες. Τώρα οι συνθήκες και τα κριτήρια άλλαξαν και οι συγκρίσεις είναι καθημερινό θέμα (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Eurogroup, Οίκοι Αξιολόγησης).
Ο Επίτροπος Όλι Ρεν, στις 30 Μαϊου, παρουσίασε τις κριτικές εισηγήσεις της Επιτροπής για την κυπριακή οικονομία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρει ότι «Η κυβέρνηση έχει υιοθετήσει ένα ευρύ πακέτο μέτρων, προκειμένου να ενισχύσει τη δυνητική ανάπτυξη της χώρας, την απασχόληση, την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα. Έχουν ληφθεί επίσης μέτρα προκειμένου να μεταρρυθμιστεί το σύστημα συνταξιοδότησης και διεξάγεται διάλογος μεταξύ των κοινωνικών εταίρων σχετικά με τη μεταρρύθμιση του συστήματος τιμαριθμοποίησης των μισθών… Παρά τις προσπάθειες, η Κύπρος επηρεάζεται από ένα ευμέγεθες και επίμονο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών, σημαντικό χρέος στον ιδιωτικό τομέα, διευρυνόμενα ετήσια ελλείμματα των δημόσιων οικονομικών και μεγάλη έκθεση του τραπεζικού τομέα στην Ελλάδα…».
Η Επιτροπή εκτιμά ότι «Το 2012 η οικονομική δραστηριότητα στην Κύπρο αναμένεται να υποχωρήσει κατά 0,8%, ενώ θα επανακτήσει κάποια επιτάχυνση το 2013, όπου αναμένεται μια αύξηση του ΑΕΠ της τάξης του 0,3%.» Η ανεργία προβλέπεται να αυξηθεί περαιτέρω στο 8,9% το 2012. Κεντρική θέση της Επιτροπής είναι πως «Παρ’ όλα αυτά τα επιτεύγματα, οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες ήταν περιορισμένες, ειδικότερα σε ό,τι αφορά τις συντάξεις, την ΑΤΑ, την ενέργεια, και το κανονιστικό πλαίσιο.» Με βάση τα πιο πάνω, θέτει η ίδια η Επιτροπή ένα πλαίσιο αλλαγών και εισηγείται μεταξύ άλλων:
1. Το δημοσιονομικό έλλειμμα πρέπει να μειωθεί.
2. Λήψη πρόσθετων μέτρων για να επιτευχθεί μια διατηρήσιμη διόρθωση του υπερβολικού ελλείμματος το 2012.
3. Ενίσχυση των κανονιστικών διατάξεων για την αποτελεσματική ανακεφαλαιοποίηση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, προκειμένου να περιοριστεί η έκθεση του χρηματοπιστωτικού τομέα σε εξωτερικές κρίσεις.
4. Μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος, την αντιμετώπιση των υψηλών ποσοστών φτώχιας ανάμεσα στους ηλικιωμένους και την ευθυγράμμιση του ορίου αφυπηρέτησης με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής.
5. Ολοκλήρωση εθνικού σχεδίου υγείας, άμεσα και στη βάση οδικού χάρτη.
6. Μεταρρύθμιση του συστήματος Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής, σε διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους και σύμφωνα με την εθνική πρακτική.
7. Συνολική μεταρρύθμιση του συστήματος συντάξεων .
Στο ερώτημα «Τι πρέπει να γίνει», από πλευράς Κύπρου δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις. Διατυπώνω ορισμένες σκέψεις πάνω σε ένα πολύπλοκο θέμα:
Α. Οι κανονισμοί λειτουργίας της Ε.Ε., η ανοικτή οικονομία, η δυνατότητα των επιχειρήσεων να μετακινηθούν εκτός Κύπρου, το ηλεκτρονικό εμπόριο, η επανάσταση συνολικά της πληροφορικής, η οικονομική κρίση και το ξεπέρασμά της, θέτουν το βασικό πολιτικό πλαίσιο.
Β. Έννοιες όπως αντικειμενικά κριτήρια, μείωση της κομματικής επιρροής με κανόνες για όλους, συγχωνεύσεις, μετατάξεις, αλλαγή του πλαισίου για νέες δραστηριότητες του δημόσιου τομέα, είναι έννοιες ιδιαίτερα σημαντικές.
Γ. Η απόδοση της δημόσιας διοίκησης συνδέεται απόλυτα με τον τρόπο που διορίζεται η ΕΔΥ (Επιτροπή Δημόσιας Υπηρεσίας), που συνταγματικά έχει την ευθύνη να διορίζει και να προάγει τους δημοσίους υπαλλήλους. Ο εκάστοτε Πρόεδρος φτιάχνει την τελική σύνθεση σε «αναλογική» βάση, δύο από το ένα κόμμα, ένας από το άλλο, και κάποιος πιο ουδέτερος, κ. ο. κ . Χρειάζεται αλλαγή ώστε πρόσωπα με αδιαμφισβήτητη ανεξαρτησία και κύρος, να αναλάβουν τα ηνία.
Δ. Ανάπτυξη μιας νέας αντίληψης για την παραγωγική διαδικασία: μερική μετοχοποίηση οργανισμών με στόχο την αύξηση της οικονομικής τους επιφάνειας -το δημόσιο να ελέγχει το πλειοψηφικό πακέτο. Αυτό προσφέρει νέες δυνατότητες αύξησης του κεφαλαίου και παρέχει νέες δυνατότητες επενδύσεων προς όφελος τόσο του κοινωνικού συνόλου, όσο και των εργαζομένων σε έναν ημικρατικό οργανισμό, όπως λ.χ. η CYTA. Εισαγωγή νέων ρυθμίσεων σε κρατικούς οργανισμούς, λ. χ. τα κρατικά νοσοκομεία να τα διοικούν μάνατζερς, όχι ιατροί. Τα πάγια ή κεφαλαιουχικά κέρδη ημικρατικών οργανισμών αποτελούν πλούτο για το κοινωνικό σύνολο. Η αξιοποίηση αυτού του τεράστιου κεφαλαίου, μπορεί να δώσει ώθηση σε νέες, παραγωγικές επενδύσεις, προς όφελος της οικονομίας και όχι να αξιοποιείται συγκυριακά για δανεισμό του κράτους.
Ε. Η αντίληψη ότι το κοινωνικό κράτος είναι καλό όταν δίνει γενικευμένες παροχές, είναι μια αδιέξοδη πολιτική. Στην πράξη, διαιωνίζει ένα ξεπερασμένο σύστημα παροχών που βασίστηκε στην πρακτική των πελατειακών διευθετήσεων και τη συντεχνιακή επιρροή. Η στόχευση των παροχών δεν είναι μια «τεχνική» πλευρά της πολιτικής: η μείωση της κοινωνικής αδικίας είναι πολιτική δικαιοσύνης, γιατί προοδευτικά μειώνει τις ανισότητες (λ.χ. η κλιμακωτή ΑΤΑ, περισσότερα στους πιο αδύνατους). Το κράτος πρόνοιας χρειάζεται να έχει πόρους για να ασκήσει κοινωνική πολιτική, γιατί με δανεικά μεταφέρεις τα αδιέξοδα στις επόμενες γενιές.
Στ. Η πολιτική enter στα κομπιούτερ, περικοπές μισθών και συντάξεων, οδηγεί σε απροσδιόριστο μέγεθος οικονομικής οπισθοδρόμησης. Η λύση βρίσκεται στις διαρθρωτικές αλλαγές και στην εφαρμογή μιας διαφορετικής πολιτικής, που δίνει ώθηση στην ανάπτυξη και διατηρεί το κράτος πρόνοιας. Η πολιτική αυτή περιλαμβάνει ως παραδείγματα και τα εξής: αξιοποίηση χαλίτικης γης, ειδικό «τέλος αλληλεγγύης» στη μεγάλη κινητή και ακίνητη περιουσία, νέα κίνητρα για επενδύσεις, ψηφιακό κράτος, καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, αποκρατικοποίηση του Χρηματιστηρίου Αξιών Κύπρου (ΧΑΚ) και του Σφαγείου στην Κοφίνου, στρατηγικός επενδυτής στις Κυπριακές Αερογραμμές, δημιουργία καζίνων.
Ζ. Σε κάθε περίπτωση, σημαντική παραμένει η υποστήριξη των εργαζομένων σε μια σειρά από αλλαγές στο θεσμικό πεδίο. Το συνδικαλιστικό κίνημα χρειάζεται να βλέπει το μεγάλο κάδρο όπως διαμορφώνεται στην εποχής της κρίσης. Σήμερα, ως μια βασική αρχή για το ξεπέρασμά της, είναι «να χάσεις ένα μέρος για να κερδίσεις το όλον», ώστε να βγει η κυπριακή οικονομία από το τούνελ.
Η. Κατά την γνώμη μου, το παλιό κυπριακό οικονομικό πρότυπο που έλκει τη βάση του στην εποχή της προεδρίας Σ. Κυπριανού, δεν μπορεί να δώσει σήμερα τις λύσεις. Μια νέα αντίληψη για το κράτος και την οικονομία, είναι αναγκαία. Χρειάζεται να δημιουργήσουμε ένα σχέδιο για τις ανάγκες της Κύπρου στη σημερινή εποχή, με το κύριο βάρος στις διαρθρωτικές αλλαγές και όχι τις συνεχείς περικοπές μισθών που οδηγούν στην ύφεση και την ανεργία. Αυτή η πολιτική μπορεί να δώσει τις καλύτερες δυνατές λύσεις, γιατί συμβάλλει στην παραγωγή μεγαλύτερου προϊόντος και δημιουργεί συνθήκες για διατήρηση του κράτους προνοίας για τους μη προνομιούχους.
Η συμμετοχή μας στην ΕΕ είναι το στρατηγικό μας πλεονέκτημα. Παρ’ όλο που η ηγεσία της ΕΕ καθυστέρησε να πάρει αποφάσεις για την αντιμετώπιση της κρίσης, ή να διαμορφώσει διαφορετικές λύσεις στην πίεση που ασκούν οι ασύμμετρες αγορές, ωστόσο, η ΕΕ παρέχει το ασφαλές πλαίσιο για την αντιμετώπισης της κρίσης.
.
Ο Λάρκος Λάρκου είναι Πρόεδρος ΟΠΕΚ Κύπρου