Παρατηρώντας κανείς τις ιδέες, τις αντιλήψεις, τους μύθους και τα στερεότυπα που ηγεμονεύουν στην Ελλάδα της κρίσης μπορεί να διακρίνει, στον πυρήνα αυτών των ιδεών, το φαινόμενο μιας επίμονης αίσθησης θυματοποίησης, δηλαδή αυτοθυματοποίησης (victim mentality), που εμφανίζεται σε τρία διαφορετικά επίπεδα: προσωπικό, κοινωνικό και πολιτικό.
Σε προσωπικό επίπεδο, η επίρριψη των ευθυνών στους «άλλους» για οτιδήποτε αρνητικό μάς συμβαίνει τείνει να γίνει κυρίαρχο ανθρωπολογικό χαρακτηριστικό. Εύκολα διακρίνει κανείς την πλήρη αδυναμία να δούμε κριτικά και από απόσταση τον εαυτό μας. Η προσωπική υπευθυνότητα και η ανάληψη της ευθύνης των πράξεών μας απουσιάζουν παντελώς. Ιδιαίτερα στις νεότερες γενιές, η δυσκολία στην εξεύρεση προσωπικών προοπτικών προσλαμβάνεται ως τμήμα μιας στρατηγικής σκοτεινών κύκλων (ποιων άραγε;) που απεργάζονται τη φτωχοποίηση των κατοίκων αυτής της χώρας προκειμένου να επιτύχουν τον στόχο τους, να γίνουμε όλοι τα «γκαρσόνια της Ευρώπης».
Σε κοινωνικό επίπεδο, η αυτοθυματοποίηση έχει ακόμα πιο βαθιές ρίζες. Μπορεί να την ανιχνεύσει κανείς πρώιμα στους στίχους του εθνικού ποιητή Διονυσίου Σολωμού «Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και αγαπημένε. Πάντα ευκολόπιστε και πάντα προδομένε». Είναι ιδιαίτερα εύστοχη η επισήμανση του Κέβιν Φέδερστον, καθηγητή Σύγχρονων Ελληνικών Σπουδών στο LSE, που υποστηρίζει ότι «από τις απαρχές του σύγχρονου ελληνικού κράτους μέχρι σήμερα η ελληνική κοινωνία τείνει να διακατέχεται από διαρκή αίσθηση θυματοποίησης (sense of victimhood)».
Δεν είναι λοιπόν παράξενο, έπειτα από όσα εκτέθηκαν ανωτέρω, ότι σε πρόσφατη έρευνα της διαΝΕΟσις για το τι πιστεύουν οι Ελληνες, στο ερώτημα εάν «τα Μνημόνια ήταν εφεύρημα των Ευρωπαίων για να εκμεταλλευτούν τη χώρα μας» «συμφωνεί» και «μάλλον συμφωνεί» το 71% των ερωτηθέντων. Σε πολιτικό επίπεδο, όπως παρατηρεί ο Ρωμανός Γεροδήμος, «η ιδεολογία αυτή χρησιμοποιήθηκε συστηματικά ως εργαλείο προπαγάνδας και πολιτικής κυριαρχίας. Δηλητηρίασε την πολιτική κουλτούρα και τη δημοκρατία μας επειδή δίχασε την κοινωνία σε καλούς και κακούς και έστρεψε τους πολίτες όχι μόνο ενάντια σε συγκεκριμένα φθαρμένα πρόσωπα ή θεσμούς, αλλά και σε αφηρημένες έννοιες – θεμέλια της δημοκρατίας, όπως η αντιπροσώπευση, ο σεβασμός της άλλης άποψης, η ανοχή, η αξιοκρατία, η αριστεία».
Η πολιτική εργαλειοποίηση αυτών των αντιλήψεων ήταν το κεντρικό στοιχείο στη στρατηγική του ΣΥΡΙΖΑ προκειμένου να εξασφαλίσει πολιτική υποστήριξη και να αναλάβει κυβερνητικές ευθύνες. Ο εθνικολαϊκιστικός, δήθεν «απελευθερωτικός», λόγος που εκφράστηκε με συνθήματα όπως το «Go back κυρία Μέρκελ», καλλιέργησε την προσδοκία των «θυμάτων» ότι «εμείς θα βαράμε το νταούλι και αυτοί (οι αγορές) θα χορεύουνε…». Σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον, εύκολα εξηγείται η άνθηση των κάθε είδους θεωριών συνωμοσίας. Οταν τα άτομα, οι κοινωνίες και ο πολιτικός λόγος κυριαρχούνται από τέτοιες αντιλήψεις, δεν υπάρχει καμία ελπίδα σωτηρίας, όσα προγράμματα διάσωσης και εάν εκπονηθούν, όσα Μνημόνια και αν υπογραφούν, όσες θεσμικές μεταρρυθμίσεις και αν γίνουν.
Η ριζική αλλαγή αντιλήψεων και νοοτροπιών είναι conditio sine qua non για την ανάταξη της χώρας. Μια τέτοια αλλαγή θα έπρεπε να είναι το κεντρικό σημείο της πολιτικής των κομμάτων της δημοκρατικής και φιλευρωπαϊκής αντιπολίτευσης.Δυστυχώς, το θέμα αυτό δεν φαίνεται να τους απασχολεί.