Η γενιά του Πολυτεχνείου και της Μεταπολίτευσης, είναι μια παράξενη γενιά. Τόσο στο συλλογικό υποσυνείδητο της ελληνικής κοινωνίας, όσο και στο δημόσιο λόγο, αντιμετωπίστηκε ως ένα ενιαίο σύνολο, ως μια «φαντασιακή κοινότητα», για να χρησιμοποιήσω τον τόσο εύστοχο όρο του Μπένεντικτ Άντερσον. Πέρασε έτσι στη σφαίρα του Μύθου, με τις θετικές και αρνητικές συνδηλώσεις, συσκοτίζοντας αποχρώσεις, αποκλίσεις και συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
.
Από αυτή την άποψη, βιβλία όπως αυτό του Χρίστου Ζαφείρη Αντεθνικώς Δρώντες… 1971-1974, που κυκλοφόρησε πρόσφατα, μας προσγειώνουν. Από το χώρο του φαντασιακού, δηλαδή εκτός της Ιστορίας, αναφέρονται σε ανθρώπινα όντα, με σάρκα και οστά, σε συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες. Η συμβολή του βιβλίου σε μια ψύχραιμη αποτίμηση αυτής της γενιάς και αυτής της περιόδου, είναι πολύτιμη.
.
Αυτή η μυθοποίηση οδήγησε σε αυτό που αποκαλώ την τριπλή σταύρωση της γενιάς του Πολυτεχνείου.
.
Η πρώτη σταύρωση έγινε επί δικτατορίας. Ήταν η γενιά των αντεθνικώς δρώντων, η γενιά που απειλούσε τον ελληνοχριστιανικό πολιτισμό της χούντας. Ήταν η γενιά που αντιστάθηκε στην Ελλάδα των Ελλήνων Χριστιανών, που ήταν η ιδεολογική καρικατούρα της δικτατορίας. Η πρώτη αυτή σταύρωση, δεν ήταν μόνον συμβολική. Ήταν και υλική, με διώξεις, συλλήψεις, βασανιστήρια, ακόμα και θανάτους, που καλό είναι να μην ξεχνάμε.
.
Η δεύτερη σταύρωση έγινε μετά την πτώση της δικτατορίας. Η γενιά του Πολυτεχνείου, αναπληρώνοντας το ψυχολογικό κενό ενός λαού που στην πραγματικότητα δεν αντιστάθηκε στη δικτατορία, έγινε οι ήρωες του Πολυτεχνείου. Έγινε σχολική γιορτή, επέτειος, με πανηγυρικούς της ημέρας, στεφάνια, διαδηλώσεις, συγκρούσεις με την αστυνομία, δακρυγόνα.
.
Ήταν τόση η υπερβολή, που το 1983 εξαγγέλθηκαν 17ήμεροι εορτασμοί. Τότε, τρεις από τους πρωταγωνιστές εκείνης της περιόδου, ο Πάνος Ερμείδης, ο Κώστας Αναγνωστόπουλος και ο Θωμάς Βασιλειάδης, ο οποίος δεν είναι ανάμεσά μας, πήραν την πρωτοβουλία της σύνταξης ενός κειμένου, που περιγράφει το κλίμα εκείνης της εποχής. Το υπέγραψαν δεκάδες. Χαρακτηριστικό απόσπασμα από αυτό το ιστορικό κείμενο:
.
«…Δυστυχώς, μετά την μεταπολίτευση, το ενωτικό και μαζικό πνεύμα εκείνης της εποχής δίνει σιγά – σιγά τη θέση του στο κομματικό και ατομικό συμφέρον. Πράγμα που συνεχίζεται με εντονότερο ρυθμό όσο περνά ο καιρός και επιβεβαιώνεται από τον αγώνα δρόμου που γίνεται για την οικειοποίηση του Πολυτεχνείου. Πιστεύουμε πως κανείς δεν έχει το δικαίωμα να οικειοποιείται τους αγώνες του 1973. Και πως συνθήματα του τύπου «ο αγώνας δικαιώθηκε», «δικαιώνεται» ή «συνεχίζεται», με τη σκοπιμότητα που λέγονται, δεν έχουν καμιά σχέση με το νόημα του Πολυτεχνείου.
.
Οι εκδηλώσεις που διοργανώνονται καταλήγουν σε παρελάσεις κομματικών μπλοκ που συναγωνίζονται μεταξύ τους για την προβολή των δικών τους συνθημάτων και για το πλήθος που μπορούν να στρατεύσουν. Τέτοιου είδους τριήμερες, επταήμερες ή δεκαεπταήμερες εκδηλώσεις, με πομπώδες ύφος και δοξαστικά, οδηγούν αναπόφευκτα σε αδρανοποίηση του πνεύματος αντίστασης και σε αλλοίωση του πολιτικού ήθους που χαρακτήριζε τους νέους που αντιτάχθηκαν στη δικτατορία…».
.
Η τρίτη, και ίσως πιο οδυνηρή σταύρωση, είναι το ευρύτατα διαδεδομένο στερεότυπο στην Ελλάδα της κρίσης: Η γενιά του Πολυτεχνείου κατέστρεψε την Ελλάδα. Κατηγορείται, όπως εύστοχα έγραψε ο Γιάννης Βούλγαρης, «… για τις άρρητες υποσχέσεις που οι άλλοι περίμεναν και η ίδια δεν εκπλήρωσε.» Πολλοί την κατηγόρησαν και συνεχίζουν να υποστηρίζουν την άποψη ότι όσοι την αποτέλεσαν, ήταν οι ολετήρες της πατρίδας.
.
Τριπλή σταύρωση λοιπόν. Οι αντεθνικώς δρώντες έγιναν ήρωες και στη συνέχεια, ολετήρες. Τρεις φαντασιακές κατασκευές για το ίδιο κοινωνικό υποκείμενο. Καλό θα ήταν να τις αποδομήσουμε μέσα από μια ψύχραιμη προσέγγιση, μέσα από μια συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης, όπως συνηθίζαμε να λέμε παλιότερα.
.
Η γενιά αυτή έχει, κατά την άποψή μου ένα μοναδικό χαρακτηριστικό, έναν ελάχιστο κοινό παρονομαστή. Προέταξε το γενικό συμφέρον. Υπερέβη την ιδιοτέλεια και τον ατομικισμό, κυρίαρχα χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας. Άρθρωσε πολιτικό λόγο υψηλής ποιότητας και ήθους. Μίλησε, αισθάνθηκε και έπραξε με βάση το «εμείς» και όχι το «εγώ». Στελέχωσε τα κόμματα της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας, της πληρέστερης από τη σύσταση του ελληνικού κράτους. Οι μεγάλες μάζες αυτής της γενιάς ακολούθησαν κυρίως το ΠΑΣΟΚ και οι πρωταγωνιστές της εντάχθηκαν κυρίως στα κόμματα της αριστεράς.
.
Στη συνέχεια, ακολούθησε τη μοίρα της ελληνικής κοινωνίας. Η επικράτηση της καταστροφικής ιδεολογίας της μεταπολίτευσης, που χαρακτηρίστηκε από τον ατομισμό, το συντεχνιασμό, την άρνηση της εργασίας ως κοινωνικής αξίας και την επίρριψη όλων των ευθυνών για τα δεινά της χώρας στους ξένους, διέλυσε το γενετικό πυρήνα της γενιάς του Πολυτεχνείου και της Μεταπολίτευσης. Σταδιακά, η ελληνική κοινωνία αποσαθρώθηκε, παρασύροντας στην καταστροφή της και τη γενιά που τόσες υποσχέσεις είχε δώσει για κάτι διαφορετικό.
.
Απομένει μια ιστορικά αποστασιοποιημένη αποτίμησή της. Το βιβλίο του Χρίστου Ζαφείρη είναι μια πολύτιμη συμβολή σε αυτήν την κατεύθυνση. Χρειάζεται παράλληλα να αναστοχαστούμε και την πολιτική λειτουργία και τα πολιτικά αποτελέσματα της κορυφαίας πράξης της, που ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου. Γνωρίζοντας ότι ανοίγω ένα πολύ μεγάλο κεφαλαίο, σταματώ εδώ.
.
.
*Κείμενο βασισμένο στην ομιλία του Πέτρου Παπασαραντόπουλου, στην παρουσίαση του βιβλίου του Χρίστου Ζαφείρη, Αντεθνικώς Δρώντες… 1971-1974, που πραγματοποιήθηκε στην Ένωση Συντακτών Κύπρου, στις 20 Απριλίου 2012.