Η κρίση του 2008 και στη συνέχεια η κρίση χρέους της ευρωζώνης υποχρέωσαν την Ενωση να προχωρήσει σε μια σειρά θεσμικών αλλαγών, ώστε να επιτύχει σταθεροποίηση του συστήματος και να προφυλάξει τα μέλη της από συστημικούς κινδύνους. Από τη μια έπρεπε να εξασφαλίσει τη χρηματοδότηση κρατών που βρέθηκαν στη δίνη του κυκλώνα λόγω υπερβολικών κρατικών ελλειμμάτων (περίπτωση Ελλάδας) και από την άλλη να δημιουργήσει μηχανισμούς εποπτείας για τις τράπεζες (περίπτωση Ιρλανδίας, Κύπρου. Η κρίση έφερε στα πρόθυρα της διάλυσης το ευρώ.
Η αδυναμία του συστήματος ήταν – και είναι – η δομή της ΟΝΕ και η ατελής εναρμόνιση του τραπεζικού τομέα. Οι συνθήκες του Μάαστριχτ θεμελίωσαν τη Νομισματική Ενωση με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ως βασικό ρυθμιστή. Από την άλλη, η οικονομική πολιτική όχι μόνο παρέμεινε στην αρμοδιότητα των κρατών-μελών, αλλά επιπλέον απαγόρευε τη διάσωση κρατών από την Ενωση (non bail-out close).
Σε ό,τι αφορά τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις στη δομή της ΟΝΕ, μετά τις γερμανικές εκλογές θα επιχειρηθεί σε βάθος χρόνου μια σειρά αλλαγών. Δεν γνωρίζουμε ακόμη ποιες θα είναι αυτές που τελικά θα συμφωνηθούν. Ο Γιούνκερ έδωσε τη δική του εκδοχή στην ομιλία του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Και αφορούν, π.χ., τη δημιουργία θέσης υπουργού Οικονομικών της ευρωζώνης, την πιο σφιχτή δημοσιονομική πολιτική των κρατών, την εναρμόνιση φορολογικών συστημάτων, κ.λπ.
Σε ό,τι αφορά τις τράπεζες, από το 2013 άρχισε η διαδικασία της δημιουργίας της Τραπεζικής Ενωσης. Η Τραπεζική Ενωση είναι το κλειδί για την ανάπτυξη, μια και από τις τράπεζες – και βέβαια από τις καταθέσεις μας – περνάει ο απαραίτητος δανεισμός των επιχειρήσεων. Μας αρέσει ή όχι. Γιατί καλό είναι το σύνθημα «κανένα σπίτι στα χέρια τραπεζίτη», αλλά τα λεφτά είναι δικά μας. Οι καταθέσεις των πολιτών.
Η Τραπεζική Ενωση έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να υπάρχει διαφάνεια στις εργασίες των τραπεζών, έλεγχος και εποπτεία από την Κεντρική Τράπεζα και διασφάλιση των καταθέσεων. Η ΤΕ αποτελείται από τρεις πυλώνες:
1. Ο Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός (SSM) εποπτεύει και ελέγχει προληπτικά τις περισσότερες από 150 τράπεζες που είναι «πολύ μεγάλες για να πέσουν». Διενεργεί ελέγχους σε τακτά χρονικά διαστήματα από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, ενώ οι μη συστημικές τράπεζες εποπτεύονται από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες.
2. Ο ενιαίος μηχανισμός εξυγίανσης επεμβαίνει στη διαδικασία εξυγίανσης των τραπεζών σε κρίση μέχρι την πτώχευσή τους, αν χρειαστεί. Η διαδικασία είναι γνωστή σε όλους μας. Η προσπάθεια είναι να καλυφθούν οι ανάγκες χωρίς να χρειαστούν χρήματα φορολογουμένων, όπως συνέβη στην κρίση του 2008. Πρώτα λοιπόν πτωχεύουν οι μέτοχοι, μετά οι ομολογιούχοι και τελευταίοι οι καταθέτες.
3. Το ευρωπαϊκό σύστημα καταθέσεων, τέλος, εγγυάται τις καταθέσεις μέχρι τα 100.000 ευρώ.
Ενώ τα δύο πρώτα σκέλη της ΤΕ βρίσκονται πλέον σε λειτουργία, το τρίτο και πιο ευαίσθητο από κάθε άποψη βρίσκεται ακόμη στον αέρα. Γιατί όμως αυτή η καθυστέρηση της ολοκλήρωσης της ΤΕ που με τόση επιμονή ζητούν ο Μακρόν και η Επιτροπή; Γιατί η Γερμανία και άλλες χώρες δεν έχουν εμπιστοσύνη στη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών κρατών-μελών και ως εκ τούτου στη μεγάλη έκθεση τραπεζών σε ομόλογα του Δημοσίου. Το παράδειγμα της Ελλάδας και εν μέρει της Ιταλίας και της Κύπρου είναι στο μυαλό τους. Οι χώρες αυτές δεν επλήγησαν από την έκθεση των τραπεζών στο γλέντι κερδοσκοπίας με τα αφερέγγυα στεγαστικά δάνεια και τα άλλα χρηματοοικονομικά προϊόντα, αλλά από την αθρόα αγορά κρατικών ομολόγων.
Ο τρόπος με τον οποίο ο νομοθέτης θεώρησε ότι θα σπάσει ο φαύλος κύκλος κρατικών ομολόγων – συστημικών τραπεζών είναι οι συγχωνεύσεις και οι εξαγορές. Και αυτό γιατί οι μέτοχοι σε διασυνοριακές τράπεζες θα είχαν κάθε λόγο να περιορίσουν την τοξική σχέση κρατών – τραπεζών σε επίπεδα που δεν θα έθεταν σε κίνδυνο τη σταθερότητά τους σε
περίπτωση που τα κράτη θα είχαν πρόβλημα χρέους. Με άλλα λόγια, θα αυτορρυθμίζονταν. Ομως τέτοιες συγχωνεύσεις και εξαγορές πραγματοποιήθηκαν πολλές στην ευρωζώνη, αλλά σε εθνικό επίπεδο. Δεν πραγματοποιήθηκαν σε ικανοποιητικό βαθμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της έγκυρης ευρωπαϊκής δεξαμενής σκέψης Breughel, η Τραπεζική Ενωση δεν βελτίωσε αυτή την εικόνα. Οι αναδιαρθρώσεις μέσω εξαγορών και συγχωνεύσεων παρέμειναν κυρίως στα χέρια μετόχων μιας χώρας σε ποσοστό 71%. Και βέβαια αυτό θεωρείται αποτυχία της ΤΕ. Στο ερώτημα γιατί οι νομοθέτες δεν πέτυχαν στην επίτευξη του στόχου τους, οι μελετητές απαντούν με ερωτηματικό. «…Η αποτυχία οφείλεται στο ατελές νομοθετικό πλαίσιο και αν ναι, ποιο είναι το ανασταλτικό στοιχείο; Η επιτήρηση, η έλλειψη εμπιστοσύνης των καταθετών; Ή δεν βρισκόμαστε ακόμη σε ένα τραπεζικό επενδυτικό κλίμα στην ευρωζώνη; Το μέλλον θα το δείξει…». Η απάντηση στο ερώτημα είναι κρίσιμη.
Πρόσφατα η τράπεζα NORDEA, ένας σκανδιναβικός κολοσσός, αποφάσισε να μεταφέρει την έδρα της από τη Στοκχόλμη στο Ελσίνκι. Ο λόγος που επικαλείται είναι ότι επιθυμεί να βρίσκεται σε χώρα της ευρωζώνης, για να έχει πρόσβαση στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθεροποίησης (ESM), τώρα έχει τη δυνατότητα αγοράς μετοχών στη δευτερογενή αγορά, αλλά και στο μέλλον με την αναμενόμενη εξέλιξη του ESM σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο! Σε κάθε περίπτωση, διατυπώνει η Τράπεζα, έχει μεγαλύτερη ασφάλεια εντός ΤΕ.
Η κάπως στριφνή περιγραφή μας δείχνει ότι η Ενωση εκ των πραγμάτων ωθείται από την οικονομία σε ολοκλήρωση. Αλλά και ότι η οικονομική ολοκλήρωση είναι πολιτικά δύσκολη. Ελπίζουμε ότι οι επιλογές θα υλοποιηθούν γρήγορα. Αν και η ΕΕ βαδίζει καλά τα τελευταία χρόνια, η επόμενη κρίση καιροφυλακτεί.
Η κυρία Ζωρζέττα Λάλη είναι πρώην διευθύντρια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Ο κ. Αντώνης Τριφύλλης είναι μέλος του Εποπτικού Συμβουλίου της ΔιαΝΕΟσις
Το άρθρο δημοσιεύεται στο ΒΗΜΑ.