«Ο Πλουμπίδης είναι κορυφαία περίπτωση, όχι απλώς κομμουνιστή, αλλά ανθρώπου που σέβεται τον εαυτό του, την αξιοπρέπειά του ώς το τέλος. Μας τίμησε όλους» (Πέτρος Ανταίος).
.
Η ηγεσία του ΚΚΕ, έχοντας χάσει τη μάχη για την εξουσία, βρέθηκε εξόριστη το 1949, με τη λήξη των εχθροπραξιών του εμφυλίου πολέμου. Παρά ταύτα, στην αρχή, προσέβλεπε σε ανασύνταξη των δυνάμεών της για έναν «τρίτο γύρο» διεκδίκησης της εξουσίας. Γι’ αυτό και, υπό το σύνθημα «με τα όπλα παρά πόδα», προσπάθησε να οργανώσει στρατόπεδα εκπαίδευσης κομμουνιστών Ελλήνων φυγάδων στις Λαϊκές Δημοκρατίες, να διατηρήσει ομάδες ανταρτών στο βουνό και να συγκροτήσει παράνομες (αφού το ΚΚΕ ήταν εκτός νόμου) οργανώσεις στις μεγάλες ελληνικές πόλεις. Με δίκτυα ασυρμάτων «κρατούσε επαφή», ώστε όσοι αριστερών πολιτικών πεποιθήσεων έμειναν στην Ελλάδα να παίρνουν τις κομματικές οδηγίες και παράλληλα να μεταδίδουν στο εξωτερικό χρήσιμες για το κόμμα πληροφορίες.
.
Τον συντονισμό και τη σύνδεση της εξόριστης ηγεσίας με τις παράνομες οργανώσεις στην Ελλάδα αναλάμβαναν, σε συνθήκες εξαιρετικά δύσκολες, στελέχη του κόμματος, ειδικά εκπαιδευμένοι απεσταλμένοι του («πράκτορες»), οι οποίοι εισέρχονταν παράνομα στη χώρα. Κάποιοι κατάφερναν μετά το πέρας της αποστολής τους να διαφύγουν, όμως οι περισσότεροι συλλαμβάνονταν από την Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών (τη συσταθείσα από τους Αμερικανούς ΚΥΠ).
.
Μόνος από την ηγεσία παρέμενε σε καθεστώς παρανομίας στην Αθήνα ο φυματικός από τις κακουχίες Νίκος Πλουμπίδης-Μπάρμπας. Μετά τις εκλογές του 1950 ο Νίκος Ζαχαριάδης έστειλε τον Νίκο Μπελογιάννη να τον αντικαταστήσει, ώστε ο Πλουμπίδης να διαφύγει στο εξωτερικό. Ομως, στις 20 Νοεμβρίου 1950, ο Μπελογιάννης συνελήφθη. Η δίκη, με 92 κατηγορούμενους συνολικά, από το Εκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών κατέληξε (19 Οκτωβρίου – 16 Νοεμβρίου 1951) σε δώδεκα θανατικές καταδίκες. Ακολούθησε διεθνής κατακραυγή.
.
Εν τω μεταξύ ανακαλύφθηκαν, με τη βοήθεια των Αμερικανών, ασύρματοι του ΚΚΕ στις περιοχές Καλλιθέας και Φαλήρου, δίνοντας στους στρατοδίκες την ευκαιρία επιστράτευσης του μεταξικού νόμου περί κατασκοπείας. Ετσι ο Μπελογιάννης και οι άλλοι κατηγορούμενοι προσήχθησαν σε νέα δίκη, στις 15 Φεβρουαρίου 1952, βάσει του νόμου 375/1936 περί κατασκοπείας. Ο Μπελογιάννης αρνήθηκε όλες τις κατηγορίες και πρόβαλε τις πατριωτικές του ενέργειες κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Παρ’ ότι η δίκη πήρε μεγάλη δημοσιότητα στην Ευρώπη, ο Μπελογιάννης και ακόμη τρεις καταδικάσθηκαν ομόφωνα σε θάνατο την 1η Μαρτίου 1952.
.
Στις 15 Μαρτίου 1952 ο Πλουμπίδης, με επιστολή του, που περιλάμβανε και δακτυλικό του αποτύπωμα, ανέλαβε αυτός την ευθύνη του παράνομου κομματικού μηχανισμού και υποσχόταν να παραδοθεί, αν δεν εκτελούνταν η θανατική ποινή του Μπελογιάννη. Δύο ημέρες μετά ο Ζαχαριάδης διέψευσε την επιστολή ως πλαστό κατασκεύασμα της Ασφάλειας, ισχυριζόμενος ότι ο Πλουμπίδης νοσηλεύεται στο εξωτερικό. Με την κίνησή του αυτή επέτρεψε την εκτέλεση.
.
Μετά την εκτέλεση του Μπελογιάννη συνελήφθη, στις 25 Νοεμβρίου 1952, και ο Πλουμπίδης. Στις 27 του μηνός ο κομματικός ραδιοφωνικός σταθμός «Ελεύθερη Ελλάδα», εγκαταστημένος πια στο Βουκουρέστι, άρχισε να μεταδίδει ότι ήταν από δεκαετίες χαφιές της Ασφάλειας, πράκτορας του εχθρού στις γραμμές του κόμματος. Το Π.Γ. της Κ.Ε. στις 25 Ιουλίου 1952 τον είχε διαγράψει από μέλος του ΚΚΕ.
.
.
Πάνω απ’ όλα είναι το κόμμα και η ηγεσία του
.
Εάν κάποιοι προβληματίστηκαν ή αμφέβαλλαν για την υπόθεση Πλουμπίδη, όμως δεν αντέδρασαν. Αιτίες ήταν κυρίως η αφοσίωση στο κόμμα («πίστη» πως δεν κάνει λάθος και δεν λέει ποτέ ψέματα) και στον απόλυτο ηγέτη, τον Ζαχαριάδη, αλλά και ο φόβος για τυχόν διώξεις (διαφωνία οδηγούσε σε εξόντωση, ακόμη και φυσική).
.
Μόνος από τα μέλη της Κ.Ε. που ανοικτά τοποθετήθηκε, λέγοντας ότι δεν πείσθηκε από τα επιχειρήματα που παρουσιάστηκαν, ήταν ο Κώστας Θέος. Και η Ελλη Παππά, φυλακισμένη στην Αθήνα, με επιστολή προς την ηγεσία, προσπάθησε να αποδείξει ότι ο Πλουμπίδης δεν είναι χαφιές. Η απάντηση ήταν η καθαίρεσή της από τη θέση του γραμματέα του γραφείου των κρατουμένων.
.
Ο ίδιος ο Πλουμπίδης δεν μίλησε (ούτε στη δίκη του) για να μη βλάψει το Κ.Κ. Αλλωστε, Χριστούγεννα του 1952 έγραφε προς τον Δημοσθένη Παπαχρήστου, «η προσωποποίηση του κόμματος είναι η ηγεσία του. Καθένας που στρέφεται ενάντια στην ηγεσία, στρέφεται ενάντια στο κόμμα και κάνει τη δουλειά της Ασφάλειας. Οποιος μιλάει ενάντια στην ηγεσία του κόμματος, ή είναι χαφιές ή άρχισε να γλιστράει και θα γίνει χαφιές στα σίγουρα… Κρατιέμαι με τα δόντια στη ζωή για να δώσω ακόμα δύο μάχες, τη μάχη της δίκης και τη μάχη του εκτελεστικού αποσπάσματος». Στις 14 Αυγούστου 1954 εκτελέστηκε στο Δαφνί, φωνάζοντας «Ζήτω η Ελλάς, ζήτω το ΚΚΕ» (μαρτυρία αυτόπτη μάρτυρα Τάκη Αγκαβανάκη, δημοσιογράφου εφημερίδας «Τα Νέα»).
.
«Εικονική εκτέλεση»
.
Ο κομματικός ραδιοσταθμός ανακοίνωσε ότι η εκτέλεση ήταν εικονική και ότι η ελληνική κυβέρνηση τον φυγάδευσε στην Αμερική. Ακόμη και όταν ο Λευτέρης Ελευθερίου, διευθυντής του ραδιοσταθμού από το 1951 έως το 1955, πληροφόρησε τον Ζαχαριάδη ότι υπάρχουν φωτογραφίες από την εκτέλεση, εκείνος του απάντησε ότι είναι ψεύτικες (μαρτυρία Σταύρου Κασιμάτη). Και ο Ελευθερίου συνέχισε να μεταδίδει τη «γραμμή» αυτή από τον κομματικό ραδιοφωνικό σταθμό. Και «όταν ξέθαψαν τον Πλουμπίδη και φωτογράφισαν το πτώμα του και δημοσίευσαν τη φωτογραφία στις εφημερίδες, ο Ελευθερίου ρώτησε τον Ζαχαριάδη: “Και τώρα τι θα λέμε;”. Κι εκείνος απάντησε: “Λέμε αυτό που είπαμε από την αρχή, ότι όλα αυτά είναι πλαστά και ότι ο Πλουμπίδης τραγανίζει τα δολάρια της προδοσίας”». «Ο Ζαχαριάδης ήταν ικανός για όλα, έτσι αποδείχθηκε» (μαρτυρία Βασίλη Νεφελούδη).
.
Μετά τη διαγραφή του Ζαχαριάδη (7η Ολομέλεια, 18 – 24 Φεβρουαρίου 1957) ανέλαβε κομματική επιτροπή να διερευνήσει την υπόθεση. Βάσει του πορίσματός της, της 23ης Νοεμβρίου 1957, η 9η Ολομέλεια του ΚΚΕ το 1958 αποφάσισε αποκατάσταση της μνήμης του Πλουμπίδη.
.
Βέβαια, «ο Πλουμπίδης τελικά αποκαταστάθηκε αλλά, στην ουσία, ούτε έως σήμερα έχει αποκατασταθεί. Δεν είναι αποκατάσταση αυτή που έγινε. Αποκατάσταση σημαίνει να χυθεί φως σε όλη την υπόθεση: Γιατί; Ποιοι; Πώς; Απάντηση δεν έχει δοθεί» (μαρτυρία Ελλης Παππά).
.
«Απ’ τα μεγαλύτερα εγκλήματα που διέπραξε το ΚΚΕ»
.
Μετά την ήττα του ΔΣΕ, η ηγεσία του ΚΚΕ έσπευσε (3η Συνδιάσκεψη, 10-14 Οκτωβρίου 1950) να συγκαλύψει τα λάθη της και να αποσείσει τις ευθύνες της, ιδιαίτερα για την πολιτική γραμμή της ηγεσίας Ζαχαριάδη την περίοδο 1946-1949. Παράλληλα, επιχειρούσε και την επιβολή αυστηρής κομματικής πειθαρχίας με την εκκαθάριση διαφωνούντων, πιθανών εσωκομματικών αντιπάλων της (π.χ. με «κομματική ανακαταγραφή»), χρησιμοποιώντας με μεγάλη ευκολία, ακόμη και προς υψηλόβαθμα μέχρι πρότινος κομματικά στελέχη, χαρακτηρισμούς όπως «χαφιές», «πράκτορας», «προδότης» κ.ά.
.
Η κατηγορία/εξόντωση του Πλουμπίδη είχε αίτια πολιτικά. Στο παρελθόν ο Πλουμπίδης είχε επιδείξει ανεξαρτησία πνεύματος. Είχε διαφωνήσει: για την επιστολή Ζαχαριάδη προς τον υπουργό Ασφαλείας Κωνσταντίνο Μανιαδάκη γιατί έθετε τις δυνάμεις του Κ.Κ. στην υπηρεσία του Μεταξά στον Πόλεμο του 1940, για τη συμφωνία του Λιβάνου, για τη συμμετοχή στην κυβέρνηση του Καΐρου, για τη συμφωνία της Καζέρτας (τη θεωρούσε πλήρη παράδοση της Ελλάδας στους Αγγλους), για την απόφαση να κρατούν τον ΕΛΑΣ έξω από την Αθήνα στα Δεκεμβριανά. Οταν επέστρεψε, τον Μάιο του 1945, ο Ζαχαριάδης από το Νταχάου, ο Πλουμπίδης έθεσε θέμα (1η Ολομέλεια Κ.Ε.) να ενημερώσει το κόμμα πώς ενήργησε τα χρόνια που ήταν εκτός Ελλάδας. Η πρότασή του θεωρήθηκε προσβολή στο πρόσωπο του αρχηγού και συζήτηση δεν έγινε, αλλά ο Ζαχαριάδης, με πρόσχημα τη μείωση των μελών του Π.Γ., τον απομάκρυνε. Ο Πλουμπίδης ήταν αντίθετος στην πορεία προς έναν εμφύλιο πόλεμο (2η Ολομέλεια, Φεβρουάριος 1946) και στην αποχή από τις εκλογές του 1946. Ηταν αντίθετος και με την απόφαση του Σεπτεμβρίου του 1947 με την οποία κηρύχθηκε ο Εμφύλιος και σκοπός του ΚΚΕ τέθηκε η κατάληψη της εξουσίας και η μετατροπή της Ελλάδας σε Σοβιετική Δημοκρατία. Πίστευε ότι αυτό ήταν ανέφικτο και ήλπιζε σε συμβιβασμό με αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Κι έπειτα «ο Ζαχαριάδης δεν συμπαθούσε τον Πλουμπίδη γιατί είχε μια ανεξαρτησία πνεύματος, και μερικές πρωτοβουλίες που είχε πάρει το κόμμα με την ΕΔΑ εμπνευστής ήταν αυτός, ο Πλουμπίδης» (μαρτυρία Πάνου Δημητρίου).
.
Επίλογος
.
Στα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια, μπορεί να ήταν ακόμη αδιανόητο στα στελέχη, μέλη και οπαδούς του ΚΚΕ ότι η ηγετική ομάδα μεθόδευε εκκαθαρίσεις εσωκομματικών διαφωνούντων, αλλά «σήμερα βέβαια είναι παγιωμένη η πεποίθηση, στο μεγαλύτερο μέρος της Αριστεράς, ότι η καταγγελία του Πλουμπίδη ως χαφιέ ήταν απ’ τα μεγαλύτερα εγκλήματα που διέπραξε το ΚΚΕ» (μαρτυρία Φώφης Λαζάρου).