Ο Φιλελευθερισμο?ς ως επικρατου?σα ιδεολογι?α της βιομηχανοποιημε?νης δυ?σης, στην Αγγλι?α τον 18ο αιω?να συνδε?θηκε με την πολιτικη? επιδι?ωξη της συνταγματικη?ς κοινοβουλευτικη?ς διακυβε?ρνησης, τη ριζοσπαστικοποι?ηση της κοινωνι?ας και τις μεταρρυθμι?σεις του Διαφωτισμου?, οδηγω?ντας και σε επαναστατικε?ς διεργασι?ες, με πρωτοπο?ρες τη Γαλλικη? και την Αμερικανικη? επανα?σταση. Το κοινωνικο? συμβο?λαιο και οι θεωρι?ες των Rousseau, August Comte, Hobbes, περι? φυσικη?ς κατα?στασης των ατο?μων, θεωρου?νται ιστορικα?, ως το ενορατικο? εργαλει?ο σκε?ψης της ιδεολογι?ας του φιλελευθερισμου?, του πως ε?πρεπε να συγκροτου?νται οι συ?γχρονες κοινωνι?ες, ποιες ει?ναι οι ευθυ?νες του ατο?μου απε?ναντι στη πολιτει?α.
Τα δυτικα? πολιτικα? συστη?ματα του 20ο αιω?να θεωρητικα? υπη?ρξαν φιλελευ?θερες δημοκρατι?ες που σχηματι?στηκαν βα?ση των φιλελευ?θερων αξι?ων και ιδεω?ν, ο?πως η ελευθερι?α του λο?γου, της θρησκευτικη?ς λατρει?ας, τα δικαιω?ματα στην ιδιοκτησι?α κ.α. Το αι?τημα του ηθικου? και πολιτικου? αυτοπροσδιορισμου?, η ατομικη? ελευθερι?α, υπη?ρξε η πιο σημαντικη? πολιτικη? αξι?α και η ενοποιητικο?ς ουσι?α του συνο?λου της φιλελευ?θερης ιδεολογι?ας. (Heywood 2007: 80)
Η ελευθερι?α ως φυσικο? δικαι?ωμα για τους φιλελευ?θερους δεν σημαι?νει ο?μως και αποδοχη? της ε?ννοιας του δικαιω?ματος της απο?λυτης ελευθερι?ας, καθω?ς το?τε αυτη? μεταμορφω?νεται σε ασυδοσι?α, πλη?ττοντας το αρχικο? δικαι?ωμα ο?λων, προκαλω?ντας βλα?βη στην ελευθερι?α και την υ?παρξη των α?λλων.
Οι ριζοσπα?στες «ελευθεριακοι?» προε?κτειναν την σκε?ψη περι? ατομικη?ς ελευθερι?ας, ως τη μο?νη κατα?σταση ελευ?θερης κυριαρχι?ας του ατο?μου στο σω?μα και το πνευ?μα του, στις ικανο?τητες και τα χαρι?σματα του, που ο?μως, δεν μπορει? να σημαι?νει παραβι?αση και κατα?λυση της ελευθερι?ας του α?λλου. Κα?θε α?νθρωπος το?νιζαν, ε?χει δικαι?ωμα στην ο?σο το δυνατο?ν μεγαλυ?τερη ελευθερι?α, στα ι?δια ο?μως πλαι?σια ελευθερι?ας που ισχυ?ουν για ο?λους τους ανθρω?πους.
Οι κλασικοι? φιλελευ?θεροι η?ταν εκει?νοι που ε?δωσαν ε?μφαση στην ανα?γκη και τα κι?νητρα. Ο ηθικο?ς σεβασμο?ς τους στα ατομικα? δικαιω?ματα, τους οδη?γησε στις θε?σεις εξιδανι?κευσης του Βολται?ρου, περι? διαφωνι?ας και ανοχη?ς της ηθικη?ς, πολιτισμικη?ς, πολιτικη?ς και θρησκευτικη?ς διαφορετικο?τητας και πλουραλισμου? επηρεα?ζοντας καταλυτικα? την διαμο?ρφωση της ευρωπαι?κη?ς πολιτικη?ς σκε?ψης. Για τους κλασικου?ς φιλελευθε?ρους η ανεκτικο?τητα ει?ναι συ?μφυτη με την κυριαρχι?α των φιλελευ?θερων ιδεω?ν, οι οποι?ες πι?στευαν πως επικρατου?ν ως οικουμενικε?ς πεποιθη?σεις των ο?ποιων ανελευ?θερων επιλογω?ν.
Οι συ?γχρονοι φιλελευ?θεροι μολονο?τι αντιθε?τως, πι?στευαν πως ο ανεξε?λεγκτος καπιταλισμο?ς οδη?γησε σε νε?ες μορφε?ς κοινωνικη?ς αδικι?ας, διευρυ?νοντας το χα?σμα μεταξυ? πλουσι?ων και φτωχω?ν, επι?σης αναζητου?σαν τη δι?καιη κοινωνι?α, ο?που ο πλου?τος που παρα?γεται πρε?πει ν’ ανακατανε?μεται με?σω του κρα?τους προ?νοιας, το οποι?ο θα πρε?πει να λειτουργει? σε ο?φελος των λιγο?τερο εχο?ντων. Δια? με?σου του κρα?τους υποστη?ριζαν επιβα?λλεται η ειρη?νη, ο?που ο α?νθρωπος με κι?νητρο το προσωπικο? του συμφε?ρον εκχωρει? την ατομικη? του ελευθερι?α σε αυτο?, αποκτω?ντας ε?τσι την ασφα?λεια της ελευθερι?ας του, ως πρου?πο?θεση για την α?σκηση?ς της.
Για τον Μαρξισμο?ς η οικονομικη? και πολιτικη? ελευθερι?α ει?ναι φενα?κη, καθω?ς στον πραγματικο? κο?σμο το φυσικο? προ?σωπο εμποδι?ζεται να ασκη?σει την ελευθερι?α του για την επι?τευξη ενο?ς σκοπου?. (Berlin, 2001, 258) Περιε?γραφε την ελευθερι?α, ως ελευθερι?α ορισμε?νων η οποι?α εξαρτα?ται απο? την δυστυχι?α κα?ποιων α?λλων, η οποι?α εν κατακλει?δι δεν ει?ναι ελευθερι?α, αλλα? ε?να συ?στημα α?δικο και ανη?θικο. Ο Μαρξ με?σω του αντιφατικου? και ανταγωνιστικου? χαρακτη?ρα της Νεωτερικο?τητας προσπα?θησε ν’ αποδει?ξει ο?τι η μο?νη ελευθερι?α που πραγματω?νεται την περι?οδο του καπιταλισμου? ει?ναι αυτη? των αγορω?ν.
Ο Χε?γκελ απο? την πλευρα? του, υποστη?ριξε ο?τι το κρα?τος αποτελει? τη βα?ση που επιτρε?πει στους πολι?τες να πραγματω?σουν την ελευθερι?α τους, ο?ταν ει?ναι απαλλαγμε?νο απο? την τυραννι?α, και αντιπροσωπευ?ει τη δυνητικη? ενο?τητα του ορθου? λο?γου και της ελευθερι?ας, διαθε?τει εκει?νη τη θεσμικη? οργα?νωση που εξασφαλι?ζει τον βαθμο? ελευθερι?ας των πολιτω?ν του και υπο?κεινται στην α?μεση λογοδοσι?α. (D. HELD, 152, 165)
Οι σοσιαλιστε?ς και οι στοχαστε?ς του αποκαλου?μενου τρι?του δρο?μου γοητευμε?νοι απο? την ιδε?α του κοινωνικου? κρα?τους ως το βασικο? με?σο μεταρρυ?θμισης του καπιταλισμου?, ε?θεσαν σε κα?θε περι?πτωση τη κοινωνικη? ισο?τητα ως θεμελιω?δη αξι?α που διασφαλι?ζει τη κοινωνικη? συνοχη? και αδελφοσυ?νη προα?γοντας ταυτο?χρονα την διευ?ρυνση της ελευθερι?ας με την θετικη? της ε?ννοια, δηλ, την σοσιαλδημοκρατικη? οπτικη?, η οποι?α ε?χει αναφορα? στις συ?γχρονες φιλελευ?θερες ιδε?ες και ο?χι στις παραδοσιακε?ς σοσιαλιστικε?ς αρχε?ς. (Heywood 2007, 271)
Οι σοσιαλιστε?ς μεταμο?ρφωσαν την ελευθερι?α σε κευ?νσιανικη? σοσιαλδημοκρατι?α που αποδε?χεται την ορθολογικη? συγκρο?τηση της κοινωνι?ας, θεμελιω?νοντας την -για την προστασι?α της- με την δικαιοσυ?νη, την οποι?α ο?μως ο Μαρξ απε?ρριπτε ως παυσι?πονο – θεραπευτικο? με?σο της αγορα?ς. Η ελευθερι?α α?λλωστε, με?σω της δικαιοσυ?νης δεν νοθευ?εται, καθω?ς οι αρχε?ς της δικαιοσυ?νης ει?ναι αυτε?ς που καθορι?ζουν τον τρο?πο που ανταποκρινο?μαστε στις ανα?γκες των α?λλων, με το κριτη?ριο της ηθικη?ς ισο?τητας εντο?ς του κοινωνικου? συμβολαι?ου, σταθμι?ζοντας ουσιαστικα? τη σημασι?α των α?λλων αξιω?ν, ο?πως η ελευθερι?α. (Kymlicka 2005, 275-6, 282 )
Στην κριτικη? θεωρι?α των Χορκχα?ιμερ – Αντο?ρνο της σχολη?ς Φρανκφου?ρτης, ο αστικο?ς καπιταλισμο?ς στη μετα? τη φιλελευ?θερη περι?οδο, μει?ωσε την επιρροη? στο α?τομο των διαμεσολαβητικω?ν θεσμω?ν κοινωνικοποι?ησης ο?πως η οικογε?νεια. Η ναζιστικη? Γερμανι?α δει?χνει ιδανικη? περι?οδος μελε?της αυτη?ς της προσε?γγισης, καθω?ς ο ρο?λος των διαμεσολαβητικω?ν θεσμω?ν, καταλη?φθηκε απο? το ναζιστικο? κο?μμα και τις οργανω?σεις νεολαι?ας οδηγω?ντας στην επικρα?τηση του φασισμου?. Οι νε?οι θεσμοι? λειτου?ργησαν ως παρα?γοντες διαμο?ρφωσης της ατομικο?τητας σε τε?τοιο βαθμο?, ω?στε να επηρεα?σουν το α?τομο που ανη?κε μαζικα? σε αυτε?ς, περισσο?τερο ακο?μη και απο? τους οικογενειακου?ς δεσμου?ς και τις ανθρω?πινες σχε?σεις.
Η κριτικη? θεωρι?α βεβαι?ως δεν ταυτι?ζει τον ολοκληρωτισμο? του ναζισμου? και τον αντισημιτισμο? με την δυτικη? κουλτου?ρα, διαπιστω?νει ο?μως ο?τι, σε τε?τοιες συνθη?κες η οικονομικη? βα?ση της ατομικο?τητας υποχωρει? και παρακμα?ζει, δι?νοντας την θε?ση της στη συμμετοχη? του ατο?μου σε ολοκληρωτικου?ς θεσμου?ς η? δομε?ς, σε συλλο?γους, ομα?δες και οργανω?σεις, με αποτε?λεσμα την αφομοι?ωση του ατομικου? απο? το συνολικο?.
Οι συ?γχρονες κοινωνι?ες ως ολο?τητες αντιμετωπι?ζουν την κυριαρχι?α του φαινομε?νου η?δη, απο? ε?ναν εσωτερικο? ολοκληρωτισμο? που αφομοιω?νει και εξαφανι?ζει κα?θε αντι?σταση. (Ian Craib , 2011, 315) Ο Αντο?ρνο ισχυρι?ζεται πως προ?κειται για την υποχω?ρηση της ατομικο?τητας και της υποκειμενικο?τητας της ελευθερι?ας του ατο?μου, ως τελικο? ανα?χωμα απε?ναντι στην μαζικη? κυριαρχι?α των δυνα?μεων της νεωτερικη?ς κοινωνι?ας της κα?θε περιο?δου. (Χορκχα?ιμερ- Αντο?ρνο, Αθη?να, 1986, 148)
Κρι?σιμο ρο?λο στη κατανο?ηση αυτω?ν των φοβικω?ν αντανακλαστικω?ν μιας κοινωνι?ας, της αδιαφορι?ας και της ανοχη?ς της στα ο?σα α?σχημα μπορου?ν να συμβου?ν στην πορει?α στρε?βλωσης μι?ας δημοκρατι?ας, -ο?πως συνε?βη λ.χ στην περι?οδο της δημοκρατι?ας στη Βαι?μα?ρη την εξουσι?α της οποι?ας μην λησμονα? κανει?ς ο Χι?τλερ και οι εθνικοσοσιαλιστε?ς κατε?κτησαν με δημοκρατικη? εκλογη? – διαδραματι?ζει η επιρροη? της πολιτικη?ς σκε?ψης του κοινοτισμου?, που αναδεικνυ?ει την αξι?α της κοινο?τητας ακο?μη και ως προτεραιο?τητα σε σχε?ση με την ελευθερι?α και την ισο?τητα που παρα?γονται απο? εκει?νη. (Kymlicka, W, Πο?λις 2005, 319)
Η ανεκτικο?τητα που αποτελει? θεμελιω?δη αξι?α προαγωγη?ς των ευρωπαι?κω?ν αρχω?ν της ατομικη?ς ελευθερι?ας η? αυτονομι?ας στο πλαι?σιο της φιλελευ?θερης δημοκρατι?ας, φαι?νεται να μεταλλα?σσεται σε μη ανεκτικο?τητα προς τις μη φιλελευ?θερες ομα?δες, η? ομα?δες στο?χους, με?σου του λαι?κισμου? και της προπαγα?νδας που θεριευ?ουν.
Ει?ναι χαρακτηριστικη? η αντι?φαση λ.χ ση?μερα, των φιλελευθε?ρων ευρωπαι?κω?ν κρατω?ν απε?ναντι στους προ?σφυγες και τους μετανα?στες, ως προς την μη επε?κταση γι’ εκει?νους, της αρχη?ς της θρησκευτικη?ς ανεκτικο?τητας, ο?ταν η εν λο?γω αρχη? υπη?ρξε κρι?σιμη παρα?μετρος ως ατομικο? δικαι?ωμα για τους ι?διους τους ευρωπαι?ους, στην οικοδο?μηση της φιλελευ?θερης θεωρι?ας στο πλαι?σιο της θρησκευτικη?ς ανεκτικο?τητας της δυ?σης, ο?ταν οι ι?διοι υπη?ρξαν μετανα?στες η? προ?σφυγες.
Ισχυρη? παρα?μετρος στη προσπα?θεια κατανο?ησης της ανοχη?ς της κοινωνι?ας της στρε?βλωσης της φιλελευ?θερης δημοκρατι?ας απο? μι?α εκλεγμε?νη κυβε?ρνηση, ε?χει η θε?ση του Μακιαβε?λι για το κρα?τος, που διακη?ρυττε ο?τι, η πολιτικη? του και η πα?ση θυσι?α επιδι?ωξη της ισχυ?ος του, ε?χουν προτεραιο?τητα ε?ναντι των ατομικω?ν συμφερο?ντων και της ιδιωτικη?ς ηθικη?ς. (D. Held , Αθη?να, 2007, 70) Το καλο? κρα?τος ε?λεγε, η?ταν πρω?τα και κυ?ρια το ασφαλε?ς και σταθερο? κρα?τος, θε?τοντας την δια?σταση της αντι?ληψης της κυριαρχι?ας και της ασφα?λειας του κρα?τους – ε?θνους, που ελε?γχει το πεπρωμε?νο του και δεν αμφισβητει?ται απο? τους πολι?τες. (D. Held, Αθη?να, 2007, 397)
Ο?ταν η πολιτικη? εκπροσω?πηση ευνοει? την κατα?λυση του δικαιω?ματος της ελευθερι?ας των πολιτω?ν (και αδυ?ναμων), οι συνε?πειες ει?ναι σοβαρε?ς. Η εξουσι?α προσηλωμε?νη στο λαι?κισμο? και τη προπαγα?νδα, κενη? συνη?θως απο? ιδε?ες και ηγετικε?ς φυσιογνωμι?ες, κατασκευα?ζει τους ηγε?τες και τα ιδεολογη?ματα της, που καθοδηγου?ν την κοινη? γνω?μη οδηγω?ντας την στη πλα?νη, πετυχαι?νοντας ο λαο?ς να μην την ελε?γχει. (D. Held, Αθη?να, 2007, 324) Η εκλογικη? διαδικασι?α σε αυτε?ς τις περιπτω?σεις μοια?ζει περιττη?, σαν καταναλωτικη? επιλογη? ο?που οι πολι?τες εγωιστικα? επιδιω?κουν ως αντα?λλαγμα εκλογη?ς των εκπροσω?πων τους, την απο?κτηση και κατοχη? αντικειμε?νων και πο?ρων, για την ικανοποι?ηση των δικω?ν τους προσωπικω?ν αναγκω?ν η? επιθυμιω?ν. (D. Held, Αθη?να, 2007, 325)
Στη περι?πτωση του Ναζισμου?, ο Αγω?ν μου και η θεωρι?α του Χι?τλερ περι? Α?ριας Φυλη?ς, στην πραγματικο?τητα δεν υπη?ρξε ωε ιδεολογι?α, αλλα? ε?να λαι?κι?στικο, ψυχοπαθολογικο? εφευ?ρημα – κατασκευ?ασμα, που σε κατα?λληλες συνθη?κες οικονομικη?ς, πολιτικη?ς και κοινωνικη?ς απο?γνωσης και ηθικη?ς κατα?πτωσης, καλλιε?ργησε την πελατειακη? λογικη? σε ανε?ργους η? κακοπληρωμε?νους βιομηχανικου?ς εργα?τες ψηφοφο?ρους, σε αγρο?τες που ε?βλεπαν τους κο?πους τους να μην ε?χουν αξι?α, δημιουργω?ντας την ψευδεπι?γραφη εικο?να ενο?ς ηγε?τη που μπορει? να δω?σει απαντη?σεις στην πληγωμε?νη εθνικη? υπερηφα?νεια ενο?ς λαου? και στα οικονομικα? του αδιε?ξοδα.
Η εν λο?γω προσε?γγιση δεν απαντα? ο?μως στο ερω?τημα γιατι? αντι?στοιχα εθνικιστικα? η? ρατσιστικα? ιδεολογη?ματα, ε?χουν οπαδου?ς και αυξα?νουν την ελκυστικο?τητα? τους, σε κοινωνι?ες και κρα?τη που δεν βρι?σκονται υπο? καθεστω?ς οικονομικη?ς κατα?ρρευσης και κοινωνικη?ς αποσυ?νθεσης, ο?πως συμβαι?νει ση?μερα στη κεντρικη? Ευρω?πη και αλλου?. Ι?σως πρε?πει ν’ αναζητη?σουμε την απα?ντηση, στην κυριαρχι?α του κρα?τους ε?θνους, που με?σω της υ?παρξης των συνο?ρων και της αι?σθησης της εθνικη?ς αξιοπρε?πειας, η?ταν αυτο? που τροφοδο?τησε τον εθνικισμο? και την ιδε?α της ενιαι?ας εθνικη?ς κοινο?τητας, ορι?ζοντας την ε?ννοια του ε?θνους ως ενιαι?α πολιτικη? κοινο?τητα με κοινη? εθνικη? γλω?σσα, κοινο? πολιτισμο? και ταυτο?τητα, οδηγω?ντας στην ε?κφραση του φιλελευ?θερου εθνικισμου?, ως υποδοχε?α και ευη?κοο ακροατη? ανελευ?θερων θε?σεων σε περιο?δους εθνικιστικω?ν εξα?ρσεων.
Η ιδε?α της εθνικο?τητας σε αυτη? την ε?κφανση του εθνικισμου?, μολονο?τι συνη?θως αποτελει? βα?ση για την επι?τευξη των φιλελευ?θερων ιδεωδω?ν της δικαιοσυ?νης και της ελευθερι?ας εντο?ς των τειχω?ν, στη κλι?μακα των ζητημα?των της παγκο?σμιας δικαιοσυ?νης η? της αποδοχη?ς αυτω?ν των αξιω?ν για ο?λες τις ομα?δες των πολιτω?ν, δεν ε?χει τα ι?δια πολιτικα? αποτελε?σματα.
Ο ακραι?α στρεβλο?ς «φιλελευ?θερος εθνικισμο?ς» της ναζιστικη?ς λ.χ περιο?δου, ε?δειξε πως η εξουσι?α και οι πολι?τες που την στη?ριξαν, νοια?ζονταν μο?νον για τους Γερμανου?ς -και δει τους οικονομικα? ανι?σχυρους-, αδιαφορω?ντας για τους στοχοποιημε?νους εχθρου?ς ξε?νους προς την ταυτο?τητα και την ψευδεπι?γραφη εικο?να της α?ριας φυλη?ς, α?λλους πολι?τες της Γερμανι?ας, Εβραι?ους που ει?χαν διαφορετικη? θρησκει?α και κουλτου?ρα, τσιγγα?νους, ΑΜΕΑ, ομοφυλο?φιλους, κουμουνιστε?ς. Το ι?διο δει?χνει να συμβαι?νει και ση?μερα στην φιλελευ?θερη συ?γχρονη Ευρω?πη με τους προ?σφυγες και τους μετανα?στες, μολονο?τι η δια?σταση της παγκο?σμιας δικαιοσυ?νης πλε?ον, αμβλυ?νει τα προβλη?ματα που οδηγου?ν στις συγκρου?σεις. (Kymlicka,W, Πο?λις 2005,391)
Το μοντε?λο της ιδιο?τητας του πολι?τη ως κατο?χου κοινω?ν δικαιωμα?των, ει?ναι κρι?σιμος κρι?κος εμπε?δωσης των φιλελευ?θερων αρχω?ν μιας δημοκρατι?ας. Συνδε?εται διαχρονικα? με τις ιδε?ες της εθνικη?ς ολοκλη?ρωσης για ο?λους, ο?πως και με την ενσωμα?τωση των διαφορετικω?ν ομα?δων σ’ ε?ναν κοινο? εθνικο? πολιτισμο?, βα?ση επιδοματικω?ν πολιτικω?ν η? ενισχυ?σεων συ?γκλησης, οικονομικη?ς αναδιανομη?ς, α?ρσης αδικιω?ν και αποκλεισμω?ν. (Kymlicka,W, Πο?λις 2005,455)
Ο εθνικισμο?ς ενισχυ?εται απο? αυτε?ς τις στρεβλω?σεις των φιλελευ?θερων ιστορικα? θεμελιωδω?ν αξιω?ν, που μπορου?ν να γι?νουν ο?χημα μεταμο?ρφωσης φασιστικω?ν και εθνικοσοσιαλιστικω?ν ιδεολογημα?των, φοβι?ζοντας το?σο τους ανθρω?πους που διαθε?τουν πλου?το, ο?σο και εκει?νους που θεωρου?ν ο?τι, θα υποστου?ν τις συνε?πειες απο? τη δια?βρωση του κρα?τους προ?νοιας και των ο?ποιων αναδιανεμητικω?ν πολιτικω?ν, που πιστευ?ουν ο?τι, θα ε?πρεπε να υφι?στανται υπε?ρ τους.
Ο εθνικοσοσιαλισμο?ς στην ναζιστικη? Γερμανι?α ταυτι?στηκε με την συγκρουσιακη? λογικη? της περιο?δου του μεσοπολε?μου που επε?φερε καταστρεπτικα? δεινα? στην Ευρω?πη, στις ανθρω?πινες ζωε?ς, στην καταστροφη? των υποδομω?ν και των συγκοινωνιω?ν, στο ε?λλειμμα των 16 εκατομμυρι?ων κατοικιω?ν για τις στεγαστικε?ς ανα?γκες των πολιτω?ν, των θεσμω?ν που ει?χαν πληγωθει? ανεπανο?ρθωτα, στη καχυποψι?α και απροκα?λυπτη εχθρο?τητα μεταξυ? των πολιτω?ν των ευρωπαι?κω?ν χωρω?ν μολονο?τι διατρε?χονταν απο? κοινε?ς παραδο?σεις, πολιτικε?ς και θρησκευτικε?ς αξι?ες και ιδε?ες.
Οι Ναζι?, αλλοι?ωσαν την αμιγω?ς πολιτιστικη? και ο?χι φυλετικη? θε?ση του Χε?γκελ περι? της ιδε?ας της «καθολικη?ς ιστορι?ας» των εθνω?ν, με?σω της ενιαι?ας ταυτο?τητας που προκυ?πτει απο? τη μει?ξη και α?λληλο-γονιμοποι?ηση των διαφορω?ν των λαω?ν. Σε αυτη? τη περι?πτωση το πολιτιστικο? επι?τευγμα του κα?θε λαου? ε?χει την ξεχωριστη? του θε?ση στην κοινη? ιστορικη? πλατφο?ρμα της παν-ανθρω?πινης ηθικη?ς συνειδητο?τητας, μιας πραγματικο?τητας που συνεχω?ς εξελι?σσεται, ε?λεγε ο Χε?γκελ, που κο?μιζε μια ποιο ευρω- κεντρικη? αριστοκρατικη? θεω?ρηση για το εα?ν ο?λοι οι λαοι? ει?ναι εξι?σου σημαντικοι? στην ανε?λιξη του πολιτισμου?.
Ισχυρι?ζονταν ο?τι, σε κα?θε ιστορικη? φα?ση μο?νον ε?νας λαο?ς υπερτερει? και οδηγει? στις δυναμικε?ς αλλαγε?ς του πολιτισμου? και της ιστορι?ας σφραγι?ζοντας μι?αν εποχη?. Υποστη?ριξε ο?τι, μο?νον τα γερμανικα? ε?θνη με?σω του χριστιανισμου? συνειδητοποι?ησαν πως ο α?νθρωπος ει?ναι ελευ?θερος ως α?νθρωπος και ο?τι η ελευθερι?α του πνευ?ματος αποτελει? την ποιο ιδιαι?τερη φυ?ση του. Αναφε?ρονταν ο?μως στον νοου?ντα Λο?γο, δηλ, στην αυτοσυνειδησι?α της ελευθερι?ας που συναποτελει? μαζι? με την νο?ηση μι?α ενιαι?α ρι?ζα.
Ως πιθανη? παρα?μετρο ανοχη?ς της γερμανικη?ς κοινωνι?ας στον ναζισμο? πρε?πει να εξεταστει? και η παθητικο?τητα του Λουθηρανισμου? -ως μειονε?κτημα του- απε?ναντι στο ζη?τημα της αυθαιρεσι?ας της εξουσι?ας. Ο ριζοσπαστισμο?ς της Μεταρρυ?θμισης στην γη που την γε?ννησε, εκ του αποτελε?σματος δεν μπο?ρεσε να διαδραματι?σει τον ρο?λο που ε?παιξε σε α?λλες ιστορικε?ς περιο?δους, ο?ταν διακη?ρυττε πως η τυραννικη? διακυβε?ρνηση δεν συνιστα? συντεταγμε?νη πολιτει?α, αλλα? παρα?νομη αρχη? που πρε?πει να ανατραπει?. Ει?ναι χαρακτηριστικο? το παρα?δειγμα που συνδε?θηκε πολυ? στενα? με τα γεγονο?τα της Μεταρρυ?θμισης, της εξε?γερσης των ιπποτω?ν και αργο?τερα το 1526 ο Πο?λεμος των Χωρικω?ν στη Γερμανι?α, ο?ταν τε?θηκε υπο? αμφισβη?τηση η πολιτικη? τα?ξη και η κατοχη? των γαιω?ν απο? τους ευγενει?ς που τις κατει?χαν. Ο ι?διος ο Λου?θηρος η?ταν αυτο?ς που καταδι?κασε την ανταρσι?α των χωρικω?ν που κατε?ληξε να πνιγει? στο αι?μα με θυ?ματα 100 χιλια?δες χωρικου?ς. (Π. Κανελλο?πουλος, Αθη?να 1976, σ.41)
Η παραβι?αση των θεμελιωδω?ν αρχω?ν του ανθρω?που ως προς την αξι?α της ανθρω?πινης ζωη?ς με το Ολοκαυ?τωμα, πε?ραν της ψυχοπαθολογι?ας και της παρα?νοιας της πρα?ξης, δει?χνει ο?τι, οι Εβραι?οι στο θρη?σκευμα πολι?τες στην ψευδω?ς φιλελευ?θερη γερμανικη? κοινωνι?α του Μεσοπολε?μου που ει?χε δομηθει?, δεν συμμετει?χαν ως ισο?τιμοι Γερμανοι? πολι?τες με τους εθνικα? και γλωσσικα? γνη?σιους συμπολι?τες τους, που ε?πρεπε να χαι?ρουν αδιαπραγμα?τευτα ι?διου σεβασμου?, ως κα?τοχοι του ι?διου δικαιω?ματος της ελευθερι?ας. Οι Εβραι?οι της Γερμανι?ας των οποι?ων τη γερμανικη? υπηκοο?τητα αφαι?ρεσαν οι Ναζι? το 1935, κατασκευα?στηκαν απο? ε?να ανελευ?θερο καθεστω?ς που ανη?λθε στην εξουσι?α με δημοκρατικο? τρο?πο σε μι?α περι?οδο οικονομικη?ς, εθνικη?ς και κοινωνικη?ς ανασφα?λειας, ως ο απο?λυτος εχθρο?ς. Αντιμετωπι?στηκαν ως ξε?νο σω?μα, ως υπαι?τιοι της κακη?ς μοι?ρας, της ατυχι?ας, της ανεργι?ας, των αντικειμενικω?ν παραμε?τρων της οικονομικη?ς καθι?ζησης ενο?ς λαου? που πλη?ρωνε δυσανα?λογα ως συνε?πειες των λαθω?ν του, τους σκληρου?ς ο?ρους που επε?βαλαν οι νικητε?ς του Α’ Παγκοσμι?ου Πολε?μου.

*Πρόκειται για το κείμενο του Γιάννη Αναστασίου στη παρουσίαση του βιβλίου του Δημήτρη Βλαχοπάνου «Ισαάκ Μιζάν, αριθμός βραχίονα 182641» που έγινε συο Βόλο.