—του Παναγιώτη Πούτου για τη στήλη Παροράματα και ημαρτημένα—

Η είδηση για τη δίκη της Σώτης Τριανταφύλλου είναι από εκείνες τις ειδήσεις που θα μπορούσαν να έχουν γραφτεί σαν φάρσα σε κάποια σατιρική εφημερίδα, όπως το Κουλούρι. Η συγγραφέας οδηγείται στα δικαστήρια για προτροπή σε ισλαμοφοβική βία βάσει ενός ρητού που συμπεριέλαβε σε άρθρο του 2015 και το οποίο απέδωσε εσφαλμένα (;) στο Μάρκο Πόλο: «φανατικός μουσουλμάνος είναι αυτός που σου κόβει το κεφάλι, ενώ μετριοπαθής είναι εκείνος που σε κρατάει για να σου κόψουν το κεφάλι».

Για τη χρήση του επίμαχου παραθέματος είχε ερωτηθεί σε συνέντευξή της στην Καθημερινή και είχε δηλώσει (η επισήμανση με έντονα στοιχεία είναι δική μου):

Aνέφερα μια φράση του Μάρκο Πόλο για να υπενθυμίσω και να τονίσω ότι η σύγκρουση μεταξύ Ανατολής και Δύσης δεν χρονολογείται ούτε από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ ούτε, φυσικά, από τις αμερικανικές επιχειρήσεις στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν – ότι δεν τίθεται ζήτημα «εκδίκησης των καταπιεσμένων». […] Oσο για το μετριοπαθές Ισλάμ, είναι ένας μύθος. […] Η ρητορική μίσους δεν ωφελεί – αλλά δεν ωφελεί ούτε η εθελοτυφλία, ο εξωραϊσμός μιας πολύ ανησυχητικής κατάστασης που μοιάζει σήμερα με ελέφαντα σε δωμάτιο. Η ισλαμοφοβία είναι φυσικό και αναμενόμενο αντανακλαστικό. Από την πλευρά τους, οι ηγεσίες ορθώς πράττουν όταν προσπαθούν να διατηρήσουν την κοινωνική συνοχή και να αποτρέψουν πράξεις βίας εκ μέρους των Ευρωπαίων.

Πριν αποφασίσουμε αν η Σώτη Τριανταφύλλου είναι ισλαμοφοβική, ας διαβάσουμε επίσης κάποιες από τις απόψεις της από το κεφάλαιο «Η περίπτωση του Ισλάμ (και άλλες περιπτώσεις)» από το βιβλίο της Πλουραλισμός, πολυπολιτισμικότητα, ενσωμάτωση, αφομοίωση (Πατάκης, 2015):

Μπορεί να εκκοσμικευτεί το ισλάμ; Μπορεί να εκδυτικιστεί; Μπορεί να γίνει ανεκτικό; Μπορεί να συνδιαλεχτεί με τον χριστιανισμό; Δύσκολα. Η ελαστικότητα που υπονοείται από μια νομική εξέλιξη είναι ανύπαρκτη εφόσον το δίκαιο συνδέεται με το κορανικό δόγμα. Στη Δύση το δίκαιο είναι αυτόνομο. Στις ισλαμικές χώρες είναι ετερόνομο: γεννιέται και παραμένει στο εσωτερικό της θρησκείας. (σελ. 145)

Είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε διάκριση μεταξύ ενός ανοιχτού και λογικού ισλάμ και ενός ισλάμ κλειστού που αρνείται κάθε διάλογο. Όμως, σε ό,τι αφορά τις μάζες, η πραγματικότητα είναι μία: αν και το σκληροπυρηνικό ισλάμ ενισχύεται μέσω της τεχνολογίας των επικοινωνιών, η εξέλιξή του αντιβαίνει στη νεωτερικότητα. (σελ. 149)

Συνιστούν οι παραπάνω απόψεις ρητορική μίσους; Επαρκεί το επίμαχο χωρίο για να θεωρηθεί η συγγραφέας ισλαμοφοβική και ρατσίστρια; Πολλά επιχειρήματα θα μπορούσαν να αναφερθούν υπέρ της, αλλά προτιμώ να μην επιμείνω άλλο σε αυτό το κομμάτι. Πριν προχωρήσω θα ήθελα, βέβαια, να ξεκαθαρίσω την άποψή μου: είμαι κατά των μηνύσεων για βλασφημία και ρητορική μίσους. Γνωρίζω πως, αν υποστηρίξω ότι οι ομοφυλόφιλοι πρέπει να θανατώνονται, θα δικαστώ και θα καταδικαστώ, αλλά αυτή η προτροπή βρίσκεται τυπωμένη στην Παλαιά Διαθήκη, στο Λευιτικόν (20: 13 κα? ?ς ?ν κοιμηθ? μετά ?ρσενος κοίτην γυναικός, βδέλυγμα ?ποίησαν ?μφότεροι· θανάτ? θανατούσθωσαν, ?νοχοί ε?σιν), και ως τώρα δεν έχει απαγορευτεί η κυκλοφορία τής Βίβλου λόγω αυτού του χωρίου. Αυτό το παράδοξο συνοψίζει περίπου τον λόγο για τον οποίο δεν υποστηρίζω την προσφυγή στα δικαστήρια. Προτιμώ τη ρητορική μίσους (αυτό που θεωρεί ο καθένας ρητορική μίσους) να την αντιμετωπίζω με ρητορική.

Θα ήταν χρήσιμο ωστόσο να υπολογίσουμε τις συνέπειες της μήνυσης. Θα καταπολεμήσει την ισλαμοφοβία; Θα βελτιώσει τυχόν καταδίκη της Σώτης Τριανταφύλλου τις ζωές των μουσουλμάνων που ζούνε στην Ελλάδα; Συνιστά γελοιότητα το να έχουμε τέτοιες αυταπάτες σε μία χώρα όπου ανθούν η ακροδεξιά και ο νεοναζισμός. Είναι βέβαιο όμως ότι τέτοιες δίκες αναπόφευκτα συνδέονται με την ηθική απαξίωση του μηνυόμενου. Ακόμα και η αθώωση δεν αρκεί για να εξαλείψει τον στιγματισμό που συνεπάγεται η ρετσινιά της ισλαμοφοβίας και του ρατσισμού.

Χρειάζεται λοιπόν να αναλογιστούμε αν αξίζει να της καταλογιστεί η ίδια κατηγορία που απευθύνουμε σε ανθρώπους που κινούνται στο χώρο της ελληνικής ακροδεξιάς και του νεοναζισμού. Τέτοιες μηνύσεις απειλούν να στενέψουν το φάσμα των επιτρεπόμενων απόψεων σε ό,τι δεν θα θεωρούν αξιόποινο οι μηνυτές. Δεν είναι απίθανο ότι πολλοί θα προτιμήσουν να αυτολογοκριθούν αντί να ασκήσουν κριτική κατά του Ισλάμ από το φόβο μήπως θεωρηθούν ύποπτοι ρατσιστικών απόψεων.

Επιπλέον ελλοχεύει ο κίνδυνος η δίκη να χρησιμοποιηθεί κατά των μουσουλμάνων. Μία τέτοια «ανάγνωση» άρχισαν να προωθούν τις τελευταίες ημέρες μπλογκ και ιστοσελίδες με τίτλους που προειδοποιούν για προνομιακή μεταχείριση του Ισλάμ, όπως: «Διώκονται ΕΛΛΗΝΕΣ για χάρη του Ισλάμ!» και «Η ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΑΙΩΝΑ στην ΕΛΛΑΔΑ! Βλέπουν παντού ΙΣΛΑΜΟΦΟΒΙΑ…». Αυτή είναι μέχρι τώρα η επιτυχία του μηνυτή: συκοφαντείται το ισλάμ ως υπεύθυνο μίας εκστρατείας φίμωσης της ελευθερίας του λόγου στην Ελλάδα.

Παραμένει πάντα ενδιαφέρουσα η στάση που θα κρατήσουν οι ομότεχνοι της Σ. Τ. και οι λοιποί διανοούμενοι. Θα σπεύσουν στο πλευρό της, όπως στήριξαν την Έρση Σωτηροπούλου, όταν ο Πλεύρης ζητούσε την απόσυρση του βιβλίου της από τις σχολικές βιβλιοθήκες για να «προστατεύσει» το ήθος της νεολαίας ή θα αποδεχτούν τον παραλογισμό τού να αποφασίζει η δικαιοσύνη του ελληνικού κράτους για το τι είπε ο Μάρκο Πόλο;

 Louis-Ferdinand Celine

Με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου ανάμεσα σε αυτούς που καταδικάστηκαν στη Γαλλία για συνεργασία με τους ναζί ήταν ο Σελίν και ο Μπραζιγιάκ — ο τελευταίος σε θανατική ποινή. Ο Καμί, ο Βαλερί, ο Ανούιγ, ο Κλοντέλ στάθηκαν στο πλευρό του Μπραζιγιάκ και ζήτησαν να μην εκτελεστεί. Όμως η Σ. Τ. δεν είναι Μπραζιγιάκ ή Σελίν ούτε είναι ρατσίστρια, ώστε δικαίως μπορούμε ισχυριστούμε ότι αυτή η μήνυση μοιάζει περισσότερο με φάρσα. Με τη δίκη θα διαπιστώσουμε ποιοι θα υπερασπιστούν την ελευθερία του λόγου.

Robert Brasillach, 1909-1945