Η απόφαση της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν να ονοματοδοτήσει το χαρτοφυλάκιο του Μαργαρίτη Σχοινά «Προστασία του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής» πυροδότησε έντονες αντιδράσεις από φιλελεύθερους, σοσιαλδημοκράτες, αριστερούς και πράσινους ευρωβουλευτές και αξιωματούχους. Είναι χαρακτηριστικές οι δηλώσεις του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ που είπε ότι διαφωνεί με τον τίτλο του χαρτοφυλακίου επειδή «δεν μου αρέσει η ιδέα ότι ο ευρωπαϊκός τρόπος ζωής αντιτίθεται στη μετανάστευση» και του φιλελεύθερου Γκι Φέρχοφστατ που δήλωσε ότι είναι απαράδεκτο η Κομισιόν να υιοθετεί την ακροδεξιά ρητορική του Ορμπάν. Αντίθετα, η εκπρόσωπος της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, Μίνα Αντρέεβα, υποστήριξε ότι η ονοματοδότηση αντανακλά «μία ευρύτερη πολιτική προσέγγιση, η οποία περιλαμβάνει τον σεβασμό των αξιών, τη δημοκρατία, την αναπτυξιακή συνεργασία και τη διασυνοριακή καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Η βασική αποστολή του αντιπροέδρου Σχοινά θα είναι να διασφαλίσει τον συντονισμό της πολιτικής ενσωμάτωσης και της οικοδόμησης μιας γνήσιας ένωσης ισότητας και πολυπολιτισμικότητας».
Η θερμή συζήτηση που προκλήθηκε, δείχνει ότι η Ευρώπη αναζητά την ταυτότητά της, κάτι που είναι πολλαπλά θετικό. Ανεξάρτητα από τις προθέσεις της Φον ντερ Λάιεν, η ανακίνηση ενός τέτοιου θέματος δίνει την ευκαιρία για αντιπαράθεση απόψεων σ’ ένα θέμα που έμοιαζε ξεχασμένο πριν από λίγο καιρό.
Δύο είναι τα ερωτήματα που προκύπτουν από τα ανωτέρω: Πρώτον, υπάρχει «ευρωπαϊκός τρόπος ζωής»; Δεύτερο, εάν υπάρχει, αντιτίθεται στη μετανάστευση; Θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε και στα δύο. Η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει ως ελάχιστο κοινό παρονομαστή ανάμεσα στα κράτη-μέλη της το πολίτευμα της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Αυτό το δημοκρατικό κεκτημένο, που προστατεύει θεσμικά τις κάθε είδους μειονότητες, αποτυπώνεται πολυμορφικά στις διάφορες χώρες μέλη, με δεδομένη την ύπαρξη διαφορετικής πολιτικής κουλτούρας σε κάθε χώρα. Αυτή η ενότητα μέσα στην πολυμορφία, αυτό το μωσαϊκό από διαφορετικές κουλτούρες που ιχνηλατείται από το τέλος του Μεσαίωνα και τη Γαλλική Επανάσταση, όπως εύστοχα είχε επισημάνει ο Ιωάννης Χασιώτης στο εξαιρετικό βιβλίο του «Αποζητώντας την ενότητα στην πολυμορφία», είναι ο γενετικός κώδικας του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής. Είναι το σύνολο των γραπτών και άγραφων κανόνων που σχηματίζουν το περίγραμμα των κανόνων της κοινής μας συμβίωσης σ’ ένα πολίτευμα αξιοζήλευτο, που είναι ό,τι καλύτερο έχει επινοήσει, στο διάβα της νεωτερικότητας, ο ανθρώπινος νους.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι δεν είναι αναγκαίο να υπερασπιστούμε ενεργά αυτές τις αξίες. Αρκεί η τήρηση των διαδικασιών της φιλελεύθερης δημοκρατίας, και όλα τα προβλήματα θα αντιμετωπιστούν περίπου με αυτόματο τρόπο.
Αντίθετα, υπάρχει η άποψη ότι εάν δεν υπερασπιστούμε τα θεμελιώδη της Δημοκρατίας, ως «μαχόμενη δημοκρατία», τότε παραδίδουμε εύφορο το έδαφος στους κάθε είδους λαϊκιστές και εξτρεμιστές για να δημαγωγήσουν και να σαγηνεύσουν. Δεν είναι τυχαίο ότι στη διεθνή συζήτηση, που κρατάει χρόνια, για τα δύο είδη φιλελεύθερης δημοκρατίας, ο ιδεότυπος της «μαχόμενης δημοκρατίας» θεωρείται ότι είναι η Γερμανία, από την οποία προέρχεται η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
Μια τέτοια αντίληψη για τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής είναι ασύμβατη με κάθε είδους ρατσισμό και τις αντιμεταναστευτικές πρακτικές Σαλβίνι και Ορμπαν. Είναι η άρνησή τους. Το ότι δεν έχουμε ξεκάθαρες αντιλήψεις και πρακτικές για το Μεταναστευτικό είναι εύκολα εξηγήσιμο για ένα πρόβλημα πολύπλοκο και πολυδιάστατο. Οι βεβαιότητες ανήκουν στους αρνητές του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής, που πάντα αμφιβάλλει, πάντα αναθεωρεί και πάντα αναστοχάζεται.
Βέβαια στην Ελλάδα, αυτές οι σκέψεις είναι μάλλον εκτός τόπου και χρόνου, δεδομένου ότι σχεδόν ένας στους δύο κατοίκους αυτής της χώρας δεν αισθάνεται να έχει τη σχέση του πολίτη με την ΕΕ, όπως έδειξε πρόσφατη έρευνα του Ευρωβαρόμετρου.