Οι  προσπάθειες της Ελλάδας για την προσέλκυση ξένων επενδυτικών κεφαλαίων ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1950 και αποσκοπούσε στην ανοικοδόμηση της οικονομίας και στην ανάπτυξη του βιομηχανικού τομέα της χώρας. Aφορούσαν κυρίως τη δημιουργία επενδυτικών νόμων (π.χ. Νόμος 2687/53) και την παροχή επιχειρηματικών κινήτρων, τα οποία αν και ήταν κυρίως φορολογικά, οδήγησαν (σε συνδυασμό με την πρόβλεψη της εισόδου της χώρας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα) σε σημαντική αύξηση εισροών των ΞΑΕ μεταξύ 1955 και 1980. Ιδιαίτερα την δεκαετία του 1960 ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης εισροών των ΞΑΕ ήταν 19% ενώ αυξήθηκε στο 22% τη δεκαετία του 1970. Τα μεγαλύτερα ποσοστά ανήκαν στους τομείς των βασικών μετάλλων, χημικών προϊόντων και μεταφορών (Kokkinou και Psycharis, 2004; Filippaios, 2006; Bitzenis et al., 2007).

Για το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1970 η σχέση ΞΑΕ/ΑΕΠ ήταν σταθερή και μια από τις τρεις υψηλότερες στις χώρες του ΟΟΣΑ. Στις δύο δεκαετίες που ακολούθησαν την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (1981), όσον αφορά τις εισροές άμεσων ξένων επενδύσεων, υπήρξε μια στροφή προς άλλους τομείς όπως πχ. τα ηλεκτρονικά είδη ευρείας κατανάλωσης, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, τα τρόφιμα και τα ποτά. Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση παρείχε φορολογικά και οικονομικά κίνητρα, μέσω αναθεωρημένης νομοθεσίας  και βελτίωσης των επενδυτικών νόμων (π.χ. Νόμος 2601/1998) σε μια προσπάθεια να απλοποιηθούν οι διαδικασίες και να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα (Kokkinou και Psycharis, 2004; Filippaios, 2006). Αλλά την ίδια στιγμή, η αρνητική επίδραση στο μακροοικονομικό περιβάλλον άλλων μεταβλητών στην Ελλάδα (π.χ. στις τιμές, τους μισθούς και τα εισοδήματα) δυσκόλεψε τον σχεδιασμό προσέλκυσης  ΞΑΕ, όπως τονίστηκε από διάφορους ερευνητές (π.χ. Αpergis και Katrakylidis, 1998).

Στα χρόνια που ακολούθησαν, η πολιτική της χώρας ήταν να δημιουργήσει ένα περιβάλλον που θα προσέλκυε άμεσες ξένες επενδύσεις προσφέροντας μεγάλες επιχορηγήσεις, φορολογικές απαλλαγές και εξαιρέσεις, καθώς και επιδοτήσεις του κόστους εργασίας. Από το 2004, οι περισσότεροι τομείς οικονομίας είναι είτε ελκυστικοί στους ξένους επενδυτές (π.χ. η αγορά των τηλεπικοινωνιών) ή βρίσκονται στη διαδικασία της απελευθέρωσης (π.χ. ο ενεργειακός κλάδος). Επιπλέον, οι εισροές κεφαλαίου επιτρέπονται ελεύθερα στη χώρα, αλλά υπάρχουν μερικοί περιορισμοί σχετικά με την αγορά γης σε παραμεθόριες περιοχές και σε ορισμένα νησιά. Υπάρχουν επίσης περιορισμοί κυριότητας σε συγκεκριμένους κλάδους (π.χ. τηλεόραση,  πλοία και εξόρυξη). Το Ελληνικό Κέντρο Επενδύσεων (ΕΛΚΕ) είναι μια κρατική υπηρεσία που έχει χαρακτηριστεί ως «επένδυση one-stop shop» και παρέχει στους μελλοντικούς επενδυτές σημαντικές πληροφορίες και οδηγίες σχετικά με τις επενδυτικές ευκαιρίες (UNCTAD, 2005). Ο τελευταίος επενδυτικός νόμος (νόμος 4146/2013), στοχεύει στην αύξηση της ρευστότητας, στην επιτάχυνση της διαδικασίας των επενδύσεων και την επιτάχυνση της διαδικασίας έγκρισης (Enterprise Greece, 2015).

Το Σχήμα 1 παρουσιάζει την πορεία των ΞΑΕ που εισέρευσαν στην Ελλάδα κατά τη δεκαετία 2003-2013, καλύπτοντας τη χρονική περίοδο που ξεκινά λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 και καταλήγει τρία έτη μετά το ξέσπασμα της κρίσης του χρέους στην Ελλάδα (το 2010).

Σχήμα 1: Εισροές ΞΑΕ στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2003-2013

(σε εκατομμύρια ευρώ)

Πηγή: Enterprise Greece, 2015 (Τράπεζα της Ελλάδος)

*2013: Προσωρινά στοιχεία

Τα παραπάνω ευρήματα φανερώνουν ότι παρόλο που η Ελλάδα κατάφερε να βελτιώσει τις εισροές της το 2006 και το 2008 οπότε και εμφανίζει μια τεράστια αύξηση των ΞΑΕ (από 501 εκατ. ευρώ καθαρή εισροή κεφαλαίων το 2005 σε 4.269 εκατ. ευρώ το επόμενο έτος), δεν κατάφερε να διατηρήσει τα υψηλά αυτά επίπεδα, ιδιαίτερα μετά τα πρώτα σημάδια της οικονομικής κρίσης. Ως αποτέλεσμα, οι εισροές υπέστησαν μια αξιοσημείωτη μείωση. Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ελαφρά βελτίωση (2012 και 2013).

Οι Kyrkilis et al (2008) σημείωσαν ότι η αύξηση αυτή των προηγούμενων ετών ήταν το αποτέλεσμα περιστασιακών παραγόντων (όπως πχ. ιδιωτικοποιήσεων επιχειρήσεων) και δεν αντανακλούσαν μια χειροπιαστή και ουσιαστική οικονομική ανάπτυξη ή αύξηση της ανταγωνιστικότητας. Η πορεία της χώρας στο θέμα των εισροών άμεσων ξένων επενδύσεων, παρά τις προηγούμενες προσπάθειες ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Η Ελλάδα δεν κατάφερε να αξιοποιήσει  την ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 ,ώστε να επέλθουν σημαντικές βελτιώσεις από πλευράς ελαστικότητας και ανταγωνιστικότητας (Pantelidis et al, 2011). Όπως επισημαίνουν οι Georgopoulos και Preusse (2006) η χώρα δεν επωφελήθηκε από τη συμμετοχή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση ώστε να βελτιώσει τη θέσης της αλλά και να αποτελέσει μια ισχυρή παραγωγική βάση. Η κακή αυτή απόδοση οφείλεται κυρίως στα σοβαρά εμπόδια της γραφειοκρατίας, της αναποτελεσματικότητας της Δημόσιας διακυβέρνησης, της υψηλής φορολογίας, των αναποτελεσματικών υποδομών, των αδυναμιών της που σχετίζονται με την γεωγραφική της θέση, της έλλειψης ουσιαστικών επενδυτικών κινήτρων, του μεγέθους της αγοράς αλλά και του εργατικού κόστους (Filippaios και Kottaridi 2004, Filippaos 2006, Bitzenis et al 2007,Leitao 2010 και Pantelidis et al 2011) .

Η συγκριτική μελέτη των Βarrios et al (2004) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν απτά στοιχεία για την ύπαρξη ιδιαίτερα ευεργετικών αποτελεσμάτων (στους τομείς των τεχνολογικών γνώσεων, παραγωγικότητας και καινοτομίας) από την ύπαρξη των ΞΑΕ στην Ελλάδα. Το φαινόμενο αυτό αποδίδεται σε τρείς βασικούς παράγοντες :

• Το μέγεθος των τοπικών επιχειρήσεων (οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις, για παράδειγμα, δεν υπήρξαν τόσο «διαδραστικές» και δεκτικές στους ξένους επενδυτές όσο οι μικρότερες)
• Την «πίεση» στην αγορά από την ύπαρξη μεγαλύτερου αριθμού αλλοδαπών επιχειρήσεων (σε σύγκριση με τον αριθμό των ελληνικών επιχειρήσεων)
• Την εστίαση των ΞΑΕ κυρίως σε παραδοσιακούς και χαμηλής τεχνολογίας τομείς της οικονομίας.

Τα δύο τελευταία χρόνια ωστόσο, παρατηρείται μια σχετική βελτίωση εξαιτίας των μεταρρυθμίσεων που έχουν γίνει και της μείωσης του κόστους παραγωγής (Enterprise,Greece 2015). Στα σχήματα 2 και 3 που ακολουθούν παρατηρείται η εισροή ΞΑΕ συγκριτικά ανά τομέα και υποτομέα παραγωγής και μεταποίησης της οικονομίας κατά τις δύο χρονικές περιόδους (2003-2007 και 2008-2013).

Σχήμα 2: Εισροές ΞΑΕ ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας (2003-2013)

Πηγή: Enterprise Greece, 2015

Όπως είναι φανερό από τα ανωτέρα σχήματα, υπάρχει αφενός μια υπεροχή του τομέα των υπηρεσιών και αφετέρου μια η προτίμηση των επενδυτών στον τομέα της παραγωγής-μεταποίησης (κυρίως σε χημικά προϊόντα, μηχανήματα, τρόφιμα, μεταλλικά προϊόντα, μεταφορές κα).

Επίσης στον Πίνακα 4 που ακολουθεί καταγράφονται οι εισροές ξένων επενδύσεων ανά ήπειρο προέλευσης για την περίοδο 2003-2013. Είναι σαφές ότι η πλειοψηφία των ΞΑΕ προέρχεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, με παρατηρούμενη αντίστοιχα μείωση από τις ΗΠΑ και την Ασία.

Table 4: Εισροές ΞΑΕ ανά ήπειρο (2003-2013)

Source: Τράπεζα της Ελλάδος, 2014

*Προσωρινά στοιχεία

Σημειώσεις:

1. Το αρνητικό πρόσημα (-) σημαίνει αύξηση των καθαρών ξένων επενδύσεων των κατοίκων στο εξωτερικό
2. (c) Τα στοιχεία των άμεσων ξένων επενδύσεων περιλαμβάνουν επανεπενδυθέντα κέρδη.

Τέλος στο Σχήμα 5 παρατηρούμε ότι οι κυριότερες εισροές επενδύσεων στη χώρα μας προέρχονται από παραδοσιακές εξαγωγικές χώρες όπως πχ. η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και η Ιταλία. Ωστόσο δεν θα πρέπει να αγνοηθεί η μικρότερη συμμετοχή των ΗΠΑ και της Κύπρου, ενώ μια σταθερή ροή επενδύσεως παρατηρείται από τη Γαλλία και τη Γερμανία.

Σχήμα 5 : Συνολικές εισροές  ΞΑΕ ανά χώρα προέλευσης κεφαλαίων κατά την περίοδο 2003-2013 (σε εκατομμύρια ευρώ)

Πηγή: Enterprise Greece, 2015