Ποιες είναι οι πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην προσπάθεια καταπολέμησης της πανδημίας του κορωνοϊού και μετριασμού των οικονομικών της συνεπειών; Θα έχουν αποτέλεσμα;
Το πρώτο κύμα του σεισμού που προκάλεσε η πανδημία του κορωνοϊού, ξεκίνησε από την Κίνα και με μορφή τσουνάμι πέρασε στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Τα χαρακτηριστικά του διερευνώνται σταδιακά. Η συμπεριφορά του, το πόσο θα διαρκέσει, το αν η αγέλη αποκτά ανοσία, πότε θα εντοπιστούν τα κατάλληλα φάρμακα που μειώνουν τις παρενέργειές του, και πάνω από όλα, το πότε θα κατασκευαστεί το κατάλληλο εμβόλιο. Όλα αυτά μένουν να αποκαλυφθούν. Μας ενδιαφέρει όλους σε πρώτη φάση, το πότε θα ηρεμήσουμε. Για την Ελλάδα όλες οι προβλέψεις υποδεικνύουν τα μέσα Μαΐου. Για παράδειγμα, με την χρήση της σιγμοειδούς καμπύλης, δύο επιστήμονες από την Κρήτη καταγράφουν την πορεία της διάδοσης του ιού (Σχ. 1).
Και σε πολλά άλλα μοντέλα, αλλά και στην εξέλιξη της ασθένειας μοιάζει να ακολουθεί αυτήν την πορεία.
Φυσικά, με τόσα ανοικτά ερωτήματα το παγκόσμιο σύστημα αποκτά μια πολυπλοκότητα που κάνει τις προβλέψεις να παραπέμπουν περισσότερο στην θεωρία του χάους, παρά την ντετερμινιστική θεώρηση των φαινομένων. Για όσους δεν έχουν επαφή με την θεωρία του χάους, να πούμε με δυο κουβέντες πως αυτή προβλέπει ότι σε ένα δυναμικό σύστημα (όπως, για παράδειγμα, η πρόβλεψη του καιρού), δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με ακρίβεια το σημείο ισορροπίας του. Και ότι το σύστημα έχει μεν τάξη, αλλά σε μια ευρεία περιοχή στην οποία μπορεί να ισορροπήσει.
Με αυτά τα δεδομένα τα κράτη είναι υποχρεωμένα να αναζητήσουν λύσεις για το δεύτερο κύμα-τσουνάμι που αφορά την οικονομία. Όλα τα στοιχεία από τους διεθνείς οργανισμούς και τους ειδικούς δείχνουν ύφεση της παγκόσμιας οικονομίας, ως αποτέλεσμα του παγώματος των οικονομικών δραστηριοτήτων. Η κατάρρευση της ζήτησης και η αυξημένη ανεργία μειώνει σημαντικά την απασχόληση.
Όλος ο κόσμος λοιπόν προσπαθεί να προσαρμόσει τις προβλέψεις του θεωρώντας ότι η κρίση θα ολοκληρώσει τον κύκλο της μέχρι τον Ιούνιο. Με αυτή την προοπτική η Ευρώπη, όπως και όλος ο κόσμος, προσπαθεί να περιορίσει τους βαθμούς αβεβαιότητας, ώστε να σταθεί στα πόδια της.
Για να έρθουμε τώρα στο θέμα μας, δηλαδή "τι κάνει η Ευρώπη για την κρίση", ας δούμε τους νευραλγικούς τομείς που στηρίζουν την παραγωγή και την εργασία.
Σύμφωνα με κοινό άρθρο των Επιτρόπων Οικονομίας και Εσωτερικής Αγοράς Τζεντιλόνι και Μπρετόν, οι ανάγκες για κάλυψη των πρόσθετων αναγκών χρηματοδότησης των κρατών μελών που δημιουργούνται από τον ιό ανέρχονται σε ?1,5-1,6 τρισ.
1. Ο δανεισμός των κρατών και των επιχειρήσεων. Για την επιβίωση των κρατών και των επιχειρήσεων, ένας σημαντικός παράγων είναι η δυνατότητα εξωτερικού δανεισμού. Σε πρόσφατη ανάλυση στους Financial Times με βάση τα στοιχεία του ΔΝΤ, ο παγκόσμιος δανεισμός αυξήθηκε κατά 130 τρισ. δολάρια σε σχέση με τον δανεισμό μετά την χρηματοοικονομική κρίση του 2008, η οποία για την Ευρώπη εξελίχθηκε σε κρίση χρέους. Κάποιες ευρωπαϊκές χώρες δεν μπόρεσαν να δανειστούν από τις αγορές και κατέφυγαν είτε στο ΔΝΤ, είτε σε νέους θεσμούς της Ε.Ε. Το νέο χρέος προέρχεται από τα κράτη και τα εταιρικά δάνεια. Τα τελευταία είχαν δραματική αύξηση από το 2008 και μετά. Οι χώρες του πρώτου κόσμου διατήρησαν τον δανεισμό τους σχεδόν σταθερό, αλλά ο δανεισμός των αναδυόμενων και αναπτυσσόμενων χωρών εκτοξεύτηκε στα ύψη. Και τα πρώτα δείγματα της ανισορροπίας λόγω ουσιαστικού φρένου των εξαγωγών, οδήγησαν το ΔΝΤ να προβλέψει ότι 80 χώρες ενδέχεται να προσφύγουν σε αυτό και στα ποσά που διαθέτει ο οργανισμός, τα οποία ανέρχονται σε 1 τρις δολάρια. Πρόσφατα, η Τουρκία προσέφυγε στις αγορές για αναχρηματοδότηση του χρέους της και δεν βρήκε αγοραστές. Έτσι, για να αποφύγει την πτώχευση κατέφυγε σε εσωτερικό δανεισμό, με αποτέλεσμα η τουρκική λίρα να πέσει και άλλο. Τα αποθεματικά της χώρας ανέρχονται πλέον σε μόλις $1.5 δισ.
Στην μελέτη που αναφέραμε υπολογίζεται ότι την επόμενη πενταετία ωριμάζουν δάνεια αξίας κατά μέσο όρο ?50-60 δις τον χρόνο! Φανταστείτε πού θα βρισκόταν η Ελλάδα εάν κάποιοι είχαν πετύχει την έξοδό της από το ευρώ, και τι θα συμβεί αν δεν πάρει μπροστά η παγκόσμια οικονομία. Η απόφαση της ΕΚΤ για διάθεση ?750 δισ. συν ?120 δισ. μέχρι το τέλος του χρόνου για αγορά ομολόγων από την δευτερογενή αγορά είναι το σημαντικότερο μέτρο για την άμυνα του ευρώ. Το παράδειγμα της Ελλάδας είναι ενδεικτικό. Τα χαμηλά επιτόκια που είχαμε συνηθίσει τα τελευταία χρόνια εκτινάχτηκαν στο 4.5%. Με το που ανακοινώθηκε η αγορά από την ΕΚΤ και των ελληνικών ομολόγων -ενώ μέχρι τώρα η χώρα μας ήταν αποκλεισμένη λόγω χαμηλής βαθμολογίας– τα επιτόκια έπεσαν στο ανεκτό 2%. Με νεότερη απόφασή της η ΕΚΤ δέχεται τα ελληνικά ομόλογα ως εγγύηση για δανεισμό, που μέχρι τώρα ήταν μη επιλέξιμα-καθεστώς εξαίρεσης (waiver). Συνεπώς ο απαιτούμενες δανεισμός για την έξοδο στις αγορές για τα λίγα επόμενα χρόνια για ανακύκλωση των χρεών μας είναι καλυμμένο
2.Ενεργοποίηση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM) και Ευρωομόλογα. Η δράση αυτή, όπως και η προηγούμενη, έχει δημιουργηθεί για τις χώρες της Ευρωζώνης. Σκοπός της είναι η στήριξη του τραπεζικού τομέα μέσω χαμηλότοκου δανεισμού. Όπως στην πρώτη περίπτωση, χωρίς διεθνή δανεισμό το κράτος δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του (μισθοί, συντάξεις, κλπ). Και η παραγωγή δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς τραπεζική στήριξη, μας αρέσει δεν μας αρέσει. Ο μηχανισμός αυτός σήμερα έχει 420 δισ. Ευρώ αδιάθετα, και μπορεί να διαθέσει ποσά μέχρι 2% του ΑΕΠ κάθε χώρας. Επίσης δεν είναι κοινοτικό όργανο, αλλά διακυβερνητικό. Πρόθεση της Επιτροπής Γιούνκερ ήταν να εξελιχθεί σε ευρωπαϊκό ΔΝΤ και να ενταχθεί στον κοινοτικό προϋπολογισμό. Όμως ο δανεισμός, όπως και στην περίπτωση του ΔΝΤ, συνεπάγεται μνημόνια, σαν αυτά που ζήσαμε. Και ως γνωστόν οι χώρες που θα υποχρεωθούν να προσφύγουν στον ESM, είχαν επαναστατήσει ως προς το σκέλος των μνημονίων. Η δε η Ιταλία απειλεί έμμεσα με έξοδο από την Ένωση. Τελικά με τις αποφάσεις του Eurogroup, θα διατηρηθεί η μορφή της σημερινής του δράσης, με "ελαφρά" "μνημόνια". Δηλαδή θα κατευθύνονται τα χρήματα για την αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης, αφήνοντας ένα παράθυρο για δημιουργία "ευρωομολόγων" για το μέλλον, εφ? όσον χρειαστεί. Αν, δηλαδή, η πορεία της νόσου δεν ακολουθήσει τις προβλέψεις.
Ας δούμε τώρα μερικά από τα σημαντικά μέτρα που αφορούν και τους 27.
Η ενεργοποίηση της "ρήτρας διαφυγής?" του Συμφώνου Σταθερότητας. Μετά την έγκριση από το Συμβούλιο της γενικής ρήτρας διαφυγής, τα κράτη-μέλη θα μπορούν να λάβουν μέτρα για την κατάλληλη αντιμετώπιση της κρίσης, παρεκκλίνοντας από τις δημοσιονομικές απαιτήσεις που θα ίσχυαν κανονικά με βάση το ευρωπαϊκό δημοσιονομικό πλαίσιο. Η ανακούφιση ήταν μεγάλη και για το Νότο και για τον Βορρά. "Ο στενός κορσές" της ετήσιας παρακολούθησης και του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου στις παρούσες συνθήκες θα ήταν ανεφάρμοστος. Τώρα, τα κράτη μέλη μπορούν να δαπανήσουν για τις έκτακτες ανάγκες των συστημάτων υγείας κλπ.
Το πρόγραμμα SURE. Εγκρίθηκε το πρόγραμμα ύψους 100 δις για την ενίσχυση της απασχόλησης από τις κυβερνήσεις, οι οποίες θα μπορούν να διαθέσουν μέχρι ?800.000 σε επιχειρήσεις για να καλύψουν τις περικοπές μισθών των εργαζομένων λόγω μείωσης ωρών εργασίας, μέσω δανεισμού.
Ανταγωνισμός. Προκειμένου να διατηρηθούν εν ζωή επιχειρήσεις, οι κανόνες ανταγωνισμού "χαλάρωσαν" για τα κράτη μέλη, ώστε να μπορούν να διατηρήσουν εν ζωή στρατηγικής σημασίας επιχειρήσεις.
ΕΤΕπ. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων προικίζεται με ?200 δισ. ως εγγυήσεις για την στήριξη των μικρών και των Μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
Όλα αυτά τα μέτρα χρηματοδοτούνται μέσω δανεισμού από τις δομές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της ΕΤΕπ και της ΕΚΤ. Το δε σύνολό τους ανέρχεται σε ?540 δισ. Ταυτόχρονα αυξάνουν δυσανάλογα το χρέος των κρατών που θα κάνουν χρήση των μέτρων. Είναι διαφορετικό να έχει 60% του ΑΕΠ χρέος η Γερμανία από την Ιταλία του 120%.
Μέχρι τώρα, αναφερόμαστε σε δράσεις μέσω δανεισμού. Ας δούμε και αυτά που θα εισρεύσουν χωρίς δανεισμό από τα ταμεία.
2.1 ΕΣΠΑ. Μετά από δυναμική παρέμβαση και της Ελληνικής Κυβέρνησης, η Επιτροπή προτείνει την αναθεώρηση των κανονισμών, ώστε όσες χώρες δεν έχουν αξιοποιήσει τα κονδύλια του ΕΣΠΑ να μπορούν να τα στρέψουν με συνοπτικές διαδικασίες σε διαφορετικές χρήσεις από αυτές για τις οποίες είχαν εγκριθεί. Για την Ελλάδα, που εμφανίζει απορροφητικότητα περί το 36%, θα αξιοποιηθούν από το τρέχον ΕΣΠΑ κονδύλια 5-7 δισ. ευρώ για αντιμετώπιση των συνεπειών της κρίσης του κορωνοϊού. Δημιουργείται δηλαδή ένα "ΕΣΠΑ κρίσης", και η ευρωπαϊκή γραφειοκρατία αναγκάζεται να αποδεχθεί την απλούστευση των διαδικασιών της.
2.2. Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο. Στον αναμενόμενο κοινοτικό προϋπολογισμό της Ένωσης για τα έτη 21-27 θα φανεί αν τελικά θα υπάρξουν προσαρμογές για την ανάκαμψη από την κρίση. Οι υπηρεσίες τις Επιτροπής έχουν λάβει εντολή και επεξεργασθούν επειγόντως νέο σχέδιο πολυετούς προϋπολογισμού για τα έτη 21-27 συνδέοντας τη στρατηγική ανάκαμψης από την υγειονομική κρίση με τις προτεραιότητες σε σχέση με την κλιματική αλλαγή και τον ψηφιακό μετασχηματισμό.
Ίσως θα είχε ενδιαφέρον να καταγράψουμε και τις "μικρές" πρωτοβουλίες της Επιτροπής, όπως η επιτυχής προμήθεια μέσων ατομικής προστασίας (μέσω της διαδικασίας κοινής προμήθειας) ή η δημιουργία αποθέματος ιατρικού εξοπλισμού στο πλαίσιο του μηχανισμού rescEU από τα κράτη-μέλη.
Ας κλείσουμε όμως εδώ με δυο επισημάνσεις.
Η Ευρώπη δεν πρόκειται να διαλυθεί, όπως επιθυμούν κάποιοι εντός και εκτός του κοινού μας σπιτιού. Μπορεί να αλλάξει, καταλήγοντας στη χειρότερη περίπτωση σε μια Ευρώπη των τριών ταχυτήτων, αν η οικονομία ακολουθήσει "το γράμμα L". Μπορεί όμως και να βγει πιο δυνατή, αν η επιστήμη δώσει την λύση σύντομα, και το 2021 επιστρέψουμε στην κανονικότητα.
Τέλος, οι εξελίξεις στον γεωγραφικό περίγυρο της Ε.Ε. επιβάλλουν την αύξηση της συνεργασίας σε θέματα άμυνας και πληροφοριών. Είναι βέβαιο ότι η παγκόσμια οικονομική και υγειονομική κρίση θα αυξήσει σημαντικά τις εντάσεις και στην γειτονιά μας.
Δημοσιεύεται στο https://www.dianeosis.org/