Η εικόνα του Γιάννη Μπουτάρη, πεσμένου στα γόνατα μετά από τον άγριο προπηλακισμό των τραμπούκων, θα συνοδεύει για πολύ καιρό το πολιτικό και πολιτισμικό τοπίο της Θεσσαλονίκης. Όχι μόνο επειδή ξυπνάει τις χειρότερες μνήμες από τις μέρες εκείνες που οι παρακρατικοί κυκλοφορούσαν στους δρόμους με τρίκυκλα αλλά επειδή δείχνει πως η Θεσσαλονίκη παραμένει ακόμη μια «πόλη των φαντασμάτων». Πριν από λίγο καιρό, άλλωστε, η ομιλία του Γ. Μπουτάρη για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης έδειχνε ξεκάθαρα πως το τραυματικό παρελθόν στοιχειώνει ακόμα την πόλη: «Η Πλατεία Ελευθερίας», έλεγε ο Μπουτάρης, «είναι ένας χώρος δημοκρατίας, όπου το 1908 όλοι οι Θεσσαλονικείς, Μουσουλμάνοι, Χριστιανοί και Εβραίοι, πανηγύρισαν μαζί την ανακήρυξη του οθωμανικού συντάγματος. Είναι επίσης ένας χώρος ξεριζωμού και προσφυγιάς, το σημείο από όπου αναχωρούσαν το 1922-1923 οι μουσουλμάνοι παλιοί Θεσσαλονικείς και όπου ξεμπάρκαραν οι νέοι, οι Μικρασιάτες και Πόντιοι πρόσφυγες. Και είναι τέλος ένας τόπος μαρτυρίου, δημόσιου εξευτελισμού των θεσσαλονικέων Εβραίων, όπου το Μαύρο Σάββατο της 9ης Ιουλίου 1943 οι Γερμανοί διαπόμπευσαν μπροστά στα μάτια και ελλήνων χριστιανών 9.000 άρρενες Εβραίους».[1]

Ο Μπουτάρης, δυο φορές εκλεγμένος δήμαρχος της πόλης, έγινε το σύμβολο της δημοκρατικής άμυνας των πολιτών απέναντι σε ένα βαθιά συντηρητικό μπλοκ, που για πολλά χρόνια κρατούσε τα κλειδιά της πόλης. Οι πολίτες που ψήφισαν τον Μπουτάρη, επέλεξαν ταυτόχρονα μια άλλη αντίληψη για τη διαχείριση του παρελθόντος αλλά και για το σχεδιασμό του μέλλοντος της πόλης. Η Θεσσαλονίκη του Μπουτάρη ανοίχτηκε στο ευρύχωρο ελληνικό, εβραϊκό, οθωμανικό και προσφυγικό παρελθόν της, ενώ έστρεψε παράλληλα τα ενδιαφέροντά της στους δρόμους της τουριστικής και επιχειρηματικής ανάπτυξης από τα Βαλκάνια έως το Κατάρ. Για αυτό και ο δήμαρχος δεν άργησε να στοχοποιηθεί από τους παλιούς και νέους εχθρούς της «ανοιχτής κοινωνίας»: τους αντιμνημονιακούς «αγανακτισμένους», τους παλιούς και νέους εθνικιστικές, τους ακροδεξιούς, τους «μακεδονομάχους», τους λαϊκιστές, τους επαγγελματίες πατριώτες, τους επαγγελματίες ακτιβιστές, τους μπαχαλάκηδες, τους λούμπεν οπαδούς αθλητικών ενώσεων, σωματείων και αρρενωπών αγωνισμάτων «πολεμικών τεχνών». Αν προσθέσει κανείς δίπλα στην επίμονη αναψηλάφηση του παρελθόντος και το αντικομφορμιστικό φιλελεύθερο στιλ του, τότε εύκολα μπορεί να καταλάβει πως ακόμα και μια ψευδής είδηση (πως δήθεν ο δήμαρχος έδωσε άδεια για να γίνει το Gay Pride και η εκδήλωση του Τουρκικού προξενείου την ίδια μέρα με την επέτειο της Γενοκτονίας των Ποντίων) έδωσε αφορμή για αυτό το δημόσιο λιντσάρισμα.

Στην εικόνα που είδαμε ωστόσο δεν ήταν μόνο ο Μπουτάρης αλλά η ίδια η πόλη πεσμένη στα γόνατα. Εδώ και καιρό, με διαφορετικές αφορμές (θρησκευτικές, αθλητικές, ιστορικές, πολιτικές), η Θεσσαλονίκη έχει μπει ξανά στο χορό των φαντασμάτων. Για αυτό και δεν αρκεί η ομόφωνη και απερίφραστη καταδίκη της βίας «απ’ όπου κι αν προέρχεται». Η υπεράσπιση της δημοκρατικής πολιτικής κουλτούρας δεν μπορεί να εξαντλείται σε ανακοινώσεις κομμάτων και σε καθυστερημένες συλλήψεις τραμπούκων από την, κατά τα άλλα, απούσα κατά την ώρα του συμβάντος, Αστυνομία. Αυτό που χρειάζεται, κατ’ αρχάς, είναι να εντοπιστούν οι πυρήνες της μισαλλοδοξίας και να απομονωθούν ιδεολογικά και πολιτικά. «Τον βλέπετε τον άνθρωπο αυτόν»; ρωτούσε μπροστά στην κάμερα ο «Ζορό» κ. Ψωμιάδης,  λίγο πριν αρχίσει ο άγριος ξυλοδαρμός του δημάρχου.[2] «Αυτός ξεπούλησε τη Μακεδονία. Αυτή η χολέρα. Αυτό το τραβέλι το πολιτικό». «Αυτή είναι η μοίρα των προδοτών», έγραψε σε ανάρτησή του στα κοινωνικά δίκτυα, ο δήμαρχος Άργους (και στέλεχος της Ν.Δ.) κ. Δ. Καμπόσος.[3] Η Μακεδονία (που, για ορισμένους, έγινε πια «Μπουταρία») αναδεικνύεται ξανά σε σύμβολο μιας ταυτοτικής κρίσης, που τροφοδοτεί την ακροδεξιά «ρητορική του μίσους». Και όπως γνωρίζουμε, το πέρασμα από το λόγο στην βίαιη πράξη είναι εύκολο. Από αυτή τη «ρητορική του μίσους» ξεπήδησε άλλωστε η Χρυσή Αυγή και οι παραφυάδες της.

Ποια πρέπει να είναι η στάση των δημοκρατικών πολιτών απέναντι σε όλα αυτά; Μας τη θύμισε ο ίδιος ο Μπουτάρης στην ιστορική ομιλία του για τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης: «Πολλοί μας ρωτούν “γιατί”. Γιατί αυτή η όψιμη έμφαση στην ιστορία και τη μνήμη των θεσσαλονικιών Εβραίων; Η βεβήλωση του μνημείου του Ολοκαυτώματος μόλις την προηγούμενη Κυριακή και ο εμπρησμός της ιστορικής κατοικίας μιας εβραίας και μουσουλμάνας θεσσαλονικιάς, θα αρκούσαν θαρρώ ως απάντηση. Αλλά, προσωπικά, προτιμώ να απαντήσω παραφράζοντας τον Πρίμο Λέβι. “Εδώ, δεν υπάρχουν γιατί”, του απάντησε ο Γερμανός φρουρός, μόλις ο Λέβι έφθασε στο Άουσβιτς. “Εδώ, δεν υπάρχουν γιατί” θα μπορούσα να απαντήσω και εγώ σε όσους παραξενεύονται με την επιμονή μου».[4] Πράγματι, ακόμα και πεσμένος, ο επίμονος Μπουτάρης σήκωσε την πόλη «λίγο ψηλότερα».

[1] http://www.protagon.gr/epikairotita/44341558648-44341558648

[2] http://www.athensvoice.gr/greece/444567_holera-politiko-traveli-athlies-yvreis-psomiadi-kata-mpoytari-ligo-prin-tin

[3] http://www.in.gr/2018/05/20/politics/kommata/kinal-na-apodokimasei-nd-ton-dimarxo-argous-gia-sxolio-kata-mpoutari/

[4] http://www.protagon.gr/epikairotita/44341558648-44341558648