Η νίκη του κυβερνώντος δεξιού κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη αμφισβητεί κοινές αντιλήψεις στον αγώνα κατά του λαϊκισμού

Ένα ακόμα σημαντικό κείμενο του καθηγητή Cas Mudde, μετά τις πρόσφατες εκλογές στην Πολωνία. Με αφετηρία αυτές τις εκλογές, διατυπώνει την αντίθεση του σε 4 μύθους που είναι κυρίαρχοι στο αντιλαϊκιστικό στρατόπεδο. Επισημαίνει ότι ο δεξιός λαϊκισμός έχει επιτυχίες ακόμα και όταν είναι στην κυβέρνηση, ότι η αυξημένη συμμετοχή στις εκλογές δεν συνεπάγεται μείωση της εκλογικής επιρροής των λαϊκιστών, ότι τα δεξιά λαϊκιστικά κόμματα δεν γίνονται κατ’ ανάγκη μετριοπαθή όταν συμμετέχουν στην κυβέρνηση και ότι οι ψηφοφόροι τους δεν απωθούνται από τις ριζοσπαστικές πολιτικές τους.

Με τις επισημάνσεις αυτές ο Mudde θέτει ξανά το θέμα της σχέσης ανάμεσα στους ψηφοφόρους και τα πολιτικά κόμματα της ριζοσπαστικής δεξιάς. Φαίνεται ότι οι δεσμοί αυτοί είναι ιδιαίτερα ισχυροί και ότι ο λαϊκισμός έχει βαθιές κοινωνικές ρίζες. Άλλωστε, αυτό το βιώσαμε στην Ελλάδα, με τον αριστερό λαϊκισμό και την εκλογική αντοχή του στις πρόσφατες εκλογές.

Πέτρος Παπασαραντόπουλος

Οι πολωνικές βουλευτικές εκλογές[1] στις 13 Οκτωβρίου 2019 θα έχουν βαθιές εθνικές συνέπειες, αλλά επίσης δίνουν πολιτικά μαθήματα που αφορούν και όσους βρίσκονται εκτός των συνόρων της Πολωνίας. Οι εκλογές ανασκεύασαν σημαντικές αντιλήψεις της επικρατούσας άποψης σχετικά με την ακροδεξιά και λαϊκιστική πολιτική, και τα αποτελέσματα θα πρέπει να κάνουν τους φιλελεύθερους δημοκράτες σε όλο τον κόσμο να σκεφτούν.

Πρώτα από όλα, το κυβερνών δεξιό λαϊκιστικό κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS) αύξησε το ποσοστό του κατά 6%, από 37,6 σε 43,6%, και κέρδισε ξανά την πλειοψηφία στην Κάτω Βουλή (Sejm). Όμως, εξαιτίας ενός διαφορετικού εκλογικού συστήματος και της στρατηγικής συνεργασίας[2] των βασικών κομμάτων της αντιπολίτευσης, το PiS έχασε την πλειοψηφία στην Άνω Βουλή (Senat). Ενώ η Sejm είναι η πιο ισχυρή, η Senat μπορεί να προβάλει βέτο στη νομοθεσία και παίζει σημαντικό ρόλο στον διορισμό και την απομάκρυνση κάποιων βασικών πολιτικών προσώπων, όπως ο πρόεδρος του ανωτάτου οργάνου ελέγχου, που επιτηρεί τη δημόσια διοίκηση.

Όμως, παρόλο που η πολιτική νίκη δεν είναι απολύτως ανάλογη με την εκλογική νίκη, το αποτέλεσμα των εκλογών θα πρέπει να αποτελέσει σημαντική αφύπνιση για τους φιλελεύθερους δημοκράτες σε όλο τον κόσμο. Η νίκη του PiS αμφισβητεί τουλάχιστον 4 βασικές αντιλήψεις στον αγώνα κατά του δεξιού λαϊκισμού.

Μύθος 1: «Ο δεξιός λαϊκισμός θα αποτύχει στην κυβέρνηση»

Μια δημοφιλής άποψη είναι ότι οι (δεξιοί) λαϊκιστές είναι πολύ καλοί στη διεξαγωγή προεκλογικής εκστρατείας, αλλά πολύ κακοί στη διακυβέρνηση. Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί λόγοι υπέρ αυτού του επιχειρήματος, αλλά ο πιο σημαντικός είναι ότι οι λαϊκιστές διεξάγουν εκστρατεία κατά «της ελίτ», αλλά γίνονται  η ελίτ (ή μέρος της) όταν συμμετέχουν στην κυβέρνηση.

Ωστόσο, αυτή η αντίληψη φαίνεται να μην κατανοεί την έννοια «της ελίτ» στον λαϊκιστικό λόγο. Στα μάτια των λαϊκιστών, ο ελιτισμός δεν αφορά την επίσημη θέση κάποιου, ή ακόμα και το ταξικό του υπόβαθρο, αλλά αφορά την ηθική του. Αν είσαι μέρος «του λαού», δηλαδή αυθεντικός και ηθικά καθαρός, όταν γίνεις πρωθυπουργός δεν γίνεσαι μέρος της (διεφθαρμένης) ελίτ. Ομοίως, το γεγονός ότι βρίσκεσαι εκτός εξουσίας δεν σημαίνει ότι είσαι τώρα μέρος «του λαού». Ας πάρουμε για παράδειγμα τους Βρετανούς δεξιούς λαϊκιστές που διεξάγουν εκστρατεία κατά των αριστερών «Remoaners»[3] ή τη σταθερή εμμονή των Αμερικανών δεξιών λαϊκιστών με τη Χίλαρι Κλίντον.

Μύθος 2: «Η υψηλή(-ότερη) συμμετοχή στις εκλογές είναι εις βάρος των δεξιών λαϊκιστών»

Την Κυριακή το απόγευμα στις 13 Οκτωβρίου υπήρχε μεγάλος ντόρος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σχετικά με την αυξημένη συμμετοχή των ψηφοφόρων στις πολωνικές εκλογές. Στην πραγματικότητα, η συμμετοχή σε ποσοστό 61,7% δεν ήταν απλώς 10% υψηλότερη από τη συμμετοχή το 2015, ήταν η υψηλότερη στην ιστορία της (μετακομμουνιστικής)  Τρίτης Δημοκρατίας. Όμως, το υψηλό ποσοστό συμμετοχής δεν έφερε το αναμενόμενο αποτέλεσμα, δηλαδή χαμηλότερο ποσοστό για τους δεξιούς λαϊκιστές. Στην πραγματικότητα, δεν τα πήγε καλύτερα μόνο το ριζοσπαστικό δεξιό PiS, αλλά και το Konfederacja,[4] μια «συνομοσπονδία» κυρίως ακραίων δεξιών δυνάμεων υπό την ηγεσία του αντιδημοκρατικού μισογύνη Γιάνους Κόρβιν-Μίκε.[5] Ενώ αύξησε το ποσοστό του μόνο κατά 2%, το 6,8% των ψήφων που έλαβε οδήγησε στην είσοδό του στην Sejm για πρώτη φορά.

Μύθος 3: «Τα δεξιά λαϊκιστικά κόμματα γίνονται μετριοπαθή όταν συμμετέχουν στην κυβέρνηση»

Μια τρίτη κοινή αντίληψη υποστηρίζει ότι τα πολιτικά κόμματα που διεξάγουν ριζοσπαστικές εκστρατείες θα γίνουν μετριοπαθή όταν βρεθούν στην εξουσία, όταν θα βρεθούν αντιμέτωπα με την πραγματικότητα της διακυβέρνησης. Όμως στην Πολωνία συνέβη το αντίθετο. Ενώ το PiS διεξήγαγε μια εκστρατεία με βάση ένα αρκετά μετριοπαθές και ασαφές πολιτικό πρόγραμμα το 2015, αφήνοντας ακόμα και τον αμφιλεγόμενο ηγέτη του κόμματος Γιαροσλάβ Κατσίνσκι στο παρασκήνιο, ενώ προωθούσε πιο μετριοπαθείς υποψήφιους για την προεδρία (Αντρέι Ντούντα) και τις βουλευτικές εκλογές (Μπεάτα Σίντουο), εφάρμοσε ένα πολύ πιο ριζοσπαστικό πρόγραμμα στην κυβέρνηση. Αντιγράφοντας το «Μοντέλο της Βουδαπέστης» του πρωθυπουργού της Ουγγαρίας, Βίκτορ Ορμπάν, το PiS προχώρησε σε μετωπική σύγκρουση[6] με τη φιλελεύθερη δημοκρατία, η οποία περιλάμβανε την αποδυνάμωση της ανεξαρτησίας του δικαστικού σώματος και των μέσων ενημέρωσης.

Μύθος 4: «Τους ψηφοφόρους τους απωθεί η ριζοσπαστική πολιτική»

Ο άλλος λόγος που τα πολιτικά κόμματα αναμένεται να γίνουν μετριοπαθή όταν βρεθούν στην εξουσία είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος των ψηφοφόρων θεωρητικά απωθείται από τη ριζοσπαστική πολιτική. Όπως δείχνει η επιτυχία του PiS, και όπως έδειξε ο Ορμπάν στο παρελθόν στην Ουγγαρία (μολονότι σε ένα ακόμα λιγότερο δημοκρατικό πολιτικό περιβάλλον), αυτό δεν ισχύει.

Αυτό δεν είναι, επίσης, κάτι που συμβαίνει μόνο στους ψηφοφόρους των δεξιών λαϊκιστικών κομμάτων στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη. Όπως έδειξε ο πολιτικός επιστήμονας Matthew Singer[7] στη Λατινική Αμερική, οι πολίτες που αισθάνονται ότι αντιπροσωπεύονται από έναν ιδεολογικά αγαπητό και ικανό πολιτικό μπορεί να είναι πρόθυμοι να του παραχωρήσουν επιπλέον εξουσίες για να εφαρμόσει την ατζέντα του, ακόμα και εις βάρος των δημοκρατικών αρχών.

Όλα αυτά θα πρέπει να κάνουν τους φιλελεύθερους δημοκράτες να σκεφτούν. Ας εξετάσουμε τη σημερινή εικόνα: οι ανοιχτές επιθέσεις των δεξιών λαϊκιστών στη φιλελεύθερη δημοκρατία δεν απωθούν τους υποστηρικτές τους, ιδιαίτερα σε εξαιρετικά πολωμένες κοινωνίες. Αυτό μας βοηθάει να εξηγήσουμε γιατί κόμματα όπως το Fidesz και το PiS εξακολουθούν να κερδίζουν μετά τη ριζοσπαστικοποίησή τους στην εξουσία, ή γιατί ο Μπόρις Τζόνσον αύξησε σημαντικά τη λαϊκή υποστήριξη στο Συντηρητικό Κόμμα από τότε που ανέλαβε την ηγεσία του και έγινε πρωθυπουργός.

Η έρευνα του Singer αφορά ιδιαίτερα τα προεδρικά συστήματα, όπως το αμερικανικό. Βρήκε ότι οι υποστηρικτές του προέδρου, ή αυτοί που θεωρούν ότι η οικονομία είναι ισχυρή, όχι μόνο θέλουν τη δημοκρατία αλλά είναι πρόθυμοι να επιτρέψουν στον πρόεδρο να παρακάμψει τη νομοθεσία και τα δικαστήρια. Δεν θα πρέπει να απορούμε επομένως που η μεγάλη πλειονότητα των Ρεπουμπλικανών εξακολουθεί να υποστηρίζει τον Ντόναλντ Τραμπ και εξακολουθεί να είναι έντονα αντίθετη στην πρόταση μομφής[8] εναντίον του.

[1] Περισσότερα στο http://neweasterneurope.eu/2019/10/15/polands-2019-parliamentary-elections/

[2] Περισσότερα στο https://www.theguardian.com/world/2019/oct/14/election-results-opposition-poland-hungary

[3] Έτσι ονομάζουν όσους ήταν υπέρ της παραμονής (Remainers) της Βρετανίας στην ΕΕ στο δημοψήφισμα, και μετά το αποτέλεσμα υπέρ της αποχώρησης είναι εξοργισμένοι και απογοητευμένοι και διαρκώς παραπονούνται (στην αγγλική γλώσσα moan).

[4] Περισσότερα στο https://www.csmonitor.com/World/Europe/2019/1009/When-the-right-wing-is-still-too-socialist-Poland-s-far-right-unites

[5] Περισσότερα στο https://www.theguardian.com/world/2017/mar/14/polish-mep-janusz-korwin-mikke-punished-saying-women-less-intelligent-men

[6] Περισσότερα στο https://blog.oup.com/2019/08/what-went-wrong-with-polands-democracy/

[7] Περισσότερα στο https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0010414018784054

[8] Περισσότερα στο https://edition.cnn.com/2019/09/30/politics/cnn-poll-impeachment-ukraine/index.html